Συμπληρώνονται φέτος τον Μάρτιο δεκαπέντε χρόνια από την έναρξη του πολέμου στο Ιράκ – η παρατεταμένη έκρυθμη κατάσταση στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, καθώς και τα επανειλημμένα τρομοκρατικά χτυπήματα ανά τον κόσμο αποδεικνύουν την αποτυχία του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Η αναζήτηση της αφορμής κήρυξης του πολέμου, δηλαδή η ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής στο Ιράκ, και οι ευθύνες του πολέμου για τη σημερινή τραγική πραγματικότητα έχουν αναλυθεί εκτενώς, και γι’ αυτό στο παρόν άρθρο θα επιχειρηθεί μία εναλλακτική ανάλυση, που θα έχει ως σημείο αναφοράς την τρομοκρατία. Θα χρησιμοποιήσουμε ένα γεγονός που έλαβε χώρα στο αμερικανικό Πεντάγωνο μερικούς μήνες μετά την έναρξη του πολέμου – μία προβολή ταινίας (Kaufman, 2003).

Η ταινία ήταν «Η μάχη της Αλγερίας» (1966) του Gillo Pontecorvo, ένα ασπρόμαυρο φιλμ που συνδυάζει το ντοκιμάντερ και το κλασικό σινεμά. Τής απονεμήθηκε το «Χρυσό Λιοντάρι» και το Βραβείο των Κριτικών στο Φεστιβάλ Βενετίας του 1966, ενώ ήταν υποψήφια και για τρία Οσκαρ: Καλύτερης Σκηνοθεσίας, Καλύτερου Σεναρίου και Καλύτερης Ξένης Ταινίας. Το φιλμ εξιστορεί τη μάχη του Αλγερίου που έγινε στo πλαίσιo των «γεγονότων» μεταξύ Γαλλίας και Αλγερίας (1954-1962). Η Γαλλία χαρακτήρισε τον συγκεκριμένο πόλεμο «γεγονότα», και ο όρος αυτός διατηρήθηκε μέχρι το 1999 – ακόμη και μετά δηλαδή από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Αλγερίας. Ο ανταρτοπόλεμος ξεκίνησε την 1η Νοεμβρίου του 1954, με την προκήρυξη του FLN (Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης) για ανεξαρτησία της Αλγερίας από τη Γαλλία. Συνεχίστηκε μέχρι να δοθεί η λύση με τις «Συμφωνίες του Evian» που υπέγραψαν η Γαλλία και η Προσωρινή Κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Αλγερίας, στις 18 Μαρτίου 1962, για άμεση ανακωχή και διεξαγωγή διπλού δημοψηφίσματος σε Γαλλία και Αλγερία. Η τελευταία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της στις 3 Ιουλίου 1962.

Τα γεγονότα της ταινίας περιγράφουν την πραγματικότητα της περιόδου. Όταν το FLN ξεκίνησε να δολοφονεί συστηματικά αστυνομικούς, ο αρχηγός της αστυνομίας απάντησε με μια πράξη ωμής αντεκδίκησης, τοποθετώντας βόμβα σε μια αραβική συνοικία. Το FLN ανταπάντησε με αυτοσχέδιες βόμβες σε δύο καφέ και στα γραφεία της Air France στην «ευρωπαϊκή» πλευρά του Αλγερίου, που είχαν τρεις γυναίκες στις τσάντες τους. Το FLN, τότε, ήρθε αντιμέτωπο, από τη μία, με χιλιάδες Γάλλους στρατιώτες και τρομοκρατικές επιθέσεις και, από την άλλη, βασανιστήρια, χιλιάδες συλλήψεις και κατεδαφίσεις ολόκληρων συνοικιών. Και όλα αυτά στο όνομα της «καταπολέμησης της τρομοκρατίας». Ενδεικτικό της επίδρασης της ταινίας στην πολιτική ζωή της Γαλλίας είναι ότι η πρώτη προβολή της πραγματοποιήθηκε στη Γαλλική τηλεόραση το 2004 – ένα χρόνο μετά, δηλαδή, από την προβολή της στο αμερικανικό πεντάγωνο. Η ταινία από το 1966 έως το 2004 τελούσε υπό ένα ιδιότυπο καθεστώς λογοκρισίας.

Τί ήθελαν, όμως, οι Αμερικανοί να δουν από την προβολή της ταινίας, και τί δεν είδαν τελικά;

Από τον τίτλο της πρόσκλησης για την προβολή της ταινίας «Πώς μπορείς να κερδίσεις μία μάχη ενάντια στην τρομοκρατία και να χάσεις τον πόλεμο των ιδεών», φαίνεται ότι οι Αμερικανοί δεν μαθαίνουν από την ιστορία (Kaufman, 2003). Οι Αμερικανοί θα έπρεπε να γνώριζαν ήδη από τον πόλεμο στο Βιετνάμ -και το γαλλικό παράδειγμα από την ταινία-, ότι η πολεμική ισχύς δεν εγγυάται πάντα τη νίκη επί ενός αποφασισμένου μικρού έθνους (Hoffmann, 2011: 293). Ως εκ τούτου, η πολεμική ισχύς και τα βασανιστήρια δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την τρομοκρατία. Η τρομοκρατία είναι ένας αόρατος εχθρός, ένας εχθρός ο οποίος μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε και να είναι ο οποιοσδήποτε. Ο τρομοκράτης είναι μία έννοια συγκεχυμένη και μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά το δοκούν. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της γαλλικής αντίστασης στη γερμανική κατοχή, η τρομοκρατία είχε ως στόχο τους Γερμανούς κατακτητές και οι μέθοδοί της ήταν ίδιες με αυτές που χρησιμοποίησαν οι Αλγερινοί απέναντι στους Γάλλους κατακτητές.

Οι περισσότερες τρομοκρατικές επιθέσεις αυτοκτονίας αποτελούν στρατηγικές προσπάθειες που κατευθύνονται προς την επίτευξη συγκεκριμένων πολιτικών στόχων. Δεν είναι απλά το προϊόν παράλογων ατόμων ή μια έκφραση φανατικού μίσους. Ο κύριος στόχος είναι να ωθήσει τις κυβερνήσεις και, κυρίως, τα δημοκρατικά κράτη να αποσύρουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις από το έδαφος που οι τρομοκράτες βλέπουν ως πατρίδα τους (Pape, 2003: 345). Οι καταπιεσμένοι νιώθουν μία απουσία εναλλακτικών λύσεων και καταφεύγουν προς την τρομοκρατία (Crenshaw, 1981: 396). Αλλά τί ωθεί τον καθένα να στραφεί στην τρομοκρατία, και να αφοσιωθεί εξ’ ολοκλήρου στο σκοπό της; Σύμφωνα με τον Franz Fanon (1965: 51) -ο οποίος είναι ψυχολόγος, φιλόσοφος, συγγραφέας και μάχιμος αγωνιστής υπέρ της απελευθέρωσης της Αλγερίας-, ο «τρομοκράτης» από τη στιγμή που αρχίζει την αποστολή του έχει ραντεβού με το θάνατο, επιτρέποντάς τον να μπει στην ψυχή του. Αντίθετα ο «φενταγίν», αυτός που είναι έτοιμος να θυσιαστεί για το Ισλάμ, έχει ραντεβού με την επανάσταση και με τη δική του ζωή. Ο άνθρωπος που συλλαμβάνεται και κακοποιείται ελεύθερα, που πεινάει και έχει χάσει την αξιοπρέπειά του, είναι αυτός που δεν  λογαριάζει ηθικούς κανόνες και είναι έτοιμος να θυσιαστεί μέχρι να βρεθεί ο λαός του ίσος ενώπιον του αποικιοκράτη (Fanon, 1961: 43). Η εξαθλίωση και το αίσθημα της αδυναμίας που προέρχεται από την εξαχρείωση είναι αυτά που οδηγούν τους ανθρώπους σε βίαιες θρησκευτικές φαντασιώσεις (Hoffmann, 2011: 312). Στις βίαιες αυτές φαντασιώσεις ως έκφραση της εξαθλίωσης πρέπει να εξετάσουμε, όπως λέει ο Olivier Roy, «την ισλαμοποίηση του ριζοσπαστισμού, και όχι τη ριζοσπαστικοποίηση του Ισλάμ» (de Bellaigue, 2017).

Τα κοινά στοιχεία των δύο περιπτώσεων -του πολέμου στην Αλγερία και στο Ιράκ- είναι εμφανή, καθώς τα επιτιθέμενα κράτη προσπάθησαν να προστατεύσουν τα οικονομικά τους συμφέροντα στις αποικίες και στις νέο-αποικίες αντίστοιχα, ακόμα και με τη χρήση βασανιστηρίων. Η απάντηση των καταπιεσμένων λαών ήταν, κατά κύριο λόγο, οι τρομοκρατικές επιθέσεις. Στον Πόλεμο της Αλγερίας, τα βασανιστήρια και οι καταχρήσεις της εξουσίας δίχασαν βαθιά τη γαλλική κοινωνία, εξέθρεψαν τις ακροδεξιές φωνές εντός της Γαλλίας και δημιούργησαν ένα αντι-γαλλικό αίσθημα στις αραβικές χώρες, το οποίο έχει «blowback» αποτελέσματα μέχρι και σήμερα. Αντίστοιχα, τα βασανιστήρια, το Guantanamo, και ένας μακροχρόνιος πόλεμος μίας υπερδύναμης ενάντια σε μία μικρή χώρα καλλιέργησαν τον αντιαμερικανισμό ανά τον κόσμο, και συντηρητικοποίησαν την πολιτική ατζέντα των ΗΠΑ.

Καταλήγοντας, αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό και που δεν έγινε στους αξιωματούχους που παρακολούθησαν την ταινία, ούτε σε αυτούς που παίρνουν τις αποφάσεις, είναι ότι πάντα οι καταπιεσμένοι λαοί θα βρίσκουν διεξόδους να κυνηγούν την απελευθέρωσή τους, χωρίς να ενδιαφέρονται αν θα τους ονομάζουν τρομοκράτες. Η εθνική απελευθέρωση, η εθνική αντίσταση ή όπως αλλιώς ονομάζεται η διαδικασία της «αποαποικιοποίησης» (και της «μετα-αποαποικοιποίησης») θα είναι ένα βίαιο φαινόμενο (Fanon, 1961: 33).

Πηγές:

1. Crenshaw, Μ. (1981). The Causes of Terrorism. Comparative Politics, 13 (4), 379-399.
2. De Bellaigue, C. (2017). Jihad and Death by Olivier Roy review – the global appeal of Islamic State. The Guardian, https://www.theguardian.com/books/2017/apr/21/jihad-and-death-the-global-appeal-of-islamic-state-by-olivier-roy-review
3. Fanon, F. (1961). The Wretched of the Earth. New York: Groove Press.
4. Fanon, F. (1965). A Dying Colonialism. New York: Groove Press.
5. Hoffmann, S. (2011). Χάος και Βία, η παγκοσμιοποίηση, τα καταρρέοντα κράτη, η τρομοκρατία και η Αμερικανική εξωτερική πολιτική. Αθήνα: Παπαζήσης.
6. Kaufman, M. (2003). The World: Film Studies; What Does the Pentagon See in ‘Battle of Algiers’? The New York Times, http://www.nytimes.com/2003/09/07/weekinreview/the-world-film-studies-what-does-the-pentagon-see-in-battle-of-algiers.html
7. Pape, R. (2003). The Strategic Logic of Suicide Terrorism. American Political Science Review, 97(3), 343-361.
8. Τσόμσκυ, Ν. (2007). Αποτυχημένες Πολιτείες, η κατάχρηση εξουσίας και οι εχθροί της δημοκρατίας. Αθήνα: Πατάκης.