Πολλοί πιστεύουν ότι η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 βρίσκεται πλέον πίσω μας. Οι αγορές φαίνονταν να ανακάμπτουν [i], Αμερικανοί υποψήφιοι διακηρύττουν την επιστροφή της Αμερικής στο «μεγαλείο»[ii] και πολλοί αναλυτές προσπαθούσαν να μας πείσουν ότι το χειρότερο έχει περάσει[iii] . Ωστόσο η καταστροφική για την κινεζική χρηματαγορά 24^η Αυγούστου, φαίνεται να τους διαψεύδει πανηγυρικά.

Η κρίση του 2008 αποτέλεσε το εκκωφαντικό σκάσιμο μιας «φούσκας» που αναπτυσσόταν για πολύ καιρό στις χρηματοπιστωτικές αγορές διεθνώς και ιδίως στην Αμερική. Η υπερβολική αισιοδοξία των επενδυτών, των κερδοσκόπων και των τραπεζών, συνοδευόμενη από μια ολοένα αυξανόμενη απορρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα, είχε επιτρέψει στις επενδυτικές τράπεζες της Αμερικής τη δημιουργία επενδυτικών προϊόντων πολύ υψηλού κινδύνου. Πολύ συνοπτικά, οι τράπεζες είχαν δημιουργήσει επενδυτικούς τίτλους που βασίζονταν σε στεγαστικά δάνεια με υψηλό κίνδυνο μη αποπληρωμής. Αυτοί οι τίτλοι ήταν φτιαγμένοι κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αξιολογούνται ως χαμηλού κινδύνου ενώ οι αποδόσεις τους ήταν πολύ υψηλές, με αποτέλεσμα να είναι πολύ ελκυστικοί για τους απανταχού επενδυτές και κερδοσκόπους.

Όταν η φούσκα έσκασε, δημιούργησε ένα παλιρροιακό κύμα που σάρωσε σχεδόν όλες τις αγορές του κόσμου. Οι μηχανισμοί μετάδoσης και οι συνέπειες αυτού του κύματος είναι αρκετά περίπλοκοι ώστε να αναλυθούν εκτενώς εδώ. Αυτό που, ωστόσο, μπορεί να ειπωθεί απλοϊκά είναι ότι οι οίκοι αξιολόγησης και οι τράπεζες προέβησαν σε μια επαναξιολόγηση όλων των τίτλων που ως τότε θεωρούνταν καλές επενδύσεις. Τα αποτελέσματα αυτής της επαναξιολόγησης υπήρξαν ιδιαιτέρως επώδυνα για την Ευρώπη, η οποία βυθίστηκε σε μια κρίση χρέους από την οποία ακόμα πασχίζει να βγεί.

Παρόλ’ αυτά, από την πρώτη εκδήλωση της κρίσης του 2008 έχουν περάσει 7 ολόκληρα χρόνια. Στις αρχές του 2015, οι δείκτες φαίνονταν να επιστρέφουν σε κανονικά επίπεδα για τις περισσότερες χώρες, ακόμα και για την Ευρώπη, η οποία παλεύει να υπερπηδήσει τα πολιτικά και θεσμικά της ελλείματα που ως τώρα την έχουν κρατήσει πίσω στην κούρσα της ανάκαμψης. Ειδικά μετά την επίτευξη της συμφωνίας για το ελληνικό χρέος, οι Ευρωπαϊκές αγορές άρχισαν να δείχνουν σημάδια αισιοδοξίας. Ταυτόχρονα στην Αμερική το φαβορί για το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών, Donald Trump, ευαγγελίζεται την επάνοδο της χώρας στο «μεγαλείο», κηρύττοντας την αισιοδοξία για τους επενδυτές και τους κερδοσκόπους, που κατά τη γνώμη του θα πρέπει να αφεθούν να πράξουν το καλύτερο για τους εαυτούς τους, προκειμένου να επωφεληθεί όλη η αμερικανική οικονομία. Τα πράγματα πλέον φαίνονται να κινούνται προς ένα συγκρατημένα αισιόδοξο μέλλον.

Αυτή η αισιόδοξη οπτική όμως δέχτηκε πρόσφατα ένα σημαντικό πλήγμα. Η κινεζική οικονομία, που ως τώρα είχε διατηρηθεί ακμαία και υγιής, με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και σταδιακή άνοδο του βιοτικού της επιπέδου, υπέστη έναν απότομο καταποντισμό. Αυτή η κατακρήμνηση του κινεζικού χρηματιστηρίου ήρθε μετά από μια 18-μηνη περίοδο επιβράδυνσης – όταν στο παρελθόν οι χρηματιστηριακές συναλλαγές είχαν ανέβει κατά 150%! Οι προσπάθειες της κινεζικής κυβέρνησης να αναχαιτήσει την πτώση του χρηματιστηρίου αποδείχθηκαν ανεπαρκείς, καθώς το χρηματιστήριο οδηγήθηκε σε ένα ηχηρό κραχ, παρόλες τις επανειλημμένες υποτιμήσεις του Γουαν. Αναλυτές είχαν προειδοποιήσει ότι η κινεζική οικονομία δε θα μπορούσε να συνεχίσει να εξάγει με τους ίδιους ρυθμούς, και πως αναπόφευκτα θα οδηγούνταν σε επιβράδυνση και πτώση[iv]. Πράγματι, ήδη από τον Ιούνιο, οι εξαγωγές είχαν πέσει κατά 8.3%. Τον Αύγουστο, τα κινεζικά εργοστάσια παρήγαγαν τη μικρότερη ποσότητα αγαθών που έχει σημειωθεί τα τελευταία 6.5 χρόνια[v].

Όλη αυτή η καθοδική πορεία της Κίνας, όπως είναι φυσικό σε μια άκρως παγκοσμιοποιημένη αγορά, δεν άργησε να επηρεάσει αρνητικά και πολλές άλλες χώρες. Η πορεία προς την κατακρήμνηση εντάθηκε και από την περιρρέουσα αίσθηση ότι η Fed πρόκειται να αυξήσει τα επιτόκια το Σεπτέμβρη, για πρώτη φορά την τελευταία δεκαετία, με αποτέλεσμα να υπάρξουν φόβοι για μη εξυπηρέτηση των χρεών, κυρίως από αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας. Οι χώρες αυτές στηρίζονται στην εξαγωγή πρώτων υλών στην Κίνα, επομένως είναι και οι πιο ευάλωτες σε ενδεχόμενη μείωση της κινεζικής παραγωγής. Έτσι δεν αποτελεί έκπληξη ότι τα νομίσματα των αναπτυσσόμενων χωρών της Ανατολικής Ασίας έπεσαν κατακόρυφα, όπως και οι τιμές στα εμπορεύματα, ακόμα και στο πετρέλαιο και το χρυσό.

Είναι ωστόσο τα πράγματα τόσο τραγικά; Εδώ οι γνώμες διίστανται. Από τη μία υπάρχει η αισιόδοξη άποψη: παρόλη την κατακρήμνηση του χρηματιστηρίου, οι δείκτες εξακολουθούν να είναι 40% υψηλότεροι από πέρυσι. Επιπλέον η πλειοψηφία του κινεζικού πλούτου δεν είναι αποθηκευμένη σε ομόλογα και μετοχές, αλλά σε περιουσιακά στοίχεια όπως είναι τα ακίνητα. Ακόμα, η κεντρική τράπεζα της Κίνας δεν έχει ακόμα χρησιμοποιήσει το όπλο της μείωσης των υποχρεωτικών τραπεζικών διαθεσίμων, ένα μέτρο που θα δώσει νέα πνοή στην τραπεζική πίστη. Ταυτόχρονα, οι υπόλοιπες Ασιατικές οικονομίες είναι πολύ πιο έτοιμες να αντιμετωπίσουν μια τέτοια κρίση, καθώς έχουν πάρει κάποια σημαντικά μαθήματα από την κρίση των «Ασιατικών Τίγρεων» του 1997. Η εξυγίανση των χρηματοπιστωτικών τίτλων μετά την κρίση του 2008 φαίνεται να πετυχαίνει το ίδιο και για τις Δυτικές οικονομίες[vi].

Όμως  άλλοι αναλυτές δεν είναι το ίδιο αισιόδοξοι. Οι διαχειριστές της οικονομικής πολιτικής στην Κίνα δεν φαίνονται αντάξιοι των περιστάσεων, γεγονός ιδιαίτερα ανησυχητικό δεδομένου ότι πρόκειται για τη 2^η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Επίσης ίσως η «Μαύρη Δευτέρα» της 24^ης Αυγούστου να αποδεικνύει πως εξαντλούνται τα περιθώρια ανάπτυξης βασισμένης σε χαμηλά επιτόκια και ανοδικές τιμές των εμπορευμάτων. Από την άλλη, οι Δυτικές οικονομίες δεν φαίνονται έτοιμες να σηκώσουν το βάρος της παγκόσμιας οικονομικής ατμομηχανής, με την Ευρώπη να πασχίζει ακόμα με τα εσωτερικά της προβλήματα και την Αμερική να βρίσκεται και πάλι σε πορεία υπερθέρμανσης[vii].

Σε κάθε περίπτωση, είναι δύσκολο αυτή τη στιγμή να προβλέψουμε ακριβώς τους μηχανισμούς μετάδοσης καθώς και την εξέλιξη αυτής της καινούργιας χρηματοπιστωτικής περιπέτειας. Τα τελευταία 30 χρόνια συμβαίνει μια μείζονα χρηματοοικονομική κρίση ανά 7 χρόνια, γεγονός που κάνει τους αναλυτές και τους επενδυτές να ιδρώνουν. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον θα έχει το πώς θα διαχειριστεί την κατάσταση η Αυστραλία, η οποία ως τώρα δεν είχε πληγεί τόσο από την κρίση του 2008, κυρίως εξαιτίας της στενής της οικονομικής σχέσης με την Κίνα. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκεται πολύ κοντά (αν δεν αντιμετωπίζει ήδη) σε μία κρίση αποπληθωρισμού, με πολύ χαμηλά επιτόκια και πτώση των τιμών. Αυτό είναι δυνατόν να οδηγήσει με τη σειρά του σε μία παγκόσμια στασιμότητα, που θα πρέπει με κάποιο τρόπο να εκτονωθεί. Το μόνο σίγουρο είναι πως ζούμε σε εποχές τεράστιου ενδιαφέροντος, για όποιον ασχολείται με τις οικονομικές επιστήμες!

[i] http://www.ft.com/cms/s/0/2064f4a8-0457-11e5-a5c3-00144feabdc0.html#axzz3lcGTNmMC

[ii] (https://www.donaldjtrump.com/

[iii] http://blogs.reuters.com/anatole-kaletsky/2014/01/02/five-predictions-for-financial-markets-in-2014/

[iv] http://www.theguardian.com/business/2015/aug/13/chinas-economic-mandarins-are-proving-to-be-human-after-all

[v] http://www.theguardian.com/business/2015/aug/21/global-stocks-in-a-tailspin-as-chinese-factory-slump-drags-on-markets

[vi] http://www.economist.com/news/business-and-finance/21662092-china-sneezing-rest-world-rightly-nervous-causes-and-consequences-chinas

[vii] http://www.theguardian.com/commentisfree/2014/feb/24/recovery-bubble-crash-uk-us-investors