Η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (Δ.Ε.Η.) είναι η μεγαλύτερη δημόσια βιομηχανική επιχείρηση στην Ελλάδα, και, έχοντας ισχυρό εμπορικό όνομα, παίζει καταλυτικό ρόλο στην παραγωγή και στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, κυρίως μέσω του λιγνίτη. Ωστόσο, η εξέλιξη της Δ.Ε.Η. θυμίζει ένα έργο με ελληνική υπογραφή, του οποίου θεατές έχουν υπάρξει οι Έλληνες πολίτες πολλάκις. Η μόλυνση του περιβάλλοντος, οι πολυάριθμες καταδικαστικές αποφάσεις δικαστηρίων, τα σκάνδαλα, τα πρόστιμα και οι ρυθμιζόμενες χρεώσεις έχουν ως αποτέλεσμα τη δυσφορία του μέσου καταναλωτή, κάθε φορά που λαμβάνει τον λογαριασμό ηλεκτρικού ρεύματος, ή τυχαίνει να ακούσει το όνομα της εν λόγω εταιρίας. Μια σκιαγράφηση των καίριων αυτών προβλημάτων υποδεικνύει πως η παρούσα δυσαρέσκεια δεν είναι αναίτια.

Μόλυνση του περιβάλλοντος

Η Δ.Ε.Η. διαθέτει μεγάλη υποδομή σε εγκαταστάσεις παραγωγής, μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Ωστόσο, στηρίζει την παραγωγή της στον λιγνίτη, με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται δραματικές συνέπειες – ειδικά στις περιοχές της Βορειοδυτικής Μακεδονίας, οι οποίες χαρακτηρίζονται ως οι πλέον ενεργειακά υποβαθμισμένες. Εν συνεχεία, τίθεται και το ζήτημα της ανθρώπινης υγείας, καθώς η ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλείται από τις διαδικασίες εξόρυξης και μεταφοράς λιγνίτη, και από τη μετέπειτα καύση του στις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής των ενεργειακών κέντρων της χώρας, έχει συσχετιστεί με πλήθος επιπτώσεων – όπως, αυξημένη συχνότητα εμφάνισης συμπτωμάτων παθήσεων του ανωτέρου και κατωτέρου αναπνευστικού συστήματος.

Φυσικά, γίνεται αντιληπτό ότι, σε περίοδο έντονης οικονομικής κρίσης, η μεταφορά στην μετα-λιγνιτική εποχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας συνεπάγεται και ένα κόστος το οποίο η ελληνική κοινωνία δεν μπορεί να αντέξει. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως η ίδια η Δ.Ε.Η. πρέπει να παραβιάζει σε σταθερή βάση τόσο το ενωσιακό όσο και το εθνικό νομικό πλαίσιο για την περιβαλλοντική προστασία. Με μια μικρή έρευνα, διαπιστώνει κανείς πως επιβάλλονται πρόστιμα στην εταιρία από διάφορους φορείς, όπως η Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος και η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, άλλοτε για απελευθέρωση τοξικών αποβλήτων, άλλοτε για μη κατοχή εξοπλισμού-φίλτρων στα εργοστάσιά της, και άλλοτε για παραγωγή λιγνίτη εκτός των ορίων της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Ως εκ τούτου, συσσωρεύονται πρόστιμα ύψους χιλιάδων ευρώ, τα οποία μέχρι πρότινος επωμίζονταν οι καταναλωτές, έως ότου το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε τις χρεώσεις αυτές αντισυνταγματικές.

Η οικονομική αφαίμαξη που δημιουργεί ο λιγνίτης, έρχεται να ενισχύσει περαιτέρω την εξάρτηση της χώρας. Από την 1η Ιανουαρίου 2013, οι εταιρίες ηλεκτροπαραγωγής πληρώνουν για την αγορά δικαιωμάτων του συνόλου των εκπομπών τους. Το εκτιμώμενο κόστος για τη Δ.Ε.Η. ανήλθε σε τουλάχιστον 400 εκατομμύρια ευρώ για το 2013, ενώ ενδέχεται να ανέλθει στο μέλλον στο 1 δισεκατομμύριο ευρώ – με την τιμή του άνθρακα στα 20 ευρώ ανά τόνο. Βέβαια, εν συνόλω, το εμπόριο των εκπομπών άνθρακα έχει αποφέρει στην ελληνική οικονομία 111 εκατομμύρια ευρώ, αλλά δημιουργούνται έντονα ερωτηματικά για το προς τα πού θα μετακυλιστεί το κόστος του λιγνίτη. Και ας μην λησμονείται πως το κυνήγι του “κρυμμένου λιγνίτη” πραγματοποιείται για τη βελτιστοποίηση της ποιότητας του δικτύου, ενός δικτύου που σε εποχές καύσωνα δεν μπορεί να αντέξει την αυξημένη ζήτηση.

Οι δικαστικές διαμάχες

Είναι ευρέως γνωστό πως η Δ.Ε.Η. διατηρεί συχνές επαφές με τα -κοινοτικά και εθνικά- δικαστήρια, στο πλαίσιο ζητημάτων αθέμιτου ανταγωνισμού, παράβασης περιβαλλοντικών υποχρεώσεων, αλλά και σκανδάλων.

Στις 15 Δεκεμβρίου του 2016, το Γενικό Δικαστήριο της Ε.Ε. απέρριψε και τους 4 λόγους ακυρώσεως της Δ.Ε.Η. προς τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Πιο συγκεκριμένα, το 2003 η Επιτροπή έλαβε καταγγελία από ιδιώτη, κατά την οποία η αποκλειστική άδεια αναζήτησης και εκμετάλλευσης λιγνίτη αντέβαινε στις αρχές του ελεύθερου ανταγωνισμού. Το 2008, η Επιτροπή εξέδωσε την Απόφαση C (2008) 824, διαπιστώνοντας ότι έχει δημιουργηθεί κατάσταση ανισότητας ευκαιριών μεταξύ των επιχειρήσεων όσον αφορά στην πρόσβαση στα πρωτογενή καύσιμα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και ότι η Ελλάδα, παρέχοντας στη Δ.Ε.Η. τη δυνατότητα να διατηρεί ή να ενισχύει τη δεσπόζουσα θέση της στην αγορά χονδρικής προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας, αποκλείει ή παρακωλύει κάθε νέα είσοδο στην αγορά. Η Δ.Ε.Η. προέβαλε λόγους ακύρωσης των αποφάσεων, οι οποίοι -ύστερα από την συνδρομή και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης- απορρίφθηκαν.

Το καίριο αποτέλεσμα αυτής της Απόφασης είναι η αναζωπύρωση του ζητήματος για την πώληση της “μικρής Δ.Ε.Η.”, η οποία συμβάλλει στην αποκρατικοποίηση της εταιρίας, και αποτελεί πλέον μνημονιακή υποχρέωση. Σύμφωνα με το δικαστήριο, με αυτό τον τρόπο επιλύεται το χρόνιο πρόβλημα στην αγορά λιγνίτη, αφού επιτρέπεται η πρόσβαση τρίτων, και προωθείται η ελεύθερη αγορά, ενώ παρουσιάζονται και εναλλακτικές πηγές παραγωγής – όπως το φυσικό αέριο.

Από την άλλη πλευρά, τα ελληνικά δικαστήρια έχουν ασχοληθεί με την εκδίκαση “σκανδάλων” της Γ.Ε.Ν.Ο.Π.-Δ.Ε.Η στον τομέα των -γνωστών και μη εξαιρετέων- παράνομων κρατικών επιχορηγήσεων. Ειδικότερα, τη Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 2016 ξεκίνησε η δίκη για τις ανωτέρω επιχορηγήσεις ενώπιον του Α’ Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων Αθηνών, με 59 κατηγορουμένους και με την απειλή ισόβιας κάθειρξης. Η σπατάλη ανήλθε στα 32 εκατομμύρια ευρώ για τα έτη 1999 έως 2010, ενώ το δικαστήριο εξέτασε ενδελεχώς τα προγράμματα της περιόδου 2008-2011: χρήματα που “επενδύθηκαν” σε πολυτελή ταξίδια εντός και εκτός Ευρώπης, δώρα, γεύματα και παροχές σε μη δικαιούχους, εικονικές μελέτες και “δανεικά κι αγύριστα” με χορηγό την Επιχείρηση και, κατ’ επέκταση, τον φορολογούμενο πολίτη – όπως αναφέρονται αναλυτικά στο Βούλευμα του Εφετείου με αριθμό 1148/2015.

Ωστόσο, η Διοίκηση της Δ.Ε.Η., αν και δεν χάνει ευκαιρία να “κυνηγάει” δικαστικά και στο τελευταίο Πταισματοδικείο τους κακοπληρωτές της, στην παρούσα υπόθεση δεν δήλωσε παράσταση πολιτικής αγωγής, παραχωρώντας -όπως χαρακτηρίσθηκε από τα Μ.Μ.Ε.- άφεση αμαρτιών στους συνδικαλιστές της. Αξίζει να σημειωθεί πως κατηγορούμενοι ήταν υψηλόβαθμα στελέχη του Διοικητικού Συμβουλίου της εταιρίας, πολλοί εκ των οποίων είχαν διατελέσει θητεία Προέδρου.

Αντί επιλόγου

Δεν μπορεί παρά να συναχθεί πως ο μισός αιώνας ζωής της Δ.Ε.Η. είναι άμεσα συνυφασμένος με παράνομες διαχειρίσεις και πολιτικές. Η εν λόγω εταιρία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αποτυχίας του δημοσίου τομέα στην Ελλάδα καθώς, ενώ είχε πολλές προοπτικές να εξελιχθεί σε έναν καταλυτικό παίκτη στη σκακιέρα της ενέργειας, οι παρασκηνιακές πολιτικές και οι κάθε μορφής καταχρήσεις -εσωτερικά και εξωτερικά- είχαν ως συνέπεια την παρακμή της. Ειδικά σε περιόδους κρίσης, οι -συνταγματικές κατά τον Άρειο Πάγο- ρυθμιζόμενες χρεώσεις έχουν καταστεί επαχθές φορτίο προς τους καταναλωτές και, σε συνδυασμό με τις μνημονιακές υποχρεώσεις, έχουν οδηγήσει τον κόμπο στο χτένι, καθιστώντας το μέλλον και των δύο δυσοίωνο.

Πηγές:

1. Greenpeace. (2012). Το ανθρώπινο κόστος του λιγνίτη και η αναγκαία μετάβαση σε ένα βιώσιμο μέλλον. Αvailable at: http://www.greenpeace.org/greece/el/news/2012/septemvrios/koino-enimerotiko-deltio/ [Accessed: 2 Jul. 2017]
2. EnergyPress. (2014). Πρόστιμα 315.900 ευρώ από την ΕΥΕΠ για παραβάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Available at: https://energypress.gr/news/prostima-315900-eyro-apo-tin-eyep-gia-paravaseis-tis-perivallontikis-nomothesias [Accessed: 2 Jul. 2017]
3. Ελαφρός, Γ. (2011). Το εμπόριο ρύπων έφερε 111 εκατ. ευρώ. Η Καθημερινή [online] Available at: http://www.kathimerini.gr/75203/article/epikairothta/perivallon/to-emporio-rypwn-efere-111-ekat-eyrw [Accessed: 2 Jul. 2017]
4. Εconews. (2015). Η ΔΕΗ στο δόκανο των ρύπων, του ΔΝΤ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Available at: http://www.econews.gr/2015/10/12/dei-dnt-anthrakas-125891/ [Accessed: 2 Jul. 2017]
5. EnergyPress. (2014). Η απόφαση του ΔΕΕ για την αποκλειστική εκμετάλλευση λιγνιτών από τη ΔΕΗ και οι προεκτάσεις της. Available at:
   https://energypress.gr/news/i-apofasi-toy-dee-gia-tin-apokleistiki-ekmetalleysi-ligniton-apo-ti-dei-kai-oi-proektaseis-tis [Accessed: 2 Jul. 2017]
6. Lawspot. (2016). Καταδίκη της ΔΕΗ για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης στις αγορές προμήθειας λιγνίτη και ηλεκτρικής ενέργειας. Available at: https://www.lawspot.gr/nomika-nea/katadiki-tis-dei-gia-katahrisi-despozoysas-thesis-stis-agores-promitheias-ligniti-kai [Accessed: 2 Jul. 2017]
7. To Βήμα. (2016). ΔΕΗ: Πώληση μονάδων και ορυχείων φέρνει η καταδίκη για τον λιγνίτη. Available at: http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=852080 [Accessed: 2 Jul. 2017]
8. Γαλάνης, Μ. (2016). ΔΕΗ: Άφεση αμαρτιών στους συνδικαλιστές για το φαγοπότι των 32 εκατ. Πρώτο Θέμα [online]. Available at: http://www.protothema.gr/greece/article/636537/dei-afesi-amartion-stous-sundikalistes-gia-to-fagopoti-ton-32-ekat/ [Accessed: 2 Jul. 2017]