Οι τελευταίες δύο δεκαετίες έφεραν στο προσκήνιο της διεθνούς κοινότητας μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες απειλές για τη διεθνή ειρήνη, ασφάλεια και ευημερία: αυτή της διεθνοποιημένης τρομοκρατίας. Πιο συγκεκριμένα, η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους την 11η Σεπτεμβρίου, οι τρομοκρατικές επιθέσεις στα μετρό του Λονδίνου και της Μαδρίτης, η ανάδυση της τρομοκρατικής οργάνωσης Daesh και, κυρίως, οι επιθέσεις στο Παρίσι, τη Νίκαια και τις Βρυξέλλες ανάγκασαν τα κράτη να επαναπροσεγγίσουν το ζήτημα της διεθνούς τρομοκρατίας, και να αναδιαμορφώσουν το πλαίσιο αντιμετώπισης και καταπολέμησης του φαινομένου (Roser and Nagdy, 2016; BBC News, 2015; BBC News 2016; Mirror, 2016). Η τρομοκρατία, στις διάφορες μορφές και εκδηλώσεις της, συνιστά απειλή όχι μόνο για τη διεθνή ειρήνη και τα κράτη, αλλά και για τα ανθρώπινα δικαιώματα των θυμάτων, του άμαχου πληθυσμού και των πολιτών που καθημερινά πλαισιώνονται από τις συνέπειές της. Ωστόσο τα κράτη, στην προσπάθειά τους να καταπολεμήσουν το ανησυχητικό φαινόμενο της τρομοκρατίας, οφείλουν να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, και να τα θέτουν ως κεντρικό άξονα της διαμόρφωσης αντιτρομοκρατικών πολιτικών, και όχι να τα καταπατούν, όπως αποδεικνύει η πραγματικότητα (Human Rights, Terrorism and Counter-Terrorism, 2017).

Έλλειψη ορισμού της “τρομοκρατίας” και η ανάγκη για την “εξισορρόπηση”.

Η τρομοκρατία, όπως είναι γνωστό, δεν έχει έναν οικουμενικό ορισμό, πλήρως αποδεκτό από τη διεθνή κοινότητα. Αντιθέτως, τρομοκρατικές ενέργειες μπορεί να χαρακτηριστούν ως πράξεις ακτιβισμού, ή ένα απελευθερωτικό κίνημα να χαρακτηριστεί ως τρομοκρατικό, επειδή εναντιώνεται στην καθεστηκυία τάξη. Όπως αναφέρει και ο Μπαζίνης (2017), οι τρομοκρατικές πράξεις είναι βίαιες στη φύση τους, αλλά έχουν και πολιτικά κίνητρα επίτευξης ενός ιερού στόχου. Το γεγονός αυτό, συνδυασμένο με την έλλειψη ενός συνεκτικού διεθνούς πλαισίου, δίνει το δικαίωμα στα κράτη να δρουν μεμονωμένα πολλές φορές στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Παρότι έχουν υπάρξει διεθνείς νομοθετικές προσπάθειες για την εναρμόνιση των ενεργειών αντιμετώπισης της διεθνούς τρομοκρατίας, ορισμένα κράτη ακολουθούν μόνο τα μέτρα και τις διατάξεις που είναι συναφή στη δική τους πολιτική αντίληψη.

Η δυνατότητα των κρατών να καθορίζουν την αντιτρομοκρατική τους νομοθεσία έχει δύο όψεις: από τη μία, μπορούν να προσαρμόσουν τις διεθνείς ρυθμίσεις με σκοπό τη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς τους, από την άλλη, όμως, ενέχεται ο κίνδυνος να περιορίσουν -ή ακόμα και να καταπατήσουν- τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις βασικές ελευθερίες των πολιτών τους. Ενώ τα θετικά αποτελέσματα γίνονται ευρέως γνωστά στην κάθε χώρα, μέσω πολιτικών δηλώσεων και τοποθετήσεων, οι κυβερνήσεις και οι φορείς πολιτικής χάραξης προσπαθούν να αποφύγουν, στην καλύτερη, τα ηθικά διλήμματα και τις ερωτήσεις υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, στη χειρότερη, “νομιμοποιούν” -μέσω εναλλακτικών ερμηνειών- τη διεθνή νομοθεσία, τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας και τις λοιπές πολιτικές δεσμεύσεις τους.

Η “νομιμοποίηση” αυτή πραγματώνεται μέσω διαφορετικών αρχών και ιδεολογιών, αλλά κύρια αρχή αποτελεί η ανάγκη της εξισορρόπησης ανάμεσα σε δύο έννοιες που θεωρούνται αντίθετες: ασφάλεια και ανθρώπινα δικαιώματα. Παρότι, όμως, τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε δει πληθώρα διεθνών συμβάσεων για ανθρώπινα δικαιώματα (με εννιά κύριες συμβάσεις), η ασάφεια στον τρόπο καταγραφής, και η μη δεσμευτικότητα των συμβάσεων αφήνουν περιθώριο στα κράτη να δρουν κατά το δοκούν για την επίτευξη της ασφάλειας (Posner, 2014). Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την ανάγκη εξισορρόπησης των στόχων της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας με τις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί ο λόγος του Russ Feingold, ο οποίος είναι ο μόνος που ψήφισε κατά του USA Patriot Act, μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους (Terkel, 2013). Όπως αναφέρει ο ίδιος, υπερασπιζόμενος ακόμα τη θέση του, “δεν θεωρώ ότι βρέθηκε η κατάλληλη ισορροπία ανάμεσα στις ατομικές ελευθερίες και την ανάγκη για προστασία” (Opoien, 2016).

Προχωρώντας σε μία πιο σύγχρονη περίπτωση, θα αναφερθεί η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου και του Investigatory Powers Bill (IPB), το οποίο ψηφίστηκε στα τέλη του 2016, και μπήκε σε εφαρμογή τις αρχές του 2017 (Legislation.gov.uk, n.d). Το Ηνωμένο Βασίλειο είχε ήδη κατηγορηθεί για το Terrorism Act 2000, το Anti-terrorism, Crime and Security Act 2001, και για το Data Protection and Investigatory Powers Act 2014 (Gavrielides, 2017; Human Rights Watch, 2015). Το τελευταίο Act είναι αυτό που έρχεται να αντικαταστήσει το IPB, δίνοντας ναι μεν κάποιες περισσότερες δικλείδες ασφαλείας για τη διαφύλαξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά, από την άλλη, δίνοντας παραπάνω εξουσία σε σώματα που θα περιορίσουν το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή (Human Rights Watch, 2015). Πιο συγκεκριμένα, δίνει τη δυνατότητα στην αστυνομία, στο MI5 και MI6 να “παραβιάζουν” τους υπολογιστές ατόμων με σχετικό ένταλμα. Επίσης, εταιρίες τηλεπικοινωνιών και διαδικτυακών υπηρεσιών είναι υποχρεωμένες να αποθηκεύουν σχετικές πληροφορίες των χρηστών για έναν χρόνο. Αυτό το γεγονός έχει δεχθεί διπλή κριτική: πρώτον, θα αποδυναμωθούν οι σχετικές υπηρεσίες ασφάλειας, διότι θα έχουν τεράστιο όγκο πληροφοριών και στοιχείων να κωδικοποιήσουν και να αναλύσουν, αλλά και, δεύτερον, παραβιάζεται κατάφωρα το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, εφόσον δεν θα ειδοποιείται ο ενδιαφερόμενος, για παράδειγμα, όταν κάποιο όργανο παραβιάζει τον υπολογιστή και συλλέγει πληροφορίες από προσωπικούς φακέλους (McGoogan, 2016).

Η επίτευξη της ασφάλειας, μέσω της ανασφάλειας.

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, όλα τα κράτη και οι κυβερνήσεις προσπαθούν να διαφυλάξουν την εθνική ασφάλεια, ειρήνη και τάξη, μέσω αντιτρομοκρατικών νομοθεσιών. Ωστόσο, όπως υπογραμμίζεται και από την περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για να μπορέσει να έχει νόημα υλοποίησης η ασφάλεια, πρέπει να συνδυάζεται με άλλες δύο λέξεις: δικαιοσύνη και ελευθερία. Στη Γαλλία, βέβαια, φαίνεται ότι οι δυνάμεις της ελευθερίας και της δικαιοσύνης έχουν ελαττωθεί υπερβολικά. Με την ανακήρυξη της “κατάστασης εκτάκτου ανάγκης” και τις συνεχόμενες ανανεώσεις, η παρέκκλιση από την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μετράει περίπου 600 μέρες εφαρμογής.

Τι σημαίνει, όμως, πρακτικά, η παρέκκλιση σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, και πώς προστατεύεται η Γαλλία από τους κινδύνους που θεωρείται ότι υφίστανται; Με το νόμο 2015-1501, δίνεται πλέον η δυνατότητα για διαφορετικές μορφές επιτήρησης κατ’οίκον σε άτομα που θεωρείται ότι μπορεί να έχουν κάποια σχέση με τρομοκρατικές ενέργειες ή ομάδες (Άρθρο 6, Ν. 2015-501). Επίσης, η αστυνομία έχει τη δυνατότητα, χωρίς δικαστικό ένταλμα, να κάνει έρευνα σε χώρους και σπίτια και, σε περίπτωση που βρει στοιχεία που θεωρεί μεμπτά, να προχωρήσει σε follow-up διαδικασίες και έρευνες, και σε άλλους χώρους (perquisitions administratives). Επιπρόσθετα, έχει τη δυνατότητα να συλλέγει πληροφορίες και στοιχεία από προσωπικούς υπολογιστές και συσκευές επικοινωνίας, να ερευνά προσωπικά αντικείμενα -όπως βαλίτσες και τσάντες-, και να προχωράει σε κατάσχεση αντικειμένων που θεωρεί ύποπτα (Άρθρο 11, Ν. 2015-501). Τέλος, δίνεται το δικαίωμα στην αστυνομία να κλείνει χώρους λατρείας, όπου θεωρείται ότι οι ιερείς διαδίδουν μηνύματα μίσους, υπερασπίζονται τρομοκρατικές οργανώσεις, ομάδες και ενέργειες, ή που θεωρείται ότι προβαίνουν σε τέτοιες πράξεις (Αρθρο 6.1., Ν. 2015-501) (Boring, 2016).

Μπορούν οι δυνατότητες που δίνονται στα σώματα ασφαλείας για την καταστολή και προστασία του ευρύτερου πληθυσμού να θεωρηθούν αντίστοιχα της περίπτωσης; Στην Αξιολόγηση της Αναφοράς -η οποία υπεβλήθη από τη Γαλλία στην Επιτροπή του ΟΗΕ Κατά των Βασανιστηρίων- γίνονται σαφείς αναφορές σε παραβιάσεις βασικών ελευθεριών και δικαιωμάτων του πληθυσμού, όπως: ο υπέρμετρος περιορισμός του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή, η στόχευση συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων, αλλά και για το άρθρο 706-88 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, το οποίο επιτρέπει την αναβολή της κλήσης προς δικηγόρο μέχρι και 72 ώρες, αν ο κρατούμενος είναι ύποπτος για εμπόριο ναρκωτικών ή για τρομοκρατία (Ohchr.org, n.d.). Σύμφωνα με την Αναφορά της Διεθνούς Αμνηστίας (n.d.), οι νόμοι που ψηφίστηκαν μετά την ενεργοποίηση της ρήτρας για την παρέκκλιση σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, μετέφεραν υπέρμετρη εξουσία στο Υπουργείο εσωτερικών, το οποίο μπορεί πλέον δυσανάλογα να περιορίζει την ελευθερία μετακίνησης, το σεβασμό στην ιδιωτική ζωή και την αρχή της μη διάκρισης, αλλά και στην ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, λόγω του ασαφή ορισμού του νομοθετικού πλαισίου. Όπως ανέφερε και ο ερευνητής του Human Rights Watch, “η κατάχρηση [της εξουσίας] έχει τραυματοποιήσει οικογένειες, έχει αμαυρώσει την τιμή ανθρώπων, και τους έχει κάνει να νιώσουν ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας” (Human Rights Watch, 2016).

Τέλος, οι συγκεκριμένες πρακτικές, όπως αναφέρεται και νωρίτερα, στοχεύουν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, οι οποίες βρίσκονται σε μειονεκτική θέση στο σύγχρονο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι. Η Αξιολόγηση της Αναφοράς της Γαλλίας (Ohchr.org, ό.π.) κάνει σαφές ότι οι ενέργειες των επίσημων φορέων εφαρμογής των νομοθεσιών κάνουν διακρίσεις κατά των Μουσουλμάνων πολιτών της χώρας. Πιο συγκεκριμένα, όπως έχει γίνει σαφές και σε σχετικό άρθρο, ο λόγος που έχει παραχθεί, και αναπαράγεται συστηματικά στο φιλελεύθερο πλαίσιο της Γαλλίας -αλλά και άλλων ευρωπαϊκών χωρών- θέτει στο κέντρο αυτών των νομοθεσιών ασφαλειοποίησης κυρίως Μουσουλμάνες γυναίκες, οι οποίες εκδηλώνουν τη θρησκευτική τους πίστη φορώντας ενδύματα που επιτρέπει η θρησκευτική τους συνείδηση, όπως η burqa και το burqini, για να κυκλοφορούν σε δημόσιους χώρους (Ζαφείρης, 2016).

Τι θα γίνει με τα ανθρώπινα δικαιώματα τελικά;

Πρόσβαση: https://gr.pinterest.com/explore/human-rights-quotes/
Ημ. Πρόσβασης: 24 Μαρτίου 2017

Συμπερασματικά, η εύλογη απορία που παραμένει είναι πού βρίσκονται τελικά τα ανθρώπινα δικαιώματα εντός της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας, και πού θα έπρεπε να βρίσκονται. Φαίνεται από την ανάλυση που έχει πραγματοποιηθεί ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι ανθρώπινες ελευθερίες και η μη διάκριση κατά συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων αποτελούν απλά μία ρήτρα που θα έπρεπε να ακολουθούν τα κράτη στην αντιτρομοκρατική νομοθεσία, η οποία ρήτρα δεν έχει και τόσο δεσμευτικό χαρακτήρα. Το να προσπαθείς να καταπολεμήσεις την τρομοκρατία, η οποία παραβιάζει το δικαίωμα στη ζωή, στην αξιοπρέπεια, στην ελευθερία συνείδησης, και απειλεί την ειρήνη και ασφάλεια, παραβιάζοντας παράλληλα τα ανθρώπινα δικαιώματα, συνιστά μία οξύμωρη -αν όχι τραγελαφική- πραγματικότητα.

Ειδικά αν λάβουμε υπόψιν μας τις τελευταίες επιθέσεις τρομοκρατικού χαρακτήρα, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι οι αντιτρομοκρατικές νομοθεσίες που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα ίσως να έχουν αντίθετα αποτελέσματα από τα προσδοκώμενα. Στη Νίκαια, η επίθεση έγινε από άτομο που οδήγησε με φορτηγό ανάμεσα στο πλήθος, και κατάφερε να σκοτώσει 86 άτομα (BBC News, 2016a). Στο Λονδίνο, ο δράστης νοίκιασε ένα αυτοκίνητο και σκότωσε 5 άτομα, ενώ τραυμάτισε τουλάχιστον 50 (BBC News, 2017). Είναι έκδηλο ότι η προώθηση πολιτικών ασφαλειοποίησης, κοινωνικής απομόνωσης και στιγματισμού θα οδηγήσει στην υιοθέτηση εναλλακτικών μορφών επιθέσεων. Μήπως θα έπρεπε, λοιπόν, να δημιουργηθούν πολιτικές κοινωνικής ένταξης, κοινωνικής ανάπτυξης και καταπολέμησης των διακρίσεων;

Η προστασία, προάσπιση και προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των αρχών και αξιών του ανθρωπισμού θα έπρεπε να είναι βασικές αρχές, και να πλαισιώνουν ιδεολογικά τη δημιουργία της όποιας αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας. Όπως αναφέρει και ο Gavrielides (ό.π.), ” το ξεχασμένο θύμα σε όλες τις τρομοκρατικές επιθέσεις είναι η κοινότητα, και με αυτή, η ανθρωπιά μας. Αλλά δεν υπάρχει αρκετή προσπάθεια για τη θεραπεία αυτού του θύματος, το οποίο επαναθυματοποιείται από τις επακόλουθες ‘get tough’ πολιτικές“. Ίσως ήρθε η ώρα να εφαρμόσουμε πρακτικά, οικουμενικά και άνευ περιορισμών τις 3 αρχές που προωθεί ο Walgrave στο επιστημονικό του έργο – τις αρχές του σεβασμού, της αλληλεγγύης και της ενεργής υπευθυνότητας (Walgrave, 2008).

Πηγές:

1. Amnesty.org. (n.d.). France 2016/2017. [online] Available at: https://www.amnesty.org/en/countries/europe-and-central-asia/france/report-france/ [Accessed 23 Mar. 2017].
2. BBC News. (2015). «Paris attacks: what happened on the night» [online] Available at: http://www.bbc.com/news/world-europe-34818994 [Accessed 18 Mar. 2017].
3. BBC News. (2016). «Brussels explosions: what we know about airport and metro attacks» [online] Available at: http://www.bbc.com/news/world-europe-35869985 [Accessed 18 Mar. 2017].
4. BBC News. (2016a). Nice attack: What we know about the Bastille Day killings. [online] Available at: http://www.bbc.com/news/world-europe-36801671 [Accessed 23 Mar. 2017].
5. BBC News. (2017). London attack: What we know so far. [online] Available at: http://www.bbc.com/news/uk-39355108 [Accessed 25 Mar. 2017].
6. Boring, N. (2016). France: State of Emergency Extended to July 2017. [online] Loc.gov. Available at: http://www.loc.gov/law/foreign-news/article/france-state-of-emergency-extended-to-july-2017/ [Accessed 22 Mar. 2017].
7. Gavrielides, T. (2017). The terrorist within. [online] Academia.edu. Available at: https://www.academia.edu/31830419/The_terrorist_within [Accessed 24 Mar. 2017].
8. Human Rights, Terrorism and Counter-Terrorism. (2007). 1st ed. [ebook] Geneva: Peace and Security Section – Department of Public Information. Available at: http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Factsheet32EN.pdf [Accessed 18 Mar. 2017].
9. Human Rights Watch. (2015). UK: Surveillance Bill a Threat to Privacy. [online] Available at: https://www.hrw.org/news/2015/11/09/uk-surveillance-bill-threat-privacy [Accessed 21 Mar. 2017].
10. Human Rights Watch. (2016). France: Abuses Under State of Emergency. [online] Available at: https://www.hrw.org/news/2016/02/03/france-abuses-under-state-emergency [Accessed 23 Mar. 2017].
11. Ohcr (2007). Human Rights, Terrorism and Counter-Terrorism. [ebook] Geneva: Peace and Security Section. Available at: http://www.ohchr.org/Documents/Publications/Factsheet32EN.pdf [Accessed 18 Mar. 2017].
12. Legislation.gov.uk. (n.d.). Investigatory Powers Act 2016. [online] Available at: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2016/25/contents/enacted [Accessed 21 Mar. 2017].
13. McGoogan, C. (2016). What is the Investigatory Powers Bill and what does it mean for my privacy? [online] The Telegraph. Available at: http://www.telegraph.co.uk/technology/2016/11/29/investigatory-powers-bill-does-mean-privacy/ [Accessed 20 Mar. 2017].
14. Mirror. (2016). «Nice terror attack». [online] Available at: http://www.mirror.co.uk/all-about/nice-terror-attack [Accessed 18 Mar. 2017].
15. Ohchr.org. (n.d.). The Committee against Torture reviews report of France. [online] Available at: http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=19849 [Accessed 23 Mar. 2017].
16. Opoien, J. (2016). Russ Feingold defends Patriot Act vote after Ron Johnson campaign goes on attack over terrorism. [online] madison.com. Available at: http://host.madison.com/ct/news/local/govt-and-politics/election-matters/russ-feingold-defends-patriot-act-vote-after-ron-johnson-campaign/article_59c0835f-6925-559d-aa9e-47974dc0cb88.html [Accessed 20 Mar. 2017].
17. Posner, E. (2014). The case against human rights. [online] The Guardian. Available at: https://www.theguardian.com/news/2014/dec/04/-sp-case-against-human-rights [Accessed 21 Mar. 2017].
18. Roser, M. and Nagdy, M. (2016). Terrorism. [online] Our World In Data. Available at: https://ourworldindata.org/terrorism/ [Accessed 18 Mar. 2017].
19. Terkel, A. (2013). Watch The One Senator Who Voted Against The Patriot Act Warn What Would Happen. [online] The Huffington Post. Available at: http://www.huffingtonpost.com/2013/06/07/russ-feingold-patriot-act-speech_n_3402878.html [Accessed 20 Mar. 2017].
20. Walgrave, L. (2008). Restorative justice, self-interest and responsible citizenship. 1st ed. [ebook] Cullompton: Willan Publishing. Available at: https://www.amazon.com/Restorative-Justice-Self-interest-Responsible-Citizenship/dp/1843923343 [Accessed 29 Mar. 2017].
21. Ζαφείρης, Χ. (2016). Απαγορεύεται να καλύπτεις το πρόσωπό σου. Είσαι ελεύθερη.[online] Power Politics. Available at: https://powerpolitics.eu/%CE%B1%CF%80%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%B5%CF%8D%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CE%BD%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CF%8D%CF%80%CF%84%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF%84%CE%BF-%CF%80%CF%81%CF%8C%CF%83%CF%89%CF%80%CF%8C/ [Accessed 23 Mar. 2017].
22. Μπαζίνης, Θ. (2017). Ορίζοντας την τρομοκρατία. [online] Power Politics. Available at: https://powerpolitics.eu/%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%84%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1/ [Accessed 19 Mar. 2017].