Ιστορική αναδρομή – Ανάπτυξη διμερών σχέσεων

Η Ινδία και η Κίνα αποτελούν δύο από τις πολυπληθέστερες χώρες στον κόσμο, χωρίζονται από τα Ιμαλάια και έχουν αξιοσημείωτο ρόλο στη διαμόρφωση των ισορροπιών στο διεθνές σύστημα. Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό ότι έχουν σημειώσει εμφανή πρόοδο σε αρκετά ζητήματα – αν και από παραδοσιακές δυνάμεις αντιμετωπίζονται ενίοτε με καχυποψία. Αυτή η στάση γίνεται ακόμα πιο έκδηλη όταν αναφερόμαστε στη σχέση μεταξύ των δύο κρατών. Η αρχή της σύστασης διπλωματικών σχέσεων ξεκίνησε στα μέσα του περασμένου αιώνα (1950), σε μία περίοδο κατά την οποία η Κίνα βίωνε έντονα εσωτερικά προβλήματα με τις αποσχιστικές τάσεις της νήσου Taiwan – γνωστή σήμερα κι ως Δημοκρατία της Κίνας (Republic of China – ROC), αφού έχει λάβει πλέον κρατική υπόσταση. Η Ινδία προέβη τότε στην αναγνώριση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας ως τη νομικά κατοχυρωμένη αρχή για τη διοίκηση της ηπειρωτικής Κίνας. Με το πέρασμα των χρόνων έχει καταστεί παγκοσμίως γνωστό ότι πρόκειται για τις βασικές οικονομίες με τον ταχύτερο ρυθμό ανάπτυξης. Με βάση αυτό το δεδομένο, οι πυρηνικές δυνάμεις έχουν παρουσιάσει διαφοροποιήσεις, μιας και τα συμφέροντα των δύο πλευρών αντιπαρατίθενται συχνά και, ως εκ τούτου, δημιουργείται ένα χάσμα που συχνά μοιάζει αγεφύρωτο.

Η ύπαρξη πολιτιστικών και οικονομικών δεσμών χρονολογείται ήδη από τους αρχαίους χρόνους, καθώς ο «Δρόμος του Μεταξιού» χρησίμευσε όχι μόνο για την άνθηση του εμπορίου, αλλά και στη διάδοση της θρησκείας του Βουδισμού από την Ινδία στην Ανατολική Ασία. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, με το εμπόριο να σημειώνει αξιοσημείωτη άνοδο, οι δύο πλευρές ήλθαν σε σύρραξη δύο φορές μέσα σε διάστημα 18 ετών, ενώ οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις έδωσαν τη λύση το 1860. Στους δύο πολέμους που διεξήχθησαν, έλαβαν μέρος τόσο το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και η Γαλλία. Φυσικά, οι δύο χώρες διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο στον περιορισμό και στην αναχαίτιση της επίδοξης Ιαπωνικής Αυτοκρατορίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από τα μέσα του 20ου αιώνα κι έπειτα έχουν παρουσιαστεί επανειλημμένα διασυνοριακές διαφωνίες και, ως απότοκο αυτών, υπήρξαν εμπόλεμες διαμάχες μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Στα επόμενα χρόνια, ωστόσο, το χάσμα περιορίστηκε, καθώς και οι δύο χώρες μερίμνησαν για την ανάπτυξη διπλωματικών και οικονομικών σχέσεων. Ακόμα, το 2008 η Κίνα έγινε ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ινδίας, και επεκτάθηκαν οι στρατιωτικές και στρατηγικές σχέσεις των δύο χωρών. Παρά τη θετική αυτή εξέλιξη, η Ινδία παραμένει σκεπτική, αναφορικά με τις διμερείς στρατηγικές σχέσεις Κίνας-Πακιστάν, ενώ η Κίνα παρακολουθεί προσεκτικά την παρουσία ινδικών στρατευμάτων στη Νότια Σινική Θάλασσα.

Παρούσα κατάσταση και προσέγγιση των δύο πλευρών

Τα τελευταία χρόνια, έχουν παρατηρηθεί έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ των δύο χωρών, εξαιτίας των αυξημένων συμφερόντων που διεκδικούν στην ευρύτερη περιοχή της Ινδοκίνας. Συγκεκριμένα, το 2013 ξέσπασε μία διαμάχη διάρκειας τριών εβδομάδων στην περιοχή Ladakh της Ινδίας, για τον έλεγχο της περιοχής, η οποία έλαβε τέλος μόλις λίγες μέρες (στις 5 Μαΐου) πριν την άφιξη του Ινδού Υπουργού Εξωτερικών, Salman Khurshid, στην Κίνα. Σε δηλώσεις του στο Πεκίνο, τόνισε ότι οι δύο εταίροι ήταν αποφασισμένοι να αποτρέψουν την επιδείνωση της κατάστασης, και να εμμείνουν στις θέσεις τους για το ζήτημα των συνόρων. Εν τέλει, οι Κινέζοι συμφώνησαν να αποσύρουν τα στρατεύματά τους, αφού υλοποιήθηκε το αίτημά τους για κατεδάφιση των ανθρακαποθηκών στην περιοχή Chumar. Ακόμα, για την περαιτέρω άμβλυνση των διαφορών επισκέφτηκε το Νέο Δελχί ο Κινέζος Πρωθυπουργός, Li Keqiang, με συνοδεία εκπροσώπων από όλο το φάσμα του κινεζικού βίου. Στο πλαίσιο εκείνης της συνάντησης, δόθηκε έμφαση στη διπλωματική συνεργασία, στην αναδόμηση των εμπορικών σχέσεων και στον κατευνασμό των συνοριακών διαμαχών. Η συμβολή τους υπήρξε καθοριστική σε περιπτώσεις όπου γειτονικές χώρες του επλήγησαν -με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τον σεισμό του Nepal-, καθώς βασική τους μέριμνα ήταν η άσκηση επιρροής στην περιοχή.

Η επίσκεψη του Ινδού Προέδρου, Pranab Mukherjee, στο βορειοανατολικό τμήμα της Ινδίας, το οποίο οι Κινέζοι αποκαλούν ως «Νότιο Θιβέτ» (Νοέμβριος 2013), προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, αφού στην ομιλία έκανε λόγο για «μία αναπόσπαστη και υψίστης σημασίας περιοχή της Ινδίας». Το Πεκίνο δεν έμεινε αδρανές στο εν λόγω ζήτημα, ειδικά μετά τις απρόσμενες δηλώσεις του Mukherjee. Η δήλωση του εκπρόσωπου του υπουργείου Εξωτερικών, Qin Gang, ήταν άμεση: «η στάση της Κίνας στην αμφισβητούμενη περιοχή του ανατολικού τμήματος των συνόρων Κίνας-Ινδίας μάς θλίβει, και δεν βοηθά στις προσπάθειες για επίλυση διμερών διαφωνιών». Το Σεπτέμβριο του 2014, τα στρατεύματα του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (PLA) έφτασαν μόλις δύο χιλιόμετρα από την Γραμμή Πραγματικού Ελέγχου (LAC) στην περιοχή Chumar, με τις δύο χώρες να εξακολουθούν να δρουν μονομερώς και χωρίς ουσιαστική αξιοποίηση της διπλωματικής διόδου. Στους επόμενους μήνες, ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία μετέδωσαν πως Κίνα και Ινδία είχαν καταλήξει σε μια σύγκλιση απόψεων, σχετικά με την απειλή της τρομοκρατίας που προέρχεται από το Πακιστάν, καθώς οργανώσεις όπως η Al-Qaeda λαμβάνουν αρωγή από τον κρατικό μηχανισμό, και να προβαίνουν ανενόχλητες στην εκπαίδευση νέων μελών στο έδαφος της γειτονικής χώρας της Ινδίας.

Αντιπαραθέσεις στον τομέα της ασφάλειας

Η προηγούμενη χρονιά υπήρξε καθοριστική για την πορεία των ινδοκινεζικών σχέσεων. Κατά τη διάρκεια του 2017 συνέβησαν αξιόλογες ανατροπές μεταξύ των δύο «γιγάντων» της Ασίας, ειδικά στα ζητήματα που σχετίζονται με την ασφάλεια, ενώ οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν άμεσα τόσο την καθιέρωση στρατηγικής από την κάθε πλευρά, όσο και την ευρύτερη περιοχή. Παρά την κρίση εμπιστοσύνης που εκφράζεται έντονα από το Νέο Δελχί και το Πεκίνο, υφίστανται σαφείς ενδείξεις ότι η κατάσταση είναι αναστρέψιμη. Ειδικότερα, στις 16 Ιουνίου, κινεζικά στρατεύματα με κατασκευαστικά μηχανήματα μετέβησαν στην περιοχή Doklam, όπου ξεκίνησαν την επέκταση του δρόμου στο νότιο τμήμα της περιοχής. Αυτή η ενέργεια εξόργισε την Ινδία, μιας και η περιοχή είναι αμφισβητούμενη, με το Bhutan –σύμμαχος της Ινδίας– να είναι ο κύριος διεκδικητής. Ως εκ τούτου, η Ινδία απέστειλε μονάδες αποτροπής, προκειμένου να ανακόψουν τις εργασίες της κινεζικής πλευράς. Στη συνέχεια υπήρξαν αλυσιδωτές αντιδράσεις, με την κάθε χώρα να δηλώνει την πικρία της για τις μονομερείς πρακτικές που ακολουθούνταν. Ο Υπουργός Εξωτερικών της Ινδίας, Sushma Swaraj, ανέφερε πως, αν η Κίνα επιθυμεί να τροποποιήσει το υπάρχον καθεστώς στην περιοχή Doklam, τότε πρόκειται για μία εμφανή πρόκληση ασφαλείας προς τη μεριά της Ινδίας. Έπειτα, το καλοκαίρι του ιδίου έτους, τα δύο κράτη προχώρησαν σε διαπραγματεύσεις για την εξεύρεση λύσης και, εν τέλει, τα στρατεύματα υποχώρησαν στις 28 Αυγούστου.

Μεταξύ άλλων, η απόφαση της Ινδίας να συμμετάσχει στον Τετραμερή Διάλογο για την Ασφάλεια (Quad) –μία στρατηγική σύνοδο στην οποία λαμβάνουν μέρος οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Αυστραλία, για θέματα ναυτικού ενδιαφέροντος- προβλημάτισε έντονα την Κίνα. Το Πεκίνο θεωρεί ότι η συμμαχία μπορεί να λειτουργήσει ως ανάχωμα στις προσπάθειές του για ισχυροποίηση στην περιοχή του Ειρηνικού Ωκεανού. Αντίστοιχα, η Ινδία αποφάσισε να κινηθεί στο πλευρό των προαναφερθέντων κρατών, διότι ανησυχεί έντονα για την ολοένα αυξανόμενη ισχύ της γειτονικής χώρας -ειδικά στον Ινδικό Ωκεανό- και, για αυτό το λόγο, εμβαθύνει στη θωράκιση των συνόρων της και στη σύναψη αξιόπιστων συμμαχιών. Επιπλέον, το Πεκίνο αγωνιά με το ενδεχόμενο η Ινδία να καταστεί άμεσος εταίρος των ΗΠΑ στην περιοχή – μία κίνηση που θα προκαλούσε αναταραχές στη Νότια κι Ανατολική Σινική Θάλασσα, και θα έθετε σε αμφισβήτηση τους όρους ναυσιπλοΐας και τη θαλάσσια ασφάλεια. Αποδεικνύεται πως η επιλογή της Ινδίας είναι απόρροια της εντατικοποίησης των συζητήσεων σχετικά με την ασφάλεια και τον ενισχυμένο ρόλο που διαδραματίζουν τα γεωπολιτικά συμφέροντα των δύο χωρών στη Νότια Ασία. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως η αναδυόμενη κινεζική οικονομία παρουσιάζει σαφείς επιδράσεις στο πολιτικό πεδίο και, κατόπιν, στον τομέα της ασφάλειας.

Στάση της διεθνούς κοινότητας – Ο ρόλος των κρατών BRICS

Η αντιπαράθεση μεταξύ Ινδίας και Κίνας έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον των Μονίμων Μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας, αλλά και κρατών που έχουν συνάψει εμπορικές συμφωνίες με τις δύο χώρες. Πρώτες οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής επικοινώνησαν με εκπροσώπους των ηγετών των δύο κρατών κι επέμειναν στην ανάγκη εξεύρεση λύσης, χωρίς να παραταθεί η αβεβαιότητα στα σύνορά τους με το Bhutan. Επίσης, η αμερικανική κυβέρνηση έχει δηλώσει θετική στο ενδεχόμενο ένταξης της Ινδίας στα βασικά μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, αφού θεωρεί ότι θα καταστεί εφικτή η διευρυμένη δραστηριοποίηση των ΗΠΑ στην ευρύτερη περιοχή της Ινδοκίνας, και θα υπάρξει αποτελεσματικότερος διάλογος για τα πυρηνικά. Συγχρόνως, η Ρωσία, η Ολλανδία και η Τουρκία έχουν διατυπώσει δημόσια την ανάγκη ενός διευρυμένου Συμβουλίου που θα περιλαμβάνει την Ινδία, μιας και υποστηρίζουν πως μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στα ζητήματα που τίθενται υπό εξέταση. Οι συγκεκριμένες εξελίξεις προβληματίζουν έντονα την κινεζική ηγεσία, η οποία δείχνει αρνητική στο ενδεχόμενο ένταξης της Ινδίας, κυρίως στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Antonio Guterres, έχει επανειλημμένα αναφερθεί στην ανάγκη ενός αναθεωρημένου Συμβουλίου για την επίτευξη ισορροπίας ισχύος στο διεθνές στερέωμα. Μάλιστα, προέβη σε ειδική μνεία για την Κίνα και την Ινδία σχετικά με τη δέσμευσή τους για σύμπλευση σε θέματα για την προστασία του περιβάλλοντος.

Ο Οργανισμός BRICS περιλαμβάνει τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική. Πρόκειται για μία συνεργασία των αναδυόμενων οικονομιών του πλανήτη και διασφαλίζεται από τις αρχές της απαγόρευσης της επέμβασης, της ισότητας και των αμοιβαίων οφελών μεταξύ όλων των μελών. Η Ινδία και η Κίνα συμβάλλουν αποφασιστικά στη διεξαγωγή των εργασιών των κρατών BRICS, που συχνά αντιμετωπίζονται με καχυποψία – αν κι αυτή έχει περιοριστεί, τα τελευταία χρόνια, σε σύγκριση με τα πρώτα χρόνια από τη συμπόρευση των πέντε κρατών (2009-2014). Η 9η Σύνοδος των κρατών BRICS διεξήχθη στην πόλη Xiamen της Κίνας, στις 3-5 Σεπτεμβρίου του 2017. Στο πλαίσιο της συνόδου, συζητήθηκαν θέματα όπως η οικονομική ισχυροποίηση των μελών, οι διαφωνίες Ινδίας-Κίνας, και η καταπολέμηση της διαφθοράς. Σχετικά με το δεύτερο ζήτημα, τέθηκε προτεραιότητα στην άμβλυνση των διαφορών μέσω εποικοδομητικού διαλόγου, μιας και πιθανή ρήξη θα σήμαινε το τέλος της συνεργασίας των πέντε κρατών, κι έτσι τα υπόλοιπα μέλη δεν πήραν το μέρος κανενός εκ των δύο. Η Ρωσία, ως παραδοσιακός εταίρος των δύο δυνάμεων, ήδη από τη Σοβιετική Περίοδο, εξήρε τις προσπάθειες για αναβάθμιση των συστημάτων ασφαλείας στα σύνορά τους και την ευρύτερη περιοχή της Ινδοκίνας.

Συμπεράσματα

Συνοπτικά, οι αντιπαραθέσεις μεταξύ Ινδίας και Κίνας στηρίζονται σε παράγοντες ζωτικών συμφερόντων. Κάθε «ασιατικός γίγαντας» επιδιώκει την οικονομική, πολιτική και στρατηγική εδραίωσή του στην περιοχή. Απότοκο αυτού είναι η εμφάνιση διαφορών στον τρόπο αντιμετώπισης και δράσης σε ζητήματα που αφορούν στα σύνορά τους και τη θέση τους στο διεθνές στερέωμα. Στο πλαίσιο αυτό, καθίσταται αναγκαία η συνέχιση των διμερών επαφών, με κύριους στόχους τη βελτίωση των διπλωματικών σχέσεων και τη διαφύλαξη του καθεστώτος ασφαλείας.

Πηγές:

1. Huffington Post. (2018). China-India Relations Worsen Rapidly. https://www.huffingtonpost.com/asiatoday/china-india-relations-wor_b_11178106.html
2. Financial Express. (2018). Security Council reform essential for balance of power, diversity, says UN Secretary General Antonio Guterres. http://www.financialexpress.com/world-news/security-council-reform-essential-for-balance-of-power-diversity-says-un-secretary-general-antonio-guterres/1013328/
3. The Diplomat. (2018). 2017: A Tough Year for China-India Relations. https://thediplomat.com/2018/01/2017-a-tough-year-for-china-india-relations/
4. Hutt, D. (2018). Why Russia Won’t Choose Sides Between China And India. https://www.forbes.com/sites/davidhutt/2017/11/16/why-russia-wont-choose-sides-between-china-and-india/#53672f286d7a
5. Ermito, D. (2018). China’s maritime strategy and India’s security dilemma. https://globalriskinsights.com/2016/03/china-maritime-strategy-and-india-security-dilemma/
6. Roche, E. (2018). India, China likely to suggest new steps to boost border peace. http://www.livemint.com/Politics/ilaSac1QJ3x7CvptkKn7oI/India-China-likely-to-suggest-new-steps-to-boost-border-pea.html