Όταν αναφέρεται κανείς στον τρόπο ζωής, συνήθως αναφέρεται στις επιλογές που κάνει το άτομο στην καθημερινότητά του. Ο όρος αυτός, όμως, αναφέρεται και στις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις που υπάρχουν στον τομέα της υγείας. Η προληπτική ιατρική είναι το βασικό κομμάτι της σύγχρονης υγειονομικής περίθαλψης. Η υγιεινή ορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως γενικά η παροχή εγκαταστάσεων και υπηρεσιών για την ασφαλή αποκομιδή ανθρώπινων ούρων και περιττωμάτων (World Health Organization, 2017). Εστιάζοντας στην χώρα της Ινδίας, παρουσιάζονται οι κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες από τους οποίους προκύπτει αυτό το -ασυνήθιστο για τα δεδομένα της Δύσης- δίπολο της χρήσης ή μη τουαλέτας για την κάλυψη των βασικών αναγκών (Bradby, 2010).

Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε δύο γεωγραφικές περιοχές της Ινδίας, παρατηρήθηκε πως η υιοθέτηση τουαλέτας είχε πραγματοποιηθεί με επιτυχία. Αναζητώντας, λοιπόν, τους παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτυχία αυτού του εγχειρήματος στη Δυτική Βεγγάλη και στο Himachal Pradesh, παρουσιάστηκε μία κοινωνική ιδιαιτερότητα που φαίνεται να είναι καθοριστική για την κατανόηση της οπτικής γύρω από το θέμα της τουαλέτας. Οι κάτοικοι δεν αναγνώριζαν την απόκτηση τουαλέτας ως μία κίνηση προς μία καλύτερη δημόσια υγεία.

Κοινωνικές ιδιαιτερότητες

Τα οφέλη τα οποία φαίνεται να συνέβαλαν στην απόφασή τους, αλλά και στη δέσμευσή τους να συνεχίζουν τη χρήση τουαλέτας, δεν συνδέονταν με την υγιεινή. Ήταν σημαντική η αναβάθμιση του κοινωνικού status, η αξιοπρέπειά τους, όπως και η εξασφάλιση της ιδιωτικότητάς τους. Ξεχώρισαν έτσι τρεις διαφορετικές κατηγορίες παρέμβασης που λειτουργούν -ή που φάνηκε να λειτουργούν- στη συγκεκριμένη περίπτωση. Χρησιμοποιώντας τη μεταφορά του τρίποδου, παρουσιάζονται τρεις άξονες που είναι βασικοί όσον αφορά στην κατανόηση της κοινωνικής πολιτικής και περιβαλλοντικής δυναμικής που διαμορφώνεται σε κάθε πεδίο ξεχωριστά. Χωρίς να γίνεται περαιτέρω εμβάθυνση, οι ομαδοποιήσεις των δράσεων που κατέληξαν στην αποδοχή είναι, αρχικά, αυτή της πολιτικής ευθύνης που αφορά τις Μη-Κυβερνητικές Οργανώσεις, την τοπική αυτοδιοίκηση, καθώς και το κεντρικό κράτος στον τομέα της εκπαίδευσης και κάποιων σεμιναρίων. Δεύτερον, υπάρχει ο άξονας της κοινωνικής πίεσης, η οποία αναδεικνύει πως η ιδέα της χρήσης τουαλέτας εξαπλώθηκε από τη μετακίνηση των νεαρών μελών της κοινότητας ως μία πρακτική μίμησης, και -σε ένα επόμενο επίπεδο- πως οι “κηδεμόνες’” του γυναικείου πληθυσμού άρχισαν να κατανοούν την ανάγκη για περισσότερο ιδιωτικό χώρο όταν ικανοποιούνται αυτές οι βιολογικές ανάγκες, άλλα και το ζήτημα της ασφάλειας και προστασίας που θα πρόσφερε μία τουαλέτα. Τέλος, υπάρχει η πολιτική οικολογία που συνδέει τα γεωλογικά χαρακτηριστικά του κάθε τόπου με την ανθρώπινη παρέμβαση στο περιβάλλον (όπως τη δημιουργία φράγματος), τα οποία ενθαρρύνουν ή βοηθούν στην αποδοχή της πρακτικής της χρήσης τουαλέτας (O’Reilly and Louis, 2017).

Εστιάζοντας περισσότερο στον γυναικείο πληθυσμό και στη σχέση του με αυτή τη διαδικασία εκπλήρωσης των σωματικών αναγκών σε εξωτερικούς χώρους, θα πρέπει να ξεκινήσει κανείς από ένα Report για τους νέους, το οποίο έχει δημοσιευθεί στο κρατίδιο της Odisha στην Ινδία. Το εγχειρίδιο αυτό αγγίζει ένα ευρύ φάσμα απόδοσης της κατάστασης στην Ινδία και, πιο συγκεκριμένα, θέματα όπως η εκπαίδευση, η στάση του ενεργού πολίτη, το περιβάλλον, η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία. Ενώ, λοιπόν, υπάρχουν δύο διαφορετικά κεφάλαια που πραγματεύονται -το ένα- την υγεία και την ευημερία, καθώς και -το δεύτερο- το φύλο, τη δικαιοσύνη και την ισότητα, το θέμα της τουαλέτας παρουσιάζεται μόνο στο δεύτερο κομμάτι. Συγκεκριμένα, σε μία από τις παραγράφους αναφέρεται πως οι προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει ακόμα η κοινωνία της Ινδίας για τις γυναίκες περιλαμβάνουν την απουσία καθαρών, λειτουργικών και ασφαλών δομών τουαλέτας. Δεν αναφέρεται η τουαλέτα στον χώρο του σπιτιού, αλλά η ανάγκη για δημόσιες τουαλέτες. Έχει ενδιαφέρον να τονιστεί πως η ανάγκη αυτή δεν είναι για όλους τους πολίτες και, γι’ αυτό, δεν υπάρχει αναφορά στο κομμάτι της υγείας. Εκεί όμως που αναφέρεται, ορίζεται με διαυγές τρόπο πως οι δομές της τουαλέτας και οτιδήποτε αυτές προσφέρουν είναι για το καλό των γυναικών και -σε μία πιο απλή μετάφραση- για την προστασία τους (Patnaik, 2013).

Πώς, λοιπόν, αντιλαμβάνεται ή δέχεται ο γυναικείος πληθυσμός τη χρήση τουαλέτας;

Αρχικά, πρέπει να αναφερθεί πως οι γυναίκες και οι άντρες χρησιμοποιούν διαφορετικές τοποθεσίες για να αφοδεύσουν σε εξωτερικούς χώρους. Αυτό αλλάζει ανάλογα με τη σεζόν, την ώρα της ημέρας και τις ανάγκες του κάθε ατόμου. Οι γυναίκες επέλεγαν τα ασφαλή και βολικά μέρη, όπου είχαν τη δυνατότητα να κρυφτούν από το βλέμμα των αντρών, καθώς δεν τους άρεσε να τις βλέπει κάποιος την ώρα αυτής της πράξης. Γι’ αυτόν τον λόγο, δεν τις νοιάζει να περπατούν πολλά χιλιόμετρα για να βρουν ένα μέρος που είναι πολύ μακριά από κατοικημένες περιοχές, ώστε να σιγουρέψουν πως κανένας δεν θα τις αναγνωρίσει. Κατά τη διάρκεια της πράξης κρύβονται πίσω από θάμνους ή δέντρα. Αν κάποιος περάσει, πρέπει να σταθούν όρθιες μέχρι να φύγει ο περαστικός. Σημαντικό εδώ είναι να αναφερθεί ο λόγος που οι γυναίκες προτιμούν αυτή τη δραστηριότητα, ενώ φαίνεται να προκαλεί προβλήματα και κινδύνους. Η δραστηριότητα αυτή γίνεται σε ομάδες, είτε νωρίς το πρωί είτε αργά το βράδυ. Αυτή η ώρα, λοιπόν, είναι η μόνη που μπορούν να συζητήσουν ελεύθερα για τα προβλήματά τους, και να είναι αποδεσμευμένες από τις δουλειές του σπιτιού. Συμπληρωματικά, είναι και ένας τρόπος να δημιουργούνται νέες φιλίες μεταξύ των γυναικών.

Έτσι, γίνεται κατανοητή η άρνηση για χρήση τουαλέτας ακόμα και από τις γυναίκες οι οποίες, λόγω της έμμηνου ρήσης, αλλά και της μειωμένης ασφάλειας που παρέχει αυτή η πρακτική, θα ήταν αναμενόμενο να ζητούν τη χρήση προσωπικής τουαλέτας. Οι κοινωνικοί παράγοντες -όπως η θέση της γυναίκας- διαμορφώνουν μία πραγματικότητα, και εμποδίζουν την υιοθέτηση μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας (Routray et al., 2015).

Έχοντας ένα παράδειγμα όπως αυτό που παρουσιάστηκε, πρέπει να τονιστεί η σημαντικότητα της έρευνας ακόμα και σε θέματα που φαίνονται τεχνικά. Ακόμα και η δημόσια υγεία με τις τεχνικές βελτίωσής της δεν μπορεί να σταθεί ξεχωριστά από το περιβάλλον και την κοινωνικοπολιτική δομή στην οποία σκοπεύει να παρέμβει (Ingham, Lysaght and Juma, 2017). Η επιτυχία στην παραπάνω περίπτωση προέκυψε από την κατανόηση των χαρακτηριστικών που δημιουργούν τη ζήτηση και το πώς αυτή διαμορφώνεται, καταλήγοντας στην απόδοση μίας λύσης. Η λύση αυτή δεν ήταν παροδική, καθώς η χρήση τουαλέτας αποτυπώθηκε ως μία καθημερινή πρακτική – και όχι ως ένα πείραμα. Μένει να παρακολουθήσει κανείς τις εξελίξεις που θα έχει αυτό το θέμα σε μία μεγαλύτερη κλίμακα και σε έναν διαφορετικό πληθυσμό στην Ινδία.

 Πηγές:

1. World Health Organization. (2017). Sanitation. http://www.who.int/topics/sanitation/en/
2. O’Reilly, K. and Louis, E. (2017). The toilet tripod: Understanding successful sanitation in rural India.
3. Patnaik, N. (2013). Odisha State Youth Policy. Bhubaneswar: State of Odisha.
4. Routray, P., Schmidt, W., Boisson, S., Clasen, T. and Jenkins, M. (2015). Socio-cultural and behavioural factors constraining latrine adoption in rural coastal Odisha: an exploratory qualitative study. BMC Public Health, 15(1).
5. Bradby, H. (2010). Εισαγωγή στην κοινωνιολογία της υγείας και της ασθένειας. Αθήνα: Πεδίο.
6. Ingham, A., Lysaght, P. and Juma, M. (2017). Five facts about poop in India. https://blogs.unicef.org/blog/five-facts-about-poop-in-india/