Κατά τα έτη 1967-1974 η Ελλάδα βρισκόταν υπό καθεστώς δικτατορίας. Συγκεκριμένα, η εξουσία κατελήφθη με πραξικόπημα από τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, με τη συμμετοχή του Στυλιανού Παττακού και του Νικόλαου Μακαρέζου, στις 21 Απριλίου 1967, έναν μήνα πριν τις προγραμματισμένες εκλογές. Θεωρείται ότι η ελληνική δικτατορία δεν αποτελεί μεμονωμένο γεγονός, αλλά μέρος μιας παγκόσμιας αντίδρασης στην προσπάθεια της Σοβιετική Ένωσης να προωθήσει τα κομμουνιστικά ιδεώδη.

Η κατάσταση που επέφερε στη χώρα το δικτατορικό καθεστώς θορύβησε την ευρωπαϊκή κοινότητα. Συγκεκριμένα, το Νοέμβριο του 1967, η Δανία, η Νορβηγία και η Σουηδία απέστειλαν στο Συμβούλιο της Ευρώπης αιτήσεις εναντίον της Ελλάδος, σύμφωνα με το άρθρο 24 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Με αυτές εξέφραζαν τις ανησυχίες τους για το καθεστώς της 21^ης Απριλίου, με την αιτιολογία ότι αυτό παραβίαζε τα ανθρώπινα δικαιώματα, και καλούσαν το Συμβούλιο να λάβει αποφάσεις για μέτρα προς την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Τον Μάιο του 1968, το Συμβούλιο της Ευρώπης αξιολόγησε το ζήτημα της ελληνικής δικτατορίας, λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες που προσκόμισαν κατά την αποστολή τους στην Ελλάδα οι Siegmann, εισηγητής του Προεδρείου, και Silkin, πρόεδρος της νομικής επιτροπής, καθώς και τις προαναφερθείσες αιτήσεις των κυβερνήσεων των Σκανδιναβικών χωρών, αλλά και της Ολλανδίας, και αποφάσισε να εξετάσει προσεκτικά το Σύνταγμα του δικτατορικού καθεστώτος. Επιπλέον, πρότεινε στην Επιτροπή των Υπουργών Εξωτερικών των κρατών-μελών την απομάκρυνση της Ελλάδας από το Συμβούλιο μέχρι την άνοιξη του επόμενου έτους, εάν δεν αποκαθίστατο μέχρι τότε το δημοκρατικό καθεστώς.

Το ζήτημα της χούντας εξακολούθησε να απασχολεί το Συμβούλιο της Ευρώπης και τον επόμενο χρόνο, αφού η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε προβεί σε κάποια ενέργεια προς την αποκατάσταση των δημοκρατικών αρχών. Έτσι, στις 30 Ιανουαρίου 1969 συνεκλήθη η Συνέλευση του Συμβουλίου, η οποία ασχολήθηκε με το ζήτημα της αποκατάστασης του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα, επικεντρώνοντας, μάλιστα, σε αυτήν την κατεύθυνση την προσοχή της Επιτροπής Υπουργών Εξωτερικών. Η τελευταία καλείτο να λάβει τα αναγκαία μέτρα το συντομότερο δυνατόν, προς το συμφέρον των Ελλήνων. Πράγματι, λίγο αργότερα, στις 6 Μαρτίου, η Επιτροπή των Υπουργών αναγνώρισε την ανάγκη ταχείας επανόδου στη δημοκρατία και δεσμεύτηκε, αφενός, να καταστήσει γνωστά στην ελληνική κυβέρνηση τα συμπεράσματα της Συνέλευσης ώστε η πρώτη να δράσει αναλόγως, και, αφετέρου, να λάβει μια απόφαση για τη χώρα μας στην επόμενή της συνάντηση.

Στο μεταξύ, στις 9 Μαρτίου 1969, η Ευρωπαϊκή Υποεπιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης ξεκίνησε έρευνα στην Αθήνα· αφορμή στάθηκαν καταγγελίες για βασανιστήρια. Η έρευνα εξελίχθηκε με την εξέταση πολιτικών και άλλων μαρτύρων σε τόπους κράτησης, αλλά διεκόπη στις 19 του ίδιου μηνός, λόγω της απαγόρευσης από τη χούντα επίσκεψης στις φυλακές Αβέρωφ και στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Λέρου, καθώς και εξέτασης κάποιων μαρτύρων. Δεδομένης της κατάστασης, ελλόχευε ο κίνδυνος αποβολής της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης.

Με στόχο να κατευνάσει την εχθρική αυτή εντύπωση της Ευρώπης για τη χώρα μας, η κυβέρνηση αποφάσισε την έκδοση χρονοδιαγράμματος για τη συγκρότηση εκλεγμένου κοινοβουλίου. Το χρονοδιάγραμμα υπεβλήθη από τον Υπουργό Εξωτερικών Παναγιώτη Πιπινέλη στις 25 Αυγούστου 1969, και προέβλεπε την διενέργεια εκλογών μέχρι τα μέσα του 1971, την αποκατάσταση της ελευθερίας του Τύπου το Νοέμβριο του 1969, και την άρση της επιβολής του στρατιωτικού νόμου τον Σεπτέμβριο του 1970. Μάλιστα, ήδη από τον Οκτώβριο, η χούντα έσπευσε να καταργήσει την προληπτική λογοκρισία. Μολαταύτα, η όποια αισιοδοξία γεννήθηκε μετά από αυτές τις κινήσεις μάλλον κατέρρευσε αφού, τον επόμενο μήνα, αντί να αποκατασταθεί η ελευθερία του Τύπου, εκδόθηκε νέος νόμος που καθιέρωνε καθεστώς αυτολογοκρισίας.

Η αντίδραση σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αναμενόμενη. Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε το ελληνικό καθεστώς με μυστική αναφορά, η οποία, όμως, διέρρευσε. Παράλληλα, στη Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης παρουσιάστηκαν οι εκθέσεις των Επιτροπών Πολιτικών και Νομικών Υποθέσεων αντίστοιχα, οι οποίες ήταν επίσης καταδικαστικές και συνέστηναν, εκτός των άλλων, αναστολή του δικαιώματος εκπροσώπησης της Ελλάδας στο Συμβούλιο μέχρι να αποκατασταθεί η δημοκρατία.

Το απριλιανό καθεστώς ήταν αντιμέτωπο με την κατακραυγή σχεδόν σύσσωμης της Ευρώπης, και βρισκόταν ένα βήμα πριν την επίσημη διεθνή καταδίκη. Τελικά, τον Δεκέμβριο του 1969 η χώρα καταδικάστηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γεγονός που ώθησε την κυβέρνηση των συνταγματαρχών να προβεί σε κινήσεις με σκοπό να αποτρέψει την αποπομπή της από το Συμβούλιο. Σε αυτό το πλαίσιο, στις 12 Δεκεμβρίου στο Παρίσι, λίγο πριν η Επιτροπή των Υπουργών Εξωτερικών προχωρήσει στην αποβολή της Ελλάδας από το Συμβούλιο, ο υπουργός εξωτερικών Π. Πιπινέλης, κατ’ εξουσιοδότηση της κυβέρνησης, ανακοίνωσε στην εν λόγω Επιτροπή του Συμβουλίου την απόφαση για καταγγελία του καταστατικού του και για οικειοθελή αποχώρηση της Ελλάδας από το Συμβούλιο, σύμφωνα με το άρθρο 7 του καταστατικού.

Ως αποτέλεσμα της αποχώρησης από το Συμβούλιο της Ευρώπης, όπως ήταν φυσικό, επήλθε η καταδικαστική απόφαση της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου (όργανο πλήρους σύνθεσης) για το δικτατορικό καθεστώς της Ελλάδας. Στις 15 Απριλίου 1970, η Επιτροπή των Υπουργών Εξωτερικών εξέτασε την παραβίαση από την Ελλάδα της Σύμβασης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του πρώτου Πρωτοκόλλου της Σύμβασης, υπό το φως, εκτός των άλλων, των αιτημάτων των Σκανδιναβικών χωρών και της Ολλανδίας, και προέβη σε παρότρυνση της χώρας μας να επιστρέψει στο καθεστώς ισχύος και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, σύμφωνα με τη Σύμβαση και το Πρωτόκολλο, καταργώντας τα βασανιστήρια και τις μορφές κακομεταχείρισης των κρατουμένων εν γένει, και απελευθερώνοντας τα άτομα που κρατούντο υπό διοικητική διαταγή. Στις 27 Νοεμβρίου του ίδιου έτους η Επιτροπή απεφάνθη σχετικά με τις συνέπειες, σε νομικό και οικονομικό επίπεδο, της αποχώρησης της Ελλάδας από το Συμβούλιο, η οποία έλαβε χώρα επισήμως στις 21 Δεκεμβρίου 1970. Αυτές συνίσταντο κυρίως στην υποχρέωση της Ελλάδας να καταβάλει πλήρως τη χρηματική εισφορά της στο Συμβούλιο για το έτος 1970, στην απαγόρευση να συμμετάσχει στις δραστηριότητες του Συμβουλίου ή να επωφελείται από αυτές και να εκπροσωπείται στα όργανά του, και στην απώλεια της δυνατότητας να συμμετέχουν μέλη της κυβέρνησής της στις εκλογές των δικαστών του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών.

Το καθεστώς των Συνταγματαρχών παρέμεινε στην Ελλάδα για ακόμα τέσσερα έτη. Παρ’ όλα αυτά, η καταδικαστική απόφαση του Συμβουλίου της Ευρώπης εγκρίθηκε με μεγάλη πλειοψηφία (90 ψήφοι έναντι 11 και 20 αποχές), γεγονός που αποδείκνυε την πίστη των ευρωπαϊκών κρατών στα δημοκρατικά ιδεώδη και στην αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν φαντάζει υπερβολική, επομένως, η άποψη ότι η αποχώρηση της Ελλάδας από το Συμβούλιο οδήγησε -μέχρι την αποκατάσταση τελικά της δημοκρατίας, στις 23 Ιουλίου 1974- στην αποκοπή της από το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.

Πηγές:

1. Council of Europe. (1967). Denmark, Norway and Sweden v. Greece. Inernational legal materials, 6:6, 1065-1067.
2. Council of Europe. (1968). Resolution 361 (1968). International legal materials, 7:3, 706-708.
3. Council of Europe. (1969). Recommendation 547 (1969). International legal materials, 8:4, 890-892.
4. Council of Europe. (1970). Reolution (70) 1. International legal meterials, 9:4, 781-786.
5. Council of Europe. (1970). Speech by the Foreign Minister of Greece. International legal Materials, 9:2, 396-410.
6. Council of Europe. (1971). Resolution (70) 34. International legal meterials, 10:4, 442-445.
7. Fernandez-Soriano, V. (2017). Facing the Greek junta: the European Community, the Council of Europe and the rise of human-rights politics in Europe. European review of history, 24:3, 358-376.