Στις 6 Ιουλίου 2017 το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) επιβεβαίωσε τις εικασίες πολλών κρατών και διεθνών οργανισμών (Amnesty International, 2017) σχετικά με την παραβίαση της ευθύνης της Νοτίου Αφρικής να παραδώσει τον Omar al-Bashir, πρωθυπουργό του Σουδάν, κατά την διάρκεια της παραμονής του στην χώρα για την παρακολούθηση της Διάσκεψης της Αφρικανικής Ένωσης, που πραγματοποιήθηκε από την 13^η μέχρι την 15^η Ιουνίου 2015.

Οι παραβιάσεις του Καταστατικού

Το Δικαστήριο είχε στοιχειοθετήσει την ευθύνη του Bashir το 2010 για την προσπάθειά του να εξαλείψει από την περιοχή του Darfur τις μη αραβικές εθνικές οντότητες, η οποία οδήγησε σε θάνατο τουλάχιστον 200.000 ατόμων από το 2003. Ο εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ), Luis Moreno-Ocampo, μετά την μετάβασή του στο Darfur για την διεξαγωγή έρευνας σχετικά με την κατάσταση, χαρακτήρισε τα «κέντρα φιλοξενίας προσφύγων» ως ένα γιγαντιαίο Auschwitz, εντός του οποίου επικρατούν συνθήκες γενοκτονίας. Οι κατηγορίες που προσήψε το Δικαστήριο στον πρωθυπουργό, αφορούσαν την διάπραξη εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας -συγκεκριμένα της δολοφονίας [άρθρο 7(1)(a) του Καταστατικού του ΔΠΔ], της εξόντωσης [άρθρο 7(1)(b)], της αναγκαστικής μετακίνησης [7(1)(d)], των βασανιστηρίων [7(1)(f)] και του βιασμού [7(1)(g)]- καθώς και εγκλημάτων πολέμου – συγκεκριμένα, των κατηγοριών για την σκόπιμη χρήση επιθέσεων κατά του άμαχου πληθυσμού και των ατόμων που δεν συμμετείχαν άμεσα στις συρράξεις [άρθρο 8(2)(e)(i)] και της λεηλασίας [8(2)(e)(v)]- ενώ συνοδεύθηκαν από διεθνές ένταλμα συλλήψεως, το οποίο θεωρείται δεσμευτικό για όλα τα κράτη μέρη του Καταστατικού του.

Καταστροφή χωριού στο Darfur το 2004. Πηγή: Brian Steidle

Στις 15 Μαρτίου 2016, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ν. Αφρικής χαρακτήρισε την αποτυχία της κυβέρνησης να συλλάβει τον πρωθυπουργό του Σουδάν, αγνοώντας έτσι το διεθνές ένταλμα σύλληψης του ΔΠΔ, παράνομη. Ανταποκρινόμενο στην απόφαση αυτή, το ΔΠΔ συγκάλεσε σε ακροαματική διαδικασία τον Απρίλιο του 2017. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, πως η Ν. Αφρική αποσκοπεί να αποχωρήσει από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και το Καταστατικό του, ακόμη και αν το Ανώτατο Δικαστήριο του κράτους έκρινε παράνομη την εν λόγω αποχώρηση στις 23 Φεβρουαρίου 2017 (High Court of South Africa, 2017).

Η Απόφαση του Δικαστηρίου

Οι Δικαστές του Προδικαστικού Τμήματος ΙΙ στο ΔΠΔ, ο Δικαστής Cuno Tarfusser (κέντρο), ο Δικαστής Chang-ho Chung (δεξιά), και ο Δικαστής Marc Perrin de Brichambaut (αριστερά), κατά την ακροαματική διαδικασία στις 6 Ιουλίου 2017. Πηγή: ICC-CPI

Το Δικαστήριο, εξετάζοντας την υπόθεση, βρήκε πως η θέση του Σουδάν ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά που διαπνέουν εκείνα τα κράτη μέρη στο Καταστατικό, ως αποτέλεσμα της Απόφασης 1593 του Συμβουλίου Ασφαλείας, του Κεφαλαίου 7 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και των άρθρων 25 και 103 του ίδιου. Εν ολίγοις, το γεγονός αυτό συνεπάγεται την δυνατότητα του Δικαστηρίου να ασκήσει την δικαιοδοσία του επί της υπόθεσης. Ακόμη, ο ισχυρισμός πως ο πρωθυπουργός δεν θα μπορούσε να συλληφθεί κατά την διάρκεια της Διάσκεψης που λάμβανε χώρα την εποχή αυτή, καθώς η Ν. Αφρική είχε αναλάβει τον ρόλο του υποδοχέα των συμμετεχόντων κρατών, κρίθηκε άτοπος από το Δικαστήριο καθώς, εξετάζοντας την Συμφωνία Υποδοχής για την Αφρικανική Ένωση, βρήκε πως δεν περιέχει ρήτρα που να προβλέπει την απόδοση ασυλίας στους επικεφαλής κρατών που συμμετείχαν στην Διάσκεψη. Ακόμη και αν η Ν. Αφρική χρησιμοποίησε το επιχείρημα της ύπαρξης εθιμικού δικαίου που κρίνει απευκταία την σύλληψη αρχηγών κρατών λόγω της ασυλίας αυτής, το Δικαστήριο έκρινε πως η Απόφαση του Σ.Α. την αναίρεσε. Ως εκ τούτου, ανταποκρινόμενη στις υποχρεώσεις της, που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο, ευθύνη της Ν. Αφρικής αποτελούσε η σύλληψη και η παράδοση του Omar al-Bashir στο Δικαστήριο, με σκοπό την εκδίκασή του για τις κατηγορίες που τού αποδίδονται. Η ευθύνη αυτή πηγάζει, σύμφωνα με τους Δικαστές, από το άρθρο 98(1) του Καταστατικού της Ρώμης. Ο Δικαστής Marc Perrin de Brichambaut, μάλιστα, στην ξεχωριστή του άποψη, τόνισε πως οι ασυλίες των ηγετών και των δύο ενδιαφερομένων κρατών είχαν αρθεί για τους σκοπούς της εκδίκασης του εγκλήματος της γενοκτονίας, την διάπραξη του οποίου το Δικαστήριο είχε στο παρελθόν χαρακτηρίσει ως πιθανή στο Darfur (ICC-CPI, 2017).

Παρά ταύτα, σκοπός του Δικαστηρίου δεν ήταν να παραπέμψει τη Ν. Αφρική στο Συμβούλιο Ασφαλείας, καθώς δεν θεώρησε την παραπομπή ως αποτελεσματική μέθοδο για να επιτευχθεί η συνεργασία του κράτους, δεδομένου και του γεγονότος πως τα εθνικά της δικαστήρια είχαν ήδη στοιχειοθετήσει την παραβίαση. Οι προγενέστερες παραπομπές περιπτώσεων κρατών που δεν συμμορφώνονται με τις οδηγίες του Δικαστηρίου στο Συμβούλιο Ασφαλείας δεν είχαν αποφέρει κανένα αποτέλεσμα στο παρελθόν, σύμφωνα με τους Δικαστές. Εξάλλου, η Νότιος Αφρική ήταν το πρώτο Κράτος-Μέρος που είχε αιτηθεί το νομικό χαρακτηρισμό της συλλήψεως και της παράδοσης του ενδιαφερομένου από το Δικαστήριο, ενώ είχε προσφέρει αποτελεσματικά την συνεργασία της στην εν λόγω υπόθεση. Ο γενικός προβληματισμός που έθεσε το Δικαστήριο είναι αν ένας αρχηγός κράτους που καταζητείται για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, λόγω των παραβιάσεων εκ μέρους της κυβέρνησής του κατά των αμάχων στην σύρραξη του Darfur, μπορεί, εντέλει, να τιμωρηθεί με βάση το διεθνές δίκαιο.

Αντί Επιλόγου

Ποια θα πρέπει να είναι η δράση που θα αναλαμβάνει το Συμβούλιο Ασφαλείας και η Συνέλευση των Κρατών-Μερών του ΔΠΔ όταν μία κυβέρνηση αποτυγχάνει στην εκπλήρωση της υποχρέωσης συνεργασίας; Προτείνεται πως τα Κράτη-Μέρη θα πρέπει να εξετάζουν τις διάφορες οπτικές του εκάστοτε ζητήματος, υιοθετώντας γρήγορες αποφάσεις, και στοιχειοθετώντας την ευθύνη των κρατών άμεσα και συλλογικά, ανταποκρινόμενα στις ιδιαιτερότητες της κάθε περίστασης. Η υπόθεση αυτή, ωστόσο, δείχνει για πολλούς την εγγενή αδυναμία του ΔΠΔ, και του διεθνούς δικαίου εν γένει, να επιτύχει έμπρακτα την συμμόρφωση των κρατών με τις επιταγές του. Έπεται, λοιπόν, να αναδειχθεί αν ο επηρεασμός που θα ασκήσει η υπόθεση στην διεθνή πραγματικότητα θα έχει θετικές συνέπειες, ή αν θα απορροφηθεί από το υπάρχον status quo, δίχως αποτελέσματα στην κρατική συμπεριφορά.

Πηγές:

1. Amnesty.org. (2017). ICC rules against South Africa on shameful failure to arrest President Al-Bashir. [online] Available at: https://www.amnesty.org/en/latest/news/2017/07/icc-rules-against-south-africa-on-shameful-failure-to-arrest-president-al-bashir/ [Accessed 18 Jul. 2017].
2. High Court of South Africa. (2017). CASE NO: 83145/2016. [online] Available at: http://www.saflii.org/za/cases/ZAGPPHC/2017/53.pdf [Accessed 18 Jul. 2017].
3. Dailymaverick.co.za. (2017). ISS Today: The real problem behind South Africa’s refusal to arrest al-Bashir. [online] Available at: https://www.dailymaverick.co.za/article/2017-07-11-iss-today-the-real-problem-behind-south-africas-refusal-to-arrest-al-bashir/#.WWc0MJSSySo [Accessed 18 Jul. 2017].
4. ICC-CPI. (2017). Al-Bashir case: ICC Pre-Trial Chamber II decides not to refer South Africa’s non-cooperation to the ASP or the UNSC. [online] Available at: https://www.icc-cpi.int/legalAidConsultations?name=pr1320 [Accessed 18 Jul. 2017].
5. Moreno-Ocampo, L. (2008). The Darfur Case. [online] New York: International Criminal Court, pp.1-7. Available at: https://www.icc-cpi.int/NR/rdonlyres/B8A3B99C-C9CC-4151-8BA6-35C2868BF60F/278840/CFRS2008.pdf [Accessed 18 Jul. 2017].
6. Simons, M. (2017). South Africa Should Have Arrested Sudan’s President, I.C.C. Rules. [online] Nytimes.com. Available at: https://www.nytimes.com/2017/07/06/world/africa/icc-south-africa-sudan-bashir.html [Accessed 18 Jul. 2017].
7. ICC. (2017). Situation in Darfur, Sudan in the case of the prosecutor v. Omar Hassan Ahmad Al Bashir | ICC-02/05-01/09 | Pre Trial Chamber II. [online] Available at: https://www.icc-cpi.int/CourtRecords/CR2017_01174.PDF [Accessed 18 Jul. 2017].
8. Τhe Guardian. (2017). Omar al-Bashir charged with Darfur genocide. [online] Available at: https://www.theguardian.com/world/2010/jul/12/bashir-charged-with-darfur-genocide [Accessed 18 Jul. 2017].