Μία ταχεία επισκόπηση της διεθνούς επικαιρότητας αναδεικνύει μία υπόθεση που εδώ και ένα χρόνο απασχολεί τη διεθνή κοινότητα: την κρίση στη Μέση Ανατολή μεταξύ των χωρών του Κόλπου – δηλαδή, μεταξύ άλλων, του Κατάρ, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ), της Σαουδικής Αραβίας και του Μπαχρέιν. Η κρίση αυτή υποδαυλίστηκε, επηρεαζόμενη από τα απόνερα της επίσκεψης του Αμερικανού Προέδρου, Donald Trump, στην περιοχή, και την παρακίνησή του για πάταξη του εξτρεμισμού. Έτσι, η είδηση ότι το Κατάρ ενάγει τα ΗΑΕ ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου δεν άργησε να εξαγγελθεί. Ποια είναι η διεθνής παράβαση που οδήγησε το Κατάρ να στραφεί κατά των ΗΑΕ, και ποιες οι αξιώσεις του; Γιατί τα υπόλοιπα κράτη της Μέσης Ανατολής δεν εμπλέκονται στην ίδια δικαστική διαμάχη; Ποια σημεία θα κρίνουν τη βασιμότητα της αγωγής και μπορούν να δικαιώσουν τον ενάγοντα;

Kύριο Μέρος

Το 2017 χτυπά εκ νέου τη Μέση Ανατολή μια πολιτική κρίση, αν και η περιοχή αυτή αποτελείται από κράτη με “ισχυρούς φυλετικούς, εθνοτικούς, πολιτισμικούς δεσμούς”, όπως είπε και ο δικηγόρος της πλευράς του Κατάρ στη  συζήτηση της ανωτέρω αγωγής, η οποία δημιουργήθηκε με αφορμή την επίσκεψη Trump στην περιοχή, όπου οι ΗΠΑ διαθέτουν και στρατιωτικές βάσεις. Ως συνέπεια, τα υπόλοιπα κράτη του Κόλπου διέκοψαν κάθε επαφή με το Κατάρ (severing all diplomatic and consular ties) με το σκεπτικό ότι αυτό διατηρεί σχέσεις με την τρομοκρατία και ότι πρόσκειται στο σιιτικό Ιράν. Προχώρησαν έτσι σε δραστικά μέτρα, περιλαμβανόντων μεταξύ άλλων της απέλασης των πολιτών του από τις χώρες του Κόλπου, οδηγώντας τους σε αναγκαστική μετανάστευση, ενώ παράλληλα αποφασίστηκε να απαγορευθεί στην αεροπορική εταιρία “Qatar Airways” να διέρχεται στον εναέριο χώρο τους. Η Σαουδική Αραβία μάλιστα εγχείρησε στον Υπουργό Εξωτερικών του Κατάρ έναν κατάλογο με 13 αιτήματα, τα σημαντικότερα των οποίων είναι το κλείσιμο των τοπικών γραφείων του τηλεοπτικού σταθμού Al Jazeera, η απομάκρυνση των τουρκικών στρατευμάτων από το έδαφος του Κατάρ, και ο περιορισμός της συνεργασίας τους με το Ιράν. 

Παρ’όλα αυτα, το Κατάρ δεν υπάκουσε και δεν υλοποίησε κανένα εκ των αιτημάτων. Αντίθετα, προσπάθησε μέσω των διεθνών fora και των μηχανισμών επίλυσης διαφορών να “νομιμοποιήσει” τις ενέργειές του, βασιζόμενο στην αρχή της μη επέμβασης στο εσωτερικό των κρατών (διαφορετικό, βέβαια, το χρήζον θεωρητικής συζήτησης θέμα αν τα αιτήματα ή οι οικονομικές κυρώσεις εμπίπτουν στην έννοια της επέμβασης). Ωστόσο,  δεν πέτυχε το στόχο του λόγω της αδιαλλαξίας των υπόλοιπων κρατών. Σε μία προσπάθεια, λοιπόν, εξεύρεσης μιας δραστικότερης λύσης, το Κατάρ αποφάσισε να “παίξει με τους κανόνες” και, στις 27 Ιουνίου 2018, επιστράτευσε ως ύστατο νομικό επιχείρημα τη Σύμβαση για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων (CERD), οδηγώντας, έτσι, τα ΗΑΕ ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου στη Χάγη.

Όπως φαίνεται στο κείμενο της αγωγής (application), το Κατάρ κατηγορεί τα ΗΑΕ για ρατσιστικές συμπεριφορές που εισάγουν διακρίσεις εις βάρος των πολιτών του κατά οφθαλμοφανή παράβαση του αρ. 5 της παραπάνω Σύμβασης και επακόλουθη παραβίαση των άρθρων 2, 6 και 7 λόγω της παρακίνησης της επιδίωξης διεθνούς αρνητικού κλίματος εναντίον του, αλλά και του αρ. 4 λόγω υποκίνησης ρητορικής μίσους και διακρίσεων. Ως εκ τούτου, ζητά ως προσωρινά μέτρα (provisional measures) την πλήρη αποκατάσταση και αποζημίωση για την ζημία που προκλήθηκε από την ρατσιστική αυτή συμπεριφορά (full reparation, including compensation for the harm suffered as a result of the UAE’s actions in violation of the CERD). Ο λόγος που το Κατάρ στράφηκε μόνο έναντι των ΗΑΕ και όχι έναντι των υπολοίπων κρατών, είναι ότι τα υπόλοιπα κράτη έχουν θέσει επιφύλαξη στο αρ. 22 της CERD που αφορά στη δικαιοδοσία του ΔΔ.  Ωστόσο, τα ΗΑΕ αλλά και η Σαουδική Αραβία έχουν ήδη από τον Απρίλιο καταθέσει προσφυγή (complaint) ενώπιον του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) κατά του Κατάρ, το οποίο και κατηγορούν ότι αποστέλλει jets και ελικόπτερα στον εναέριο χώρο τους, ώστε να ανακόπτουν την πορεία πτήσης επιβατικών αεροπλάνων.

Ταυτόχρονα, το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλλά και Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί επικεντρώνονται στις παραβιάσεις των δικαιωμάτων των πολιτών του Κατάρ, λόγω των βίαιων εκδιώξεων που άλλωστε αντίκεινται και στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR). Για να ευδοκιμήσει η αγωγή θα πρέπει το Δικαστήριο, αφότου εξετάσει τα αποδεικτικά στοιχεία για τη βασιμότητα των προβληθέντων περιστατικών, να κρίνει ότι αυτά μπορούν να υπαχθούν στο περιεχόμενο της απαγόρευσης διακρίσεων και στο πλαίσιο της CERD (to fall within the Convention’s scope). Οι περισσότεροι διεθνολόγοι, ωστόσο, υποστηρίζουν πως το Κατάρ διυλίζει τον κώνωπα προκειμένου να βρει νομικό “παραθυράκι” ώστε να προστατευθεί από το ασφυκτικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί εναντίον του, μεγενθύνοντας μάλιστα τα γεγονότα και τους αριθμούς. Το Δικαστήριο, φυσικά, χωρίς να υπεισέλθει στο πολιτικό υπόβαθρο της υπόθεσης, θα κρίνει νομικά και αυτοτελώς τους ισχυρισμούς και, εφόσον προσήκει, ανάλογα με τα περιστατικά που θα αποδειχθούν, θα διατάξει την ικανοποίηση των σχετικών μόνο αξιώσεων που προβάλλει το Κατάρ.

Επίλογος

Η παρακολούθηση, λοιπόν, της υπόθεσης εξάπτει το ενδιαφέρον εκείνο που σχετίζεται  με την γενικότερη εκδήλωση της αποσταθεροποίησης της περιοχής -με την εμπλοκή των ΗΠΑ βέβαια-, με αποτέλεσμα να έχει παγιωθεί η έχθρα μεταξύ των κρατών – έχθρα που θα εξαλειφθεί “όχι νωρίτερα από χρονικό διάστημα ζωής μίας γενιάς ανθρώπων“, όπως διαπιστώνει ο διεθνολόγος Kristian Ulrichsen.

Πηγές:

1. Hofer, A. (2018). Sanctioning Qatar Continued: The United Arab Emirates is brought before the ICJ. https://www.ejiltalk.org/sanctioning-qatar-continued-the-united-arab-emirates-is-brought-before-the-icj/
2. CERD. (1965). http://www.icj-cij.org/files/case-related/172/172-20180611-WRI-01-00-EN.pdf
3. Business Standard. (2018). Gulf crisis: Qatar takes dispute with UAE to International Court of Justice, https://www.business-standard.com/article/international/gulf-crisis-qatar-takes-dispute-with-uae-to-international-court-of-justice-118062700734_1.html
4. Financial Times. (2018). Qatar says it is taking UAE to International Court of Justice, https://www.ft.com/content/310d6636-6d8c-11e8-852d-d8b934ff5ffa
5. Van de Berg, S. (2018). United Arab Emirates asks World Court to dismiss Qatar discrimination suit, https://www.reuters.com/article/us-gulf-crisis-qatar-emirates/united-arab-emirates-asks-world-court-to-dismiss-qatar-discrimination-suit-idUSKBN1JO1LM

6. Aljazeera. (2018). Qatar takes UAE to UN’s highest court over blockade. https://www.aljazeera.com/news/2018/06/qatar-takes-uae-human-rights-court-blockade-180611103646133.html

7. Gulf-Times. (2018). Qatar urges UN’s top court to end UAE ‘climate of fear’. http://www.gulf-times.com/story/597836/Qatar-urges-UN-s-top-court-to-end-UAE-climate-of-f