Στα πλαίσια της αλληλεξάρτησης των κρατών-μελών της παγκόσμιας κοινότητας, η εμφάνιση πολλαπλών περιστατικών τρομοκρατίας αποδεικνύει ότι η πολιτική αστάθεια συνιστά απειλή. Οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις που έχουν συγκροτηθεί από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) βοηθούν τις χώρες να πορευθούν στη δύσκολη διαδρομή από τη σύγκρουση στην ειρήνη. Λαμβάνοντας υπόψη τη νομιμότητα, την κατανομή των βαρών, και την ικανότητα να διατηρούν στρατεύματα και ένοπλες δυνάμεις προκειμένου να αντιμετωπίσουν μια σειρά εντολών που καθορίζονται από το Συμβούλιο Ασφαλείας, ή προτάσεων που καθορίζονται από τη Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε., οι ειρηνευτικές αποστολές βρίσκονται στην πρώτη γραμμή όλων των προσπαθειών για την πρόληψη διαμόρφωσης περιοχών όπου η ανασφάλεια, το διεθνικό έγκλημα και ο εξτρεμισμός μπορούν να ανθήσουν. Κι αυτό γιατί οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις συνιστούν επένδυση στην παγκόσμια ειρήνη, στην ασφάλεια και στην ευημερία (Guterres, 2017).
Πριν την έλευση των κυανόκρανων (μελών των ειρηνευτικών αποστολών), το Mali αντιμετώπιζε για πολλά χρόνια την απειλή της τρομοκρατίας. Σήμερα, η χώρα έχει εκλέξει καινούρια Κυβέρνηση βάσει δημοκρατικών διαδικασιών, και αγωνίζεται να βαδίσει προς την ειρήνη, τη σταθερότητα, τον αφοπλισμό και το κράτος δικαίου. Η αποστολή της United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali (εφεξής MINUSΜA) προσφέρει καίριας σημασίας υποστήριξη για τη μείωση της απειλής που δημιουργούν ένοπλες ομάδες. Ωστόσο, η κατάσταση παραμένει έκρυθμη.

Ιστορικό

Το 2013 συστάθηκε στο Mali ειρηνευτική αποστολή του Ο.Η.Ε., ονόματι MINUSMA, προκειμένου να σταθεροποιήσει την τεταμένη κατάσταση. Η συγκεκριμένη αποστολή ήταν επιφορτισμένη με αρμοδιότητες ελέγχου εφαρμογής συμφωνιών για κατάπαυση του πυρός, διευκόλυνσης της πολιτικής συμφιλίωσης, βοήθειας στην ένταξη εκτοπισμένων, και συνεργασίας με τις κρατικές αρχές για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το Mali, χώρα της Δυτικής Αφρικής, βρέθηκε σε αναταραχή τον Μάρτιο του 2012, μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα που υποκίνησε ο τότε δημοκρατικά εκλεγμένος Πρόεδρος της χώρας. Καθότι ακολούθησε μεγάλο διάστημα ανασφάλειας, οι αντάρτες του νομαδικού λαού Tuareg κατόρθωσαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το τμήμα των 2/3 του βόρειου μέρους της χώρας, και να το κηρύξουν ως ανεξάρτητο κράτος με το όνομα Tuareg. Εναργέστερα, η εν λόγω φυλή είχε εκφράσει έντονα τη δυσφορία της λόγω περιθωριοποίησης και παραμέλησης από το κράτος και, μάλιστα, είχε συμβάλει σε εξέγερση εναντίον της Κυβέρνησης το 2007, με αιτιολογία τη μη τήρηση υποσχέσεων από τη μεριά της δεύτερης (The Economist, 2013). Σύντομα, όμως, η δράση της ομάδας των Tuareg πλαισιώθηκε από καλά οργανωμένες ένοπλες ισλαμικές δυνάμεις – ανάμεσα στις οποίες βρισκόταν η Αl-Qaeda στο Ισλαμικό Maghreb (AQIM). Η AQIM και οι σύμμαχοί της κατόρθωσαν να επιβάλλουν μια “σκληρή” ερμηνεία του ισλαμικού νόμου της Shari’a στα εδάφη που έλεγχαν και, σύμφωνα με αναφορές, σε περιπτώσεις μη τήρησής της αξιοποίησαν απάνθρωπες πρακτικές -όπως λιθοβολισμούς και ακρωτηριασμούς-, ενώ κατέστρεψαν σημαντικά τμήματα της πολιτιστικής κληρονομιάς του Mali. Σταδιακά, και ειδικότερα στις αρχές του 2013, οι προαναφερθείσες ομάδες εφάρμοσαν επεκτατική πολιτική με κατεύθυνση προς τον νότο, καταλαμβάνοντας πληθώρα πόλεων, και φτάνοντας να απειλούν ως και την πρωτεύουσα του Mali. Έτσι, κατόπιν έκκλησης της Κυβέρνησης του Mali στο γαλλικό κράτος για βοήθεια, η Γαλλία οργάνωσε στρατιωτική επέμβαση και, με τη συνδρομή των αφρικανικών δυνάμεων, απώθησε τους μαχητές από το βόρειο τμήμα της χώρας.
Εν όψει αυτής της κατάστασης, και συντελεσθέντων των ανωτέρω περιστατικών, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών εξέδωσε Ψήφισμα που προέβλεπε την εξουσιοδότηση της MINUSMA να παράσχει υποστήριξη μακροπρόθεσμων δράσεων σταθεροποίησης και εξομάλυνσης των αναταραχών.
Η MINUSMA είναι μια πολυδιάστατη ολοκληρωμένη αποστολή με εντολή από το Συμβούλιο Ασφαλείας, το οποίο προέβλεψε στο Ψήφισμα S/RES/2100 ότι η εν λόγω αποστολή καλείται “να σταθεροποιήσει τα βασικά κέντρα πληθυσμού, ιδίως του βόρειου τμήματος του Mali, και, στο πλαίσιο αυτό, να αποτρέψει απειλές, και να λάβει δραστικά μέτρα για να αποτρέψει την επιστροφή των ενόπλων στοιχείων στις περιοχές αυτές”, ακόμη και με την αξιοποίηση δυνάμεων – δηλαδή, με τη χρήση βίας.
Ξεκινώντας τη δράση της τον Ιούλιο του 2013, η MINUSMA κλήθηκε να εποπτεύει και να στηρίζει τις ειρηνευτικές επαφές μεταξύ της Κυβέρνησης του Mali και των αυτονομιστών του Tuareg, να παρακολουθεί, να ερευνά και να αναφέρει παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και να διευκολύνει την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε πληγέντες πολίτες. Ταυτόχρονα, το Συμβούλιο Ασφαλείας ανέθεσε στη MINUSMA την υποστήριξη προσπαθειών για αποκατάσταση της δημοκρατικής διακυβέρνησης και της συνταγματικής τάξης στο Mali, προκειμένου να γίνουν αποτελεσματικές κινήσεις για σταθεροποίηση. Στο πλαίσιο αυτής της εντολής, η MINUSMA παρείχε υλικοτεχνική υποστήριξη, τεχνική βοήθεια και ασφάλεια για τη διεξαγωγή των προεδρικών και βουλευτικών εκλογών στα τέλη του 2013, εγκαινιάζοντας -για πρώτη φορά μετά το πραξικόπημα του 2012- μια δημοκρατικά εκλεγμένη Κυβέρνηση. Κατά γενική ομολογία, οι δύο εκλογές διεξήχθησαν με σχετικά ειρηνικό και τακτικό τρόπο, και διεθνείς παρατηρητές από την Ευρωπαϊκή Ένωση επαίνεσαν τη διαφάνειά τους.
Παρόλο που για τα επόμενα τρία χρόνια η ασφάλεια είχε σχεδόν καθιερωθεί, η κατάσταση παρέμενε κρίσιμη, με σποραδικές εκρήξεις βίας μεταξύ κυβερνητικών δυνάμεων, ανταρτών του Tuareg, και συνεχιζόμενων επιθέσεων από ισλαμιστικές ομάδες.
Τον Ιούνιο του 2015 οι αυτονομιστές του Tuareg και η κυβέρνηση του Mali υπέγραψαν -με την υποστήριξη του Ο.Η.Ε.- μια ειρηνευτική συμφωνία, με απώτερο στόχο την επίλυση ορισμένων μακροχρόνιων προκλήσεων κατά της ασφάλειας και της αποτελεσματικότερης διακυβέρνησης στην περιοχή. Ωστόσο, η βία εξακολούθησε να μαστίζει τη χώρα. Ακόμη, η αποστολή των Ηνωμένων Εθνών δεχόταν ολοένα και περισσότερες επιθέσεις, με το προσωπικό της να μετρά περισσότερους από 100 θανάτους από την αρχή της δράσης της – ανάμεσα στους οποίους, 69 άτομα θανατώθηκαν από τις μαχητικές ομάδες. Αξιοσημείωτη είναι η επίθεση που έλαβε χώρα στις αρχές του 2016 στη βάση της ομάδας του Ο.Η.Ε. στην Kidal, στοιχίζοντας τη ζωή σε τουλάχιστον πέντε μέλη της ομάδας. Τον Μάιο του ίδιου έτους σημειώθηκε ο θάνατος άλλων πέντε μελών της ομάδας, σε επιδρομή στην περιφέρεια Mopti. Κατόπιν αυτών, τον Ιούνιο του 2016 το Συμβούλιο Ασφαλείας αποφάσισε την αύξηση του εξουσιοδοτημένου προσωπικού της αποστολής κατά 2.500 στρατιώτες. Στις 19 Ιουλίου 2016 μια βάση του στρατού του Mali στη Nampala δέχθηκε επίθεση από Ισλαμιστές μαχητές, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 17 στρατιώτες, και να τραυματιστούν 35 άτομα (BBC, 2016). Την επίθεση ακολούθησαν μάχες στην Kidal μεταξύ φιλοκυβερνητικών δυνάμεων και ανταρτών του Tuareg, ενώ η Εθνοσυνέλευση ψήφισε την παράταση κήρυξης του κράτους σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης μέχρι τον Μάρτιο του 2017.

Νομιμοποίηση της ειρηνευτικής αποστολής MINUSMA

Αναντίλεκτα, το βασικό νομικό κείμενο που αποτελεί την αρχή νομικών σκέψεων σχετικά με τη νομιμότητα ή μη των ειρηνευτικών αποστολών είναι ο Καταστατικός Χάρτης του Ο.Η.Ε. Συγκεκριμένα, το Κεφάλαιο VII του Καταστατικού Χάρτη του Ο.Η.Ε. παρέχει στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών γενική εξουσιοδότηση για τη διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας. Έτσι, η λήψη μέτρων προς την πραγματοποίηση ειρηνευτικών επιχειρήσεων βρίσκεται στην ευχέρεια του Συμβουλίου Ασφαλείας. Η επίκληση του εν λόγω Κεφαλαίου συνιστά ένδειξη για τη νομιμοποιητική βάση της δράσης του Συμβουλίου Ασφαλείας, αλλά και υπενθύμιση στα κράτη της υποχρέωσης εφαρμογής των αποφάσεών του, εκδηλώνοντας σταθερή πολιτική βούληση.
Κατά το στάδιο της συγκρότησης μιας νέας ειρηνευτικής επιχείρησης, διερευνώνται από το Συμβούλιο Ασφαλείας ποικίλοι παράγοντες – όπως η κατάπαυση του πυρός, η ύπαρξη σαφούς πολιτικού στόχου, και η παροχή ευλόγων εγγυήσεων από τα κράτη για την ασφάλεια και προστασία του προσωπικού των επιχειρήσεων. Όταν, λοιπόν, κρίνεται αναγκαία η διενέργεια μιας ειρηνευτικής αποστολής, το Συμβούλιο υιοθετεί Ψήφισμα με το οποίο συγκεκριμενοποιείται η έκταση και ο σκοπός της αποστολής.
Σύμφωνα με το Κεφαλαίο VII, μια ειρηνευτική αποστολή έχει ρητή εξουσιοδότηση να λάβει τα μέτρα που απαιτούνται για την εκπλήρωση του ρόλου της – ακόμη και τα αναγκαία ανθρωπιστικά μέτρα. Το Συμβούλιο Ασφαλείας εξουσιοδότησε την επιχείρηση στο Mali με μια ευρύτατη εντολή για την αποκατάσταση της τάξης, καθώς και για την προστασία του άμαχου πληθυσμού, τον Απρίλιο του 2013. Συγκεκριμένα, στην Απόφαση 2100(2013) αναφέρεται: “17.[…] Εξουσιοδοτεί τη MINUSMA να χρησιμοποιήσει όλα τα απαραίτητα μέσα εντός των ορίων των δυνατοτήτων της και των περιοχών ανάπτυξής της, για την εκτέλεση της εντολής της όπως ορίζεται στις παραγράφους 16 (a) (i) και (ii), 16 (c) (i) και (iii), 16 (e), 16 (f) και 16 (g), και ζητά από το στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό της MINUSMA να συντονίζουν τις ενέργειές τους με στόχο την υποστήριξη των ενεργειών που περιγράφονται στην παράγραφο 16, ως ανωτέρω”.

Η επιχείρηση MINUSMA: Ειρηνευτική δύναμη ή αντιτρομοκρατική αποστολή

Η MINUSMA δρα σήμερα “σε ένα πολύπλοκο περιβάλλον ασφάλειας με ασύμμετρες απειλές”, όπου ταυτόχρονα δραστηριοποιούνται και άλλες γνωστές τρομοκρατικές οργανώσεις – όπως η Αl-Qaeda στο Ισλαμικό Maghreb (AQIM), η Al-Mourabitoune και η Ansar Eddine. Για τον λόγο αυτόν, η MINUSMA είναι μια ειρηνευτική επιχείρηση ενώ, ταυτόχρονα, τίθεται προς εξέταση το ερώτημα κατά πόσο τα Ηνωμένα Έθνη και το Συμβούλιο Ασφαλείας στρέφονται προς την ανάπτυξη μιας αντιτρομοκρατικής επιχείρησης μέσω της MINUSMA. Αναλυτικότερα, από τη συγκρότηση της MINUSMA την 1η Ιουλίου 2013, και μέχρι τον Ιούλιο του 2016, η United Nations Mine Action Service (UNMAS – Υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση των ναρκοπεδίων) κατέγραψε 279 επιθέσεις με αυτοσχέδια εκρηκτική συσκευή, 119 θανάτους και 453 θύματα. Η ομάδα της MINUSMA υπέστη 69 θανάτους από την έναρξή της έως τις 31 Αυγούστου 2016, καθιστάμενη ως μία από τις πιο θανατηφόρες επιχειρήσεις για τη διατήρηση της ειρήνης. Ανάμεσα στις εντολές και οδηγίες που έλαβε η επιχείρηση, υπήρχε και η χρήση δυνάμεων προκειμένου να παρασχεθεί στήριξη στην Κυβέρνηση για την ανάκτηση του ελέγχου στο βόρειο Mali, η λήψη ισχυρών και δραστικών μέτρων για την προστασία των πολιτών με την πραγματοποίηση περιπολιών, και η συνεργασία της με όλα τα κράτη, καθώς και τους περιφερειακούς και διεθνείς οργανισμούς για την παρεμπόδιση και την απομόνωση της τρομοκρατικής απειλής. Παράλληλα, η MINUSMA έλαβε εντολή να ρυθμίσει ένα φάσμα δραστηριοτήτων που εμπίπτουν σε διάφορους πυλώνες της στρατηγικής των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, και μπορεί να θεωρηθεί “σχετική με το Plan of Action to Prevent Violent Extremism (PCVE- Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας)”. Οι σχετικές με το PCVE δραστηριότητες συχνά ευθυγραμμίζονται με τα καθήκοντα των ειρηνευτικών επιχειρήσεων του Ο.Η.Ε., και περιλαμβάνουν τη δημιουργία θεσμών, τη διεύρυνση της κρατικής εξουσίας, τη δημιουργία προσωρινών διοικήσεων, και την αναδιάταξη των δυνάμεων άμυνας και ασφάλειας. Όσον αφορά στις πρακτικές, η επιχείρηση ήταν ένα “εργαστήριο” εξερεύνησης και καινοτομίας στην ειρηνευτική διαδικασία. Όταν άρχισε τη δράση της, αυτή περιλάμβανε διάφορες δυνατότητες αντιμετώπισης απειλών στο έδαφος, αντλώντας λύσεις σε θέματα αντι-εξεγερτικών και αντιτρομοκρατικών επιχειρήσεων από τις εμπειρίες της Δύσης -όπως είναι το παράδειγμα του Αφγανιστάν και του Ιράκ-, ενώ καθιέρωσε την πρώτη μονάδα συγκέντρωσης πληροφοριών (ASIFU – All Source Information Fusion Unit).

Εξετάζοντας την παγκόσμια στρατηγική για την αντιτρομοκρατία, η οποία υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2006, πρέπει να παρατηρηθεί ότι αυτή περιλαμβάνει τέσσερις πυλώνες:

1. την αντιμετώπιση συνθηκών που ευνοούν την τρομοκρατία
2. την πρόληψη και καταπολέμηση της τρομοκρατίας
3. την ενίσχυση της ικανότητας των χωρών να αντιμετωπίσουν την τρομοκρατία, και την ενδυνάμωση του ρόλου των Ηνωμένων Εθνών σε αυτό το πλαίσιο, και
4. την εξασφάλιση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους, και του κράτους δικαίου κατά της τρομοκρατίας (United Nations, A/70/674).

Σε συνδυασμό με τις ανωτέρω περιγραφές, τα καθήκοντα και οι δραστηριότητες της MINUSMA περιλαμβάνουν όλους τους τέσσερις πυλώνες που ορίστηκαν ως πιθανοί πυλώνες μιας αντιτρομοκρατικής επιχείρησης, εκτός από το ότι η MINUSMA δεν έχει πραγματοποιήσει την εντολή της για άμεση δράση κατά των απειλών. Ωστόσο, έχει μοιραστεί πληροφορίες με τις γαλλικές αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις Opération Serval και Opération Barkhane, οι οποίες αναπτύσσονται παράλληλα με την MINUSMA (John Karlsrud, 2017).

Επίλογος

Η ειρηνευτική επιχείρηση των Ηνωμένων Εθνών στο Mali (MINUSMA) έχει καταστεί μία από τις πιο θανατηφόρες στην ιστορία των Ηνωμένων Εθνών, καθώς υπέφερε από επιθέσεις βίαιων εξτρεμιστών και τρομοκρατών (John Karlsrud, 2017). Οι δράσεις της MINUSMA απειλούν να υπονομεύσουν τη νομιμότητα όχι μόνο της ίδιας, αλλά και της υπόστασης των ειρηνευτικών δυνάμεων ως εργαλείο διατήρησης της ειρήνης. Με μια κριτική ματιά, η αποστολή αυτή μοιάζει να υπονομεύει τον ρόλο που έχουν τα Ηνωμένα Έθνη ως αμερόληπτος διαιτητής συγκρούσεων, με την αξιοποίηση καλών υπηρεσιών και ειδικών πολιτικών αποστολών. Οι πολυδιάστατες επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης των Ηνωμένων Εθνών μπορούν να διαδραματίσουν μικρό ρόλο στην πρόληψη του βίαιου εξτρεμισμού και της τρομοκρατίας, στηρίζοντας δραστηριότητες που οδηγούν στη συγκρότηση κεντρικής και νόμιμης Κυβέρνησης, χωρίς να αποτελούν μέρος του Σχεδίου Δράσης για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας (PCVE). Συνεπώς, ο ρόλος των ειρηνευτικών επιχειρήσεων των Ηνωμένων Εθνών θα πρέπει να ενισχύεται για την πρόληψη και αντιμετώπιση των τρομοκρατικών απειλών, μόνο όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Παρόλο που υπάρχουν ισχυρές προκλήσεις για τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του Ο.Η.Ε., εντολές να εξοπλιστούν με τις απαραίτητες ικανότητες, αλλά και κατευθυντήριες γραμμές και κατάρτιση ώστε αυτές να μπορέσουν να αναλάβουν περιορισμένα καθήκοντα σταθεροποίησης και αντιτρομοκρατίας, το καθήκον για εξουδετέρωση τέτοιων απειλών θα πρέπει να παραμείνει στους συνασπισμούς βούλησης των πολυεθνικών δυνάμεων που εκπροσωπούνται στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε.

Πηγές:

1. United Nations. (2017). Report of the Secretary General on the situation in Mali. https://minusma.unmissions.org/sites/default/files/170928_sg_report_on_mali_september_eng.pdf
2. United Nations. (2017). Military. https://minusma.unmissions.org/en/military
3. Yeo, P. (2017). Mali Terror Threat Runs Deep. https://www.huffingtonpost.com/peter-yeo/mali-terror-threat-runs-d_b_8611410.html.
4. Karlsrud, J. (2017). Towards UN counter-terrorism operations?http://dx.doi.org/10.1080/01436597.2016.1268907
5. United Nations, A/70/674. (n.d.) Plan of Action to Prevent Violent Extremism. https://www.un.org/counterterrorism/ctitf/en/plan-action-prevent-violent-extremism
6. Nationsonline. (2017). Mali. http://www.nationsonline.org/oneworld/mali.htm
7. BBC. (2017). Mali country profile. http://www.bbc.com/news/world-africa-13881370
8. BBC. (2016). Mali: United Nations peacekeepers killed in attack. http://www.bbc.com/news/world-africa-36408943
9. Voanews. (2017). UN: Gunmen Attack 2 UN Peacekeeping Sites in Mali, 2 Killed. https://www.voanews.com/a/un-gunmen-attack-2-un-peacekeeping-sites-in-mali/3985247.html
10. Al Jazeera. (2012). Mali junta says power transfer ‘within days’. http://www.aljazeera.com/news/africa/2012/04/201246232416740914.html
11. Al Jazeera. (2013). UN takes over Mali peacekeeping mission. http://www.aljazeera.com/news/africa/2013/07/20137182846984106.html
12. The Economist (2013). Secure the Sahara, if you can. https://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21580472-pursued-one-place-west-africa-extremists-pop-up-somewhere-nearby-first
13. Al Jazeera. (2013). UN troops killed in Mali suicide attack. http://www.aljazeera.com/news/africa/2013/10/un-troops-killed-mali-suicide-attack-20131023144437588851.html
14. Al Jazeera. (2013). Car bomb kills UN peacekeepers in Mali. http://www.aljazeera.com/news/africa/2013/12/car-bomb-kills-2-un-peacekeepers-mali-20131214144813908884.html
15. United Nations. (2017). In opinion piece, Secretary-General Antonio Guterres shares new vision for UN. http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=55931#.Wg1_IYZx2Rs