Το έτος 2018 απεδείχθη ότι ήταν μια χρονιά με σημαντικές εξελίξεις για την Αλβανία. Αντιμέτωπη με αλλεπάλληλες προκλήσεις, στα πλαίσια της προσπάθειας έναρξης διαπραγματεύσεων για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η κυβέρνηση εκτέθηκε παράλληλα και στην οργή που προκάλεσαν οι αποφάσεις της σχετικά με τις αλλαγές στην πολεοδομία της χώρας (κυρίως στην πρωτεύουσα), την τοποθέτηση (για πρώτη φορά) διοδίων στην Εθνική Οδό, καθώς και το νομοσχέδιο για την κατεδάφιση του Εθνικού Θεάτρου των Τιράνων. Το γεγονός, όμως, που πρωταγωνίστησε στην επικαιρότητα, και επισκίασε για εβδομάδες οποιαδήποτε άλλη εξέλιξη, ήταν το μαζικό φοιτητικό κίνημα που ξέσπασε τον Δεκέμβριο του 2018.

Πλήθος φοιτητών μπροστά στο κτήριο του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας

Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Αλβανία επιτρέπει την ύπαρξη δημοσίων και ιδιωτικών ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Σχετικά με τα δημόσια πανεπιστήμια, προβλέπεται η ύπαρξη ετήσιων διδάκτρων για τη συμμετοχή σε προγράμματα σπουδών, τα ύψη των οποίων ορίζονται από τις διοικήσεις των ίδιων των ιδρυμάτων, και κυμαίνονται ανάμεσα στα όρια που έχει πρωτίστως ορίσει το Υπουργείο. Το μοντέλο αυτό έχει διαχρονικά κατακριθεί από τους φοιτητές δημόσιων πανεπιστημίων, διότι το κόστος της εκπαίδευσης, συγκριτικά με τις παρεχόμενες υπηρεσίες και διευκολύνσεις, κτιριακές συνθήκες και επίπεδο ακαδημαϊκού προσωπικού, είναι εξαιρετικά δυσανάλογο, οδηγώντας τους επανειλημμένα σε διαδηλώσεις.

Η σπίθα που έφερε και τις πρώτες αντιδράσεις ήταν η επίσημη ανακοίνωση του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, το Μάιο του 2018, μέσω υπουργικής απόφασης πως, πέραν του βασικού ετήσιου ποσού που οι σπουδαστές πρέπει να πληρώσουν για τη φοίτησή τους στα δημόσια ιδρύματα της χώρας, σε περίπτωση που για οποιονδήποτε λόγο αδυνατούν να περάσουν ένα ή πολλά μαθήματα, και συνεχίζουν κανονικά τις σπουδές τους, θα καλούνται να καταβάλουν επιπλέον δίδακτρα για την επαναληπτική εξέταση στα μαθήματα αυτά.

Φοιτητής κωμικοποιεί την επικαιρότητα: η Υπουργός “ελκύεται” από τα “ακραία” δίδακτρα και την σταματούν οι φοιτητές

Την αρχή έκανε το Τμήμα Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας του Πολυτεχνικού Πανεπιστημίου Τιράνων, όταν από τη διοίκηση του Τμήματος κλήθηκαν να εξοφλήσουν νωρίτερα τα δίδακτρα. Γρήγορα, οι διαμαρτυρίες εξαπλώθηκαν και σε άλλες σχολές, τόσο της πρωτεύουσας, όσο και άλλων πόλεων. Σε ένα κλίμα πολιτικής αβεβαιότητας και αστάθειας, έρχεται και η πρώτη δήλωση της υπουργού Παιδείας, Lindita Nikolla, η οποία, προσπαθώντας να εφησυχάσει τους φοιτητές, τους καλεί σε διάλογο και συζητήσεις, διαβεβαιώνοντας ότι το άρθρο δεν θα επηρεάσει τους ίδιους, καθώς μπαίνει σε ισχύ για τους πρωτοετείς του επόμενου ακαδημαϊκού έτους, χωρίς να αποκλείει ωστόσο και το ενδεχόμενο κατάργησής του. Πάραυτα, δημοσιεύεται και η κοινή επιστολή προς το Υπουργείο από τους Φοιτητικούς Συλλόγους των δημοσίων ιδρυμάτων, που περιέχει τα πρώτα επίσημα αιτήματα τους: την κατάργηση του άρθρου περί επιπρόσθετων διδάκτρων, έκπτωση 50% στα ετήσια δίδακτρα, καλύτερες συνθήκες στις εστίες, και εκπροσώπηση φοιτητών στο Συμβούλιο Ανώτατης Εκπαίδευσης.

Αντιμέτωπη με ένα συμβάν πρωτοφανές για την περίοδο, ανήμπορη η κυβέρνηση να διαπραγματευτεί, καταργεί την υπουργική απόφαση για τα δίδακτρα των επαναληπτικών εξετάσεων, ελπίζοντας πως αυτό θα περιορίσει τις κινητοποιήσεις, ενώ ταυτόχρονα έρχεται και η παραίτηση της υπουργού Nikolla. Αντιλαμβανόμενοι τη διάσταση που έχει λάβει το γεγονός, ενθαρρυμένοι οι φοιτητές προχωρούν στην επόμενη φάση του κινήματός τους, με μαζικότερη συμμετοχή, και πλέον με περισσότερες απαιτήσεις – «Τα 8 σημεία» (“8 Pikat”), όπως ονομάστηκαν από τους ίδιους. Στα ήδη υπάρχοντα αιτήματα, όπου πρωταγωνιστεί η κατάργηση του νόμου για την Ανώτερη Εκπαίδευση, προστίθενται: η αύξηση της χρηματοδότησης για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, η διαφάνεια στον προϋπολογισμό του Υπουργείου και των ΑΕΙ με δημοσίευση όλων των δαπανών online, η παροχή φοιτητικής κάρτας για όλους τους φοιτητές εντός τους ακαδημαϊκού έτους, μια βιβλιοθήκη ευρωπαϊκών προδιαγραφών, ο εκσυγχρονισμός και η δημοσιοποίηση διαλέξεων και διατριβών διδακτικού προσωπικού, με δυνατότητα αξιολόγησής τους.

Οι φοιτητές ταυτίζονται με το επαναστατικό κίνημα του 1990 που έριξε το κομμουνιστικό καθεστώς.

Στη δεύτερη αυτή φάση του κινήματος, τα πράγματα φαίνεται να έχουν πάρει μια σοβαρότερη τροπή. Οι διαδηλώσεις διαδραματίζονται πλέον σε εθνικό επίπεδο. Έχοντας χαρακτηριστεί ως μια από τις πιο σημαντικές εξελίξεις στην πολιτική και κοινωνική ιστορία της Αλβανίας των τελευταίων τριάντα ετών, το κίνημα βαπτίστηκε ως ο «Δεύτερος Δεκέμβρης» (“Dhjetori i dytë”). Αυτό αποτελεί έναν παραλληλισμό, με το φοιτητικό κίνημα της 8^ης Δεκεμβρίου του 1990, το οποίο γκρέμισε (κυριολεκτικά) το πολυετές δικτατορικό καθεστώς του Χότζα και εδραίωσε τη δημοκρατία στη χώρα.

Οι φοιτητές, σήμερα, κατάφεραν σε σύντομο χρονικό διάστημα να υποστηριχθούν από πολλές κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες. Επικρατεί, όμως, ο φόβος της διάλυσης. Θέλοντας να διατηρούν την «αγνότητα» του κινήματος, απορρίπτουν κατηγορηματικά την εμπλοκή των καθηγητών (σε πρώτη φάση), φοιτητικών παρατάξεων και προ παντός πολιτικών κομμάτων στο σκοπό τους. Παρά τη συστηματική απόρριψη, οι πολιτικοί αρχηγοί της χώρας (κυρίως της αξιωματικής αντιπολίτευσης) εκφράζουν τη συμπαράστασή τους, θαυμάζοντας την πιο καθαρή μορφή εκδήλωσης του δημοκρατικού πνεύματος. Η μόνη καλοδεχούμενη στήριξη ήταν εκείνη των συμπολιτών, φοιτητών και πολιτών του εξωτερικού που, είτε συμμετέχοντας στις διαδηλώσεις είτε εξ αποστάσεως, δήλωσαν παρόντες.

Επικροτώντας την πρωτοβουλία τους τυπικά, η κυβέρνηση δεσμεύεται ότι θα ικανοποιήσει τα αιτήματα, ζητώντας χρόνο και επιμένοντας στην ανάγκη για διάλογο και διαπραγματεύσεις, πριν αναληφθεί η οποιαδήποτε δράση.

Κατάληψη στο Τμήμα Νομικής

Η προσπάθεια αυτή χρονοτριβής, απαντάται από τους φοιτητές το πρώτο δεκαήμερο του 2019. Οι φοιτητές, χωρισμένοι σε ομάδες πια, παραλύουν τη διεξαγωγή μαθημάτων, με ένα κύμα καταλήψεων των πανεπιστημιακών χώρων, σταθεροί στο αδιαπραγμάτευτο των αιτημάτων τους. Στο σημείο αυτό, εμφανίζονται και τα πρώτα ρήγματα του κινήματος.

Αστυνομία ασκεί βία στους καταληψίες φοιτητές

Ανακύπτουν φωνές φοιτητών που είναι εναντίον αυτής της νέας εξέλιξης του κινήματος, θεωρώντας σημαντικότερη τη φυσιολογική ροή των μαθημάτων. Παράλληλα με την ψυχολογική πίεση, η κατάσταση επιβαρύνεται. Η έντονη παρουσία της κρατικής αστυνομίας και των ιδιωτικών σωμάτων ασφαλείας, που φτάνει έως τη σωματική βία, αυξάνει την οργή της νεολαίας. Η οργή κορυφώνεται στην αποκάλυψη πως η επέμβαση της κρατικής αστυνομίας στο Πανεπιστήμιο των Τιράνων έγινε κατόπιν αιτήματος του διαχειριστή του Πανεπιστημίου, Skerdi Dafa.

Καθώς επικρατεί αυτός ο αναβρασμός, δημοσιεύεται από το Υπουργείο –που τώρα ηγείται η νεοδιορισμένη Besa Shahini– το πακέτο-απάντηση στα αιτήματα του κινήματος, το λεγόμενο «Σύμφωνο για το Πανεπιστήμιο» (“Pakti për Universitetin”). Σε γενικές γραμμές, το κείμενο υπόσχεται ανάληψη δράσης, χωρίς όμως να κάνει λόγω για εκπλήρωση. Ο έλεγχος των ακαδημαϊκών τίτλων, η βελτίωση της υποδομής, η διαφάνεια και η συμμετοχή των φοιτητών στα διοικητικά συμβούλια, το δικαίωμα λήψης αποφάσεων στα φοιτητικά συμβούλια μόνο από τη νεολαία και η κάρτα φοιτητών, ήταν οι κύριοι πυλώνες του συμφώνου. Με μία αμφιταλαντευόμενη ρητορική, στα πλαίσια αμυντικής επίθεσης, ο Πρωθυπουργός προσπαθεί να διαχειριστεί για ακόμη μια φορά το κλίμα. Στις λίγες, όμως, συναντήσεις με τους φοιτητές, καταφέρνει μόνο να ρίξει λάδι στη φωτιά, καθώς –εξαιτίας της “ευγενικής προκλητικότητας” που τον χαρακτηρίζει– δημιουργεί επεισόδια, τα οποία καταλήγουν είτε με φίμωση, είτε με διωγμό των φοιτητών από τον χώρο.

Η τελευταία πράξη, είναι η κινητοποίηση πια και των καθηγητών. Πάνω από 70 ακαδημαϊκοί της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών εντάσσονται στο πλευρό του κινήματος, αιτούμενοι την κατάργηση του νόμου για την Ανώτερη Εκπαίδευση, αποκαλώντας τον την κύρια αιτία των τρεχόντων προβλημάτων.

Οι δήλωση και οι υπογραφές των καθηγητών του Τμήματος Κοινωνικών Επιστημών που τάσσονται στο πλευρό των φοιτητών.

Παρά την προσπάθεια, όμως, αναζωπύρωσης του κινήματος, φαίνεται πως πια μπαίνουν οι τίτλοι τέλους. Επικρατεί εν τέλει μια απογοήτευση παντού, σε όλα τα επίπεδα, για κάτι που ήρθε φυσικά, αλλά τελείωσε σχεδόν μηχανικά. Φαίνεται σαν το κίνημα να “κατευθύνθηκε” προς ένα άδοξο τέλος. Φαίνεται να το “ανάγκασαν” έμμεσα τα γεγονότα και οι εξελίξεις να τελειώσει: οι αντίθετοι στο κίνημα φοιτητές, η αντιμετώπιση από την κυβέρνηση και το Υπουργείο, ακόμα και οι ίδιοι οι διοργανωτές με το φόβο που είχαν. Όπως αναφέρει σχεδόν νοσταλγικά και ο δημοσιογράφος Mentor Kikia, “[Το κίνημα]..δεν έκλεισε σωστά, με αξιοπρέπεια. Δεν έλαβε αυτό που έπρεπε να λάβει, δεν παρήγαγε ό,τι έπρεπε να παράγει, δεν εκπλήρωσε ό,τι ήθελαν οι πολίτες, αυτοί, που παρέμειναν αδιάφοροι στα καφέ μπαρ, μπροστά από τα τηλέφωνα στο χέρι. Διεκδίκησε λίγο, επιφανειακά. [Οι φοιτητές]…δεν ήξεραν, δεν ήθελαν, δεν μπορούσαν. Ήταν νέοι, φοβούμενοι την πολιτική. Ενώ η πολιτική, κατανάλωσε όλες τις μπαταρίες των “μυστικών υπηρεσιών νεολαίας” της, για να σβήσουν, να εξασθενίσουν και να παραμορφωθούν. Και τα κατάφερε. Όλα τα κόμματα της εξουσίας και της αντιπολίτευσης τα κατάφεραν”.

Πηγές:

1. BalkanWeb. (2019). SPECIALE/ Dhjetori i 2-të i studentëve, ç’do të ndodhë më 7 janar. https://balkanweb.com/speciale-dhjetori-i-dyte-i-studenteve/
2. Panorama Online. (2018). DOKUMENT/ Publikohet “Pakti për Universitetin”, ja çfarë parashikon për kërkesat e studentëve. http://www.panorama.com.al/dokument-prezantohet-pakti-per-universitetin-ja-cfare-parashikon-per-kerkesat-e-studenteve/
3. Panorama Online. (2018). 11 VKM dhe 4 urdhra të Ramës/ Çfarë u miratua sot për studentët. http://www.panorama.com.al/rama-zbulon-planin-b-per-protesten-do-ta-kap-edhe-ate-ashtu-si/
4. Damian Leka. (2019). Mentor Kikia: Protesta u mbyll zyrtarisht e partitë ia dolën ta shuanin, të hënën fillon mësimi. https://shekulli.com.al/mentor-kikia-protesta-u-mbyll-zyrtarisht-e-partite-ia-dolen-ta-shuanin-te-henen-fillon-mesimi/