Το κουρδικό ζήτημα, στη συσχέτισή του με τον πόλεμο ενάντια στο “Ισλαμικό Κράτος” (ΙΚ) σε Συρία και Ιράκ, και με τις εσωτερικές συγκρούσεις στην Τουρκία, βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ σε μια οριστική λύση. Ο ρόλος των κουρδικών ομάδων είναι υψίστης σημασίας στην καταπολέμηση του ΙΚ, γεγονός που αυξάνει την διαπραγματευτική τους δύναμη.

Η μεγαλύτερη πολεμική κινητοποίηση κουρδικών στρατευμάτων λαμβάνει χώρα στη Συρία. Έπειτα από δύσκολες μάχες, σημαντικές πόλεις (όπως Τζαζίρα, Κομπάνι, Άφριν) και περιφέρειές τους πέρασαν στα χέρια του κουρδικού στρατού YPG, δημιουργώντας ένα de facto ομοσπονδιακό κράτος. Το ομοσπονδιακό κράτος της Βόρειας Συρίας-Ροζάβας αποτελεί μόνο ένα μέρος της ιδέας για το Μεγάλο Κουρδιστάν, αλλά μολαταύτα είναι μια σημαντική επιτυχία για τους Κούρδους της Συρίας.

Στη Συρία, η ομάδα του YPG απολαμβάνει την ξένη υποστήριξη δυτικών χωρών – πιο σημαντική εκ των οποίων είναι η υποστήριξη των Η.Π.Α.. Για τις τελευταίες, η YPG θεωρείται ως ο σημαντικότερος σύμμαχός τους επί εδάφους για την καταπολέμηση του ΙΚ. Η δυτική υποστήριξη, σίγουρα, αυξάνει τις πιθανότητες για de jure εδραίωση του ομοσπονδιακού κράτους στο βορρά ή, έστω, για μερική αυτονομία στα πρότυπα του ιρακινού Κουρδιστάν.

Στην πιθανότητα ίδρυσης του συριακού Κουρδιστάν υπάρχουν δύο μεγάλα προβλήματα που μπορούν να δυσκολέψουν τη διαμόρφωση κρατικής υπόστασης. Το πρώτο είναι η μη εκπροσώπηση της κουρδικής κοινότητας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για τη Συρία. Σε παλαιότερες συναντήσεις στη Λωζάνη, αλλά και στην πιο πρόσφατη του Οκτωβρίου, δεν προσκλήθηκε αντιπροσωπία του YPG – που θα έπρεπε, σε κάθε περίπτωση, να παρευρίσκεται. Η μη εκπροσώπηση μπορεί να “πληγώσει” τις βλέψεις εδραίωσης κουρδικού κράτους, καθώς οι ξένες δυνάμεις θα αποφασίσουν για το μέλλον της Συρίας χωρίς αυτούς, όπως και σε παρελθοντικές περιπτώσεις, με αποτέλεσμα να βρεθούν προ τετελεσμένων αποφάσεων.

Το δεύτερο πρόβλημα για το συριακό Κουρδιστάν είναι η Τουρκία. Η περιοχή του de facto κουρδικού κράτους βρίσκεται στα βόρεια σύνορα της χώρας με την Τουρκία, όπου κατοικεί η πλειοψηφία των Κούρδων της Τουρκίας, και δραστηριοποιείται το PKK. Η Τουρκία κατατάσσει το YPG ως συνεργάτη του PKK, χαρακτηρίζοντας το τελευταίο τρομοκρατική οργάνωση, και δεν μπορεί να επιτρέψει την εδραίωση, τόσο κοντά στα σύνορά της, κανενός κουρδικού κράτους – ακόμη και ως ημι-αυτόνομη περιοχή. Γι’αυτό το λόγο, άλλωστε, ξεκίνησε η τουρκική στρατιωτική επέμβαση στη Συρία, με πρόφαση την παροχή βοήθειας των συμμάχων επαναστατικών δυνάμεων στο Χαλέπι. Η τουρκική αυτή κίνηση στοχεύει να ανακόψει την πορεία των κουρδικών δυνάμεων από την κατάκτηση ολόκληρης της περιοχής της βόρειας Συρίας.

Για την Τουρκία, το κουρδικό ζήτημα απλώνεται σε πολλά μέτωπα, αλλά η ίδια διατηρεί σταθερή θέση απέναντι σ΄αυτό (ήτοι την αποτροπή δημιουργίας κουρδικού κράτους, ειδικά τόσο κοντά στα σύνορα τους). Στο εσωτερικό, η εκεχειρία με το PKK διακόπηκε το καλοκαίρι του 2015 και, έκτοτε, η νοτιoανατολική Τουρκία έχει μετατραπεί σε εμπόλεμη ζώνη. Η Άγκυρα κατηγορεί την ομάδα YPG ότι παρέχει βοήθεια και καταφύγιο στους μαχητές του PKK, με αποτέλεσμα να εισβάλει με στρατεύματα στο γειτονικό κράτος. Οι δυτικοί σύμμαχοι της Τουρκίας, αν και έχουν αναγνωρίσει το PKK ως τρομοκρατική οργάνωση, δεν υποστηρίζουν την Τουρκία στο ζήτημα του YPG, καλώντας την να κατεβάσει τους τόνους στη Συρία. Η Τουρκία διατηρεί καλές σχέσεις μόνο με τους Κούρδους στο Ιράκ, λόγω εμπορικών σχέσεων που έχουν αναπτύξει, αλλά η παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στη Μοσούλη δεν υποστηρίζεται από τη Βαγδάτη – και, κατ’επέκταση, ούτε από τους συμμάχους.

Με βάση τα παραπάνω, διαφαίνεται ο διπλός στόχος της τουρκικής κυβέρνησης, δηλαδή η αποφυγή δημιουργίας κουρδικού κράτους και η μεγιστοποίηση της Τουρκίας ως μεγάλη περιφερειακή δύναμη. Και οι δυο στόχοι φαίνεται να μη λαμβάνουν ευρεία αποδοχή, αλλά όσο η Τουρκία παραμένει ισχυρός περιφερειακός δρων, μπορεί να συνεχίσει την επιδίωξή τους. Παρά ταύτα, η συνεχιζόμενη επιδίωξη αυτών των στόχων θα μπορούσε να πλήξει τις σχέσεις της με τους συμμάχους, που έχουν διαφορετική ατζέντα ως προς τη Συρία.

Ταυτόχρονα, στο Ιράκ παρατηρείται αγωνιστικότητα της κουρδικής κοινότητας. Στη μάχη για τη Μοσούλη, που έχει ξεκινήσει πριν λίγες εβδομάδες, συμμετέχουν κουρδικές δυνάμεις, παρόλο που η πόλη δεν αποτελεί παλαιά κουρδική περιοχή. Υποστηρίζουν ότι η συμμετοχή κουρδικών στρατευμάτων αφορά στην επιθυμία τους για απελευθέρωση, ακόμη και αν δεν είναι περιοχή των συμφερόντων τους. Σίγουρα, η καλή θέληση για συμμετοχή σε στρατιωτικές επιχειρήσεις έχει τα οφέλη της για τους Κούρδους στο Ιράκ, που θέλουν να διασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες κρατικής οργάνωσης μετά τη de facto κατοχύρωσή τους τα τελευταία είκοσι πέντε περίπου χρόνια.

Όπως διαφαίνεται από τις περιπτώσεις σε Συρία, Τουρκία και Ιράκ, οι Κουρδικές κοινότητες λειτουργούν ξεχωριστά. Αν και το “Μεγάλο Κουρδιστάν” αποτελεί όνειρο για όλους τους Κούρδους, παρατηρούμε ότι, λόγω γλωσσικών διαφορών και διαφορετικών οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων, οι συγκεκριμένες ομάδες δεν ενοποιούνται, αλλά πολεμούν ξεχωριστά. Ο διαχωρισμός σε ομάδες ανάλογα με το κράτος που διαμένουν, σίγουρα, δεν βοηθά τις πιθανότητες δημιουργίας ανεξάρτητου κράτους. Με αυτόν τον τρόπο οι ομάδες μπορούν να εξασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες πολιτικής οργάνωσης, ωστόσο μόνο στο εσωτερικό των κρατικών οντοτήτων τους. Ακόμη, η μη εκπροσώπηση των Κούρδων στις συζητήσεις σχετικά με το μέλλον της Συρίας και του Ιράκ, αν και έχουν αναλάβει μεγάλο μέρος της στρατιωτικής επιχείρησης ενάντια του ΙΚ, δε θα βοηθήσει την υλοποίηση των προσδοκιών τους, καθώς δεν θα ακούγονται οι θέσεις τους, παρά μόνο διαμέσου τρίτων. Ωστόσο, η υποστήριξη που έχουν λάβει από τις ξένες δυνάμεις, σε ό,τι αφορά τη στρατιωτική τους δραστηριότητα, μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα στη διαμόρφωση του νέου status quo στη Μέση Ανατολή μετά το τέλος του πολέμου. Τέλος, στην Τουρκία οι κουρδικές επιδιώξεις είναι λιγότερο σαφές πώς θα εξελιχθούν. Σε περίπτωση που στη Συρία με το τέλος του πολέμου εδραιωθεί -με οποιαδήποτε σύσταση- κουρδικό κράτος στα βόρεια σύνορα με την Τουρκία, είναι λογικό να κλιμακωθεί η σύγκρουση Τουρκίας με το PKK. Από την πλευρά της η τουρκική κυβέρνηση, όσο θα διατηρεί την ισχύ της, θα πολεμά με κάθε μέσο τις επιδιώξεις των Κούρδων στην περιοχή της.

Συμπεραίνοντας, οι δρώντες στην περιοχή είναι πολλοί, συμπεριλαμβανομένων των Κούρδων που επιθυμούν αλλαγή των συνόρων στη Μέση Ανατολή – όπως είχαν διαμορφωθεί από τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις τον προηγούμενο αιώνα. Κάτι τέτοιο, πιθανότατα, να γίνει με το τέλος του πολέμου στη Συρία, αν και αυτό δεν σημαίνει πως θα ικανοποιηθούν όλες οι φυλετικές ομάδες από το νέο εδαφικό καθεστώς.

Πηγές:

1. Hiltermann J. (May 2016), “The Kurds:A divided future?”, International Crisis Group(originally posted in the New York Review of books). Available at: https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/gulf-and-arabian-peninsula/iraq/kurds-divided-future (Accessed: 30/10/2016).
2. Zaman A. (October 2016), “What Turkish raid on Syrian Kurds means for Ankara-Washington ties”, Al-Monitor. Available at: http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/10/turkey-syria-kurds-raid-ypg-russia-isis-mosul-nusra.html (Accessed: 30/10/2016).
3. Al Jazeera (October 2016), “Syria war: Talks in Lausanne amid Aleppo fighting”. Available at: http://www.aljazeera.com/news/2016/10/syria-war-talks-lausanne-aleppo-fighting-161015035430288.html (Accessed: 30/10/2016).
4. BBC Monitoring (August 2016), “Turkey v Syria’s Kurds v Islamic State”. Available at: http://www.bbc.com/news/world-middle-east-33690060 (Accessed: 30/10/2016).
5. Middle East Monitor (October 2016), “Kurds to discuss independence after liberation of Mosul”. Available at: https://www.middleeastmonitor.com/20161029-kurds-to-discuss-independence-after-liberation-of-mosul/ (Accessed: 30/10/2016).