Η ταραγμένη περίοδος ίδρυσης της KIBRIS TÜRKTÜR CEMİYETİ

Κατά τα μέσα της δεκαετίας του ’50, η τουρκική οικονομία είχε αρχίσει να αντιμετωπίζει τα πρώτα προβλήματα της λανθασμένης οικονομικής διαχείρισης του Δημοκρατικού Κόμματος. Η κυβέρνηση του Adnan Menderes προσπαθούσε να καταπολεμήσει τα προβλήματα που είχαν δημιουργηθεί στην οικονομία, λόγω του ολοένα αυξανόμενου πληθωρισμού. Η αποτυχία της οικονομικής πολιτικής στη φιλελευθεροποίηση της οικονομίας, καθώς και η επιβολή αυταρχικών μεθόδων ελέγχου του γραφειοκρατικού μηχανισμού και του Τύπου, προκαλούσε αντιδράσεις στο εσωτερικό του κόμματος, αλλά και στην τουρκική κοινωνία (Zürcher, 2004).

Την περίοδο που άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια οικονομικής αποτυχίας και αυταρχισμού στο τουρκικό κράτος, δημιουργήθηκε η οργάνωση “η Κύπρος είναι Τουρκική” (KIBRIS TÜRKTÜR CEMİYETİ, K.T.C.). Συγκεκριμένα, η K.T.C. οργανώθηκε στην Άγκυρα, τον Αύγουστο του 1954, κατόπιν πίεσης φοιτητικών ομάδων. Είχε τη μορφή επιτροπής, με σκοπό την υπεράσπιση της τουρκοκυπριακής μειονότητας, την εκστρατεία ενημέρωσης των Τούρκων για το Κυπριακό, και την οργάνωση σχετικών διαμαρτυριών σε όλη τη χώρα. Μέσα κιόλας στους πρώτους μήνες λειτουργίας της, αναπτύχθηκαν κλαδικές οργανώσεις σε πολλά σημεία της Τουρκίας, με κυριότερες στην Κωνσταντινούπολη, την Σμύρνη, τα Άδανα και το Γκαζιαντέπ (Güven, 2006). Ιδρυτής της οργάνωσης ήταν ο Khikmet Bill (εκδότης της εφημερίδας Hürriyet), και δικηγόροi οι Orhan Birgit και Kamil Önal (συντάκτες της Hürriyet). Χρειάζεται να αναφερθεί πως μέλος της K.T.C. ήταν και ο Πρόεδρος της Εθνικής Ομοσπονδίας Φοιτητών, Hüsamettin Öztürk. Λίγο μετά την ίδρυση της οργάνωσης ο πρωθυπουργός Menderes και ο τότε Υπουργός Εξωτερικών, Köprülü, προσκάλεσαν την επιτροπή στην έδρα της κυβέρνησης στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο Menderes χαιρέτησε την ίδρυσή της (Güven, 2006).

Τα περισσότερα μέλη του συλλόγου είχαν επαφές με όργανα της κυβέρνησης ή με παρακρατικές οργανώσεις. Πρέπει να αναφερθεί ότι, από καταβολής της τουρκικής δημοκρατίας, τα φοιτητικά νεανικά κινήματα ελέγχονταν μέσω του κράτους, και επιδίωκαν σκοπούς καθορισμένους από εκείνο. Ακόμη και κατά την περίοδο του πολυκομματισμού, μεγάλο μέρος των φοιτητών που ανήκαν σε φοιτητικά κινήματα ήταν παράλληλα μέλη της μυστικής αστυνομίας. Επομένως, θεωρείται πιθανό πίσω από τη δημιουργία της οργάνωσης να βρίσκονταν κυβερνητικοί κύκλοι. H K.T.C. έπρεπε να αναπτύξει, αλλά και να αναδείξει τη δυναμική που είχε το Κυπριακό στην τουρκική κοινωνία, γι’ αυτό, χρηματοδοτούνταν σε σημαντικό βαθμό από την κυβέρνηση –συγκεκριμένα, λάμβανε ετήσια εισφορά 200.000 τουρκικές λίρες (Güven, 2006).

Οι διαδόσεις για “επικείμενη σφαγή” των Τουρκοκυπρίων και οι αξιώσεις του Zorlu

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, το 1955 προοιωνιζόταν ιδιαίτερα ψυχρό για την Ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης. Ο τουρκικός Τύπος τροφοδοτούσε την κοινή γνώμη με ψευδή δημοσιεύματα σχετικά με την ελληνική κοινότητα και το Πατριαρχείο, γράφοντας ότι χρηματοδοτούσαν τον αγώνα της ΕΟΚΑ που μόλις είχε ξεκινήσει (Συρίγος, 2015). Το κλίμα δυναμιτίστηκε ακόμη παραπάνω, όταν ο αρχηγός των Τουρκοκυπρίων Fazıl Küçük ανέφερε σε γράμμα του πως επέρχεται σφαγή Τουρκοκυπρίων από τους Ελληνοκύπριους. Συν τοις άλλοις, μία μέρα πριν την έναρξη της τριμερούς διάσκεψης στο Λονδίνο για το Κυπριακό, δημοσιεύθηκε από το περιοδικό Οbserver ένα άρθρο με πληροφορίες ήδη γνωστές στην τουρκική κυβέρνηση: πως η ΕΟΚΑ θα προέβαινε σε σφαγή Τουρκοκυπρίων τις ερχόμενες ημέρες (Ατταλίδης, Κρανιδιώτης, Τενεκίδης, 2009).

Οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό μεταξύ της Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας προκαλούσαν εθνικιστικό πυρετό στον τουρκικό λαό. Στην τριμερή συνδιάσκεψη που ξεκίνησε στις 29 Αυγούστου του 1955 στο Λονδίνο, οι ΥΠΕΞ των προαναφερθέντων χωρών παρουσίασαν τις θέσεις τους σχετικά με το Κυπριακό. Ο Τούρκος ΥΠΕΞ, Fatin Zorlu, εμφανίστηκε σχετικά επιθετικός, λέγοντας πως η Κύπρος αποτελεί ενδιαφέρουσα περιοχή για την Τουρκία, λόγω ιστορικής, γεωγραφικής, στρατηγικής και εθνοτικής σημασίας. Η Τουρκία είχε παραιτηθεί από τα δικαιώματά της στην Κύπρο, αλλά σύμφωνα με το άρθρο 30 της Συνθήκης της Λωζάννης, τα είχε μεταβιβάσει στην Αγγλία. Επομένως, εάν γινόταν κάποια αλλαγή, θα έπρεπε να μεταβληθεί ολόκληρη η συνθήκη. Το καθεστώς θα έπρεπε να παραμείνει το ίδιο, αλλά σε περίπτωση που άλλαζε, η Κύπρος θα έπρεπε να ξαναγίνει τουρκική κτήση, αξίωσε ο Τούρκος ΥΠΕΞ (Συρίγος, 2015). Ύστερα από την απαίτηση αυτή, προκλήθηκαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και την Άγκυρα, οι οποίες ερμηνεύτηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από την τουρκική πλευρά ως απόδειξη του λαϊκού αισθήματος υπέρ των Τουρκοκυπρίων (Mallinson, 2005). Η Συνδιάσκεψη διακόπηκε, λόγω της έκρηξης στο τουρκικό Προξενείο στη Θεσσαλονίκη, και του Πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων της Πόλης.

Η έκρηξη στο Τουρκικό Προξενείο και το Πογκρόμ

Στην αρχή της συνδιασκέψεως, ο Zorlu έστειλε κωδικοποιημένο τηλεγράφημα, ζητώντας βοήθεια και υποστήριξη (Güven, 2006). Το τηλεγράφημά του μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις αφορμές των ταραχών. Σημαντική λεπτομέρεια αποτελεί, επίσης, ότι στις 5 Σεπτεμβρίου του 1955, ο Menderes ανέφερε σε γεύμα στον πρόεδρο της K.T.C., Khikmet Bill, πως ο ΥΠΕΞ Zorlu ήταν σε δεινή θέση, και ζητούσε περισσότερη δραστηριότητα. Την επόμενη μέρα, έγινε γνωστή η έκρηξη στο τουρκικό Προξενείο.

Το βράδυ της 5ης προς 6ης Σεπτεμβρίου, εξερράγη μικρής ισχύος βόμβα στο Προξενείο της Τουρκίας στη Θεσσαλονίκη. Η έκρηξη προξένησε ορισμένες μικροκαταστροφές. Λίγες ώρες αργότερα, η εφημερίδα Istanbul Express δημοσίευσε πρώτη την είδηση, συνοδεύοντας το άρθρο με αλλοιωμένες φωτογραφίες του χώρου, οι οποίες δεν είχαν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Το μεθοδευμένο γεγονός της έκρηξης στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Kemal Atatürk, πυροδότησε το πογκρόμ. Την ίδια μέρα, κυκλοφόρησε και δεύτερη έκδοση της εφημερίδας, όπου αναγραφόταν η δήλωση του Kamil Önal, μέλους της K.T.C.: “Μπορούμε επιτέλους να παραδεχτούμε δημοσίως πως θα το ξεπληρώσουμε σε εκείνους που τολμούν και επιτίθενται στα ιερά και όσιά μας”.

Το οργισμένο πλήθος αρχικά συγκεντρώθηκε στο Πέρα (Istiklal Caddesi) και, υπό την  καθοδήγηση της  K.T.C., ξεκίνησε την επίθεση και τη λεηλασία εις βάρος σπιτιών, επιχειρήσεων και θρησκευτικών χώρων της Ελληνικής, κατά κύριο λόγο, αλλά και Αρμενικής και Εβραϊκής κοινότητας. Συγκεκριμένα, στην –κατά πολλούς ξένους ερευνητές– “Νύχτα των Κρυστάλλων της Κωνσταντινούπολης” καταστράφηκαν τουλάχιστον 71 εκκλησίες, 41 σχολεία, 8 εφημερίδες, παραπάνω από 4.000 καταστήματα και περίπου 2.000 κατοικίες, ενώ υπήρξαν πάνω από 30 νεκροί, 300 τραυματίες και 400 καταγεγραμμένοι βιασμοί γυναικών (Erdemir, 2015). Παράλληλα, η αστυνομία και ο στρατός υιοθέτησαν το ρόλο του απλού παρατηρητή, ενίοτε όμως παρείχαν βοήθεια στον οργισμένο όχλο (Özkırımlı & Σοφός, 2008).

T24: Το μέγεθος της καταστροφής.

Οι έρευνες της Ελληνικής αστυνομίας απέδειξαν ότι η βόμβα έσκασε μέσα στο προξενείο, κι όχι έξω. Προβοκάτορας ήταν ο φοιτητής Oktay Engin, μέλος της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης. Η ελληνική αστυνομία προχώρησε στη σύλληψή του, όπως και του θυρωρού του Προξενείου. Παράλληλα, ο εισαγγελέας κατηγόρησε το γενικό πρόξενο, Mehmet Ali Balin, ότι ο βοηθός του μετέφερε 3 βόμβες στο διπλωματικό του σάκο, και πως ύστερα από παρότρυνση και με δική του εντολή συνετελέσθη το χτύπημα. Τέλος, ο Engin αφέθηκε ελεύθερος μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης, και στη συνέχεια διέφυγε στην Τουρκία (Güven, 2006).

Επίλογος

Καταλήγοντας, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να συγχέονται τα γεγονότα του Σεπτέμβρη του ’55 με το Κυπριακό. Υπό τον μανδύα του Κυπριακού ζητήματος, και με άλλοθι τον φόβο για επικείμενη επίθεση κατά των Τουρκοκυπρίων, οι μηχανισμοί του τουρκικού βαθέος κράτους βρήκαν τον τρόπο και την ευκαιρία για να εκδιώξουν την πολυμελή, ακμάζουσα ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης. Τα επεισόδια προκάλεσαν τη μετανάστευση μεγάλου αριθμού Ελλήνων της Πόλης, Αρμενίων και Εβραίων.

Τα Σεπτεμβριανά θεωρούνται ως η πρώτη μαζική εκδήλωση του τουρκικού βαθέος κράτους. Οι παράλληλοι, λανθάνοντες κρατικοί μηχανισμοί της Τουρκίας λειτούργησαν καθοριστικά, αρχικώς με σκοπό τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από τα καθημερινά κοινωνικοοικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε, δευτερευόντως την ενίσχυση της θέσεως του ΥΠΕΞ Zorlu, και τελικώς μία πάγια επιδίωξη του τουρκικού κράτους – την εξάλειψη των μειονοτήτων.

Πηγές:

1. Güven, D.(2006). Εθνικισμός-κοινωνικές μεταβολές και μειονότητες. Εκδόσεις Εστία.
2. Zürcher, E. (2004). Σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
3. Συρίγος,Α. (2014). Ελληνοτουρκικές σχέσεις.  Εκδόσεις Πατάκη.
4. Özkırımlı, U. & Σοφός, Σπ. (2008). Το βάσανο της ιστορίας. Εκδόσεις Καστανιώτη.
5. Mallinson, W. (2005). Κύπρος: μια ιστορική προοπτική.  Εκδόσεις Παπαζήση.
6. Τενεκίδης, Γ. (2009). Κύπρος, Ιστορία, Προβλήματα και Αγώνες του λαού της. Εκδόσεις Εστία. Επιμέλεια.
7. Erdemir, A. (2015). The Turkish Kristallnacht, https://www.politico.eu/article/the-turkish-kristallnacht-greece-1955-pogrom-polites-orthodox/
8.  Bilican, Y. (2013). 6-7 Eylül Olayları ve devletin faş olması. https://t24.com.tr/yazarlar/yilmaz-murat-bilican/6-7-eylul-olaylari-ve-devletin-fas-olmasi,7387
9. Kılıç, E. (2009). 6-7 Eylül yağma olayları bir MİT organizasyonu, http://arsiv.sabah.com.tr/2009/02/02/haber,E7D7B8DD6E664461B473D058BB794C8A.html