Εισαγωγή

Στην προσπάθεια διαφύλαξης και προαγωγής των εργασιακών συμφερόντων των εργαζομένων τόσο η απεργία, όσο και η συνδικαλιστική ελευθερία και η συλλογική αυτονομία συνιστούν αλληλοεξαρτώμενα και αλληλοσυμπληρούμενα ατομικά δικαιώματα. Ως έκφανση του φαινομένου της αντιπαράθεσης των συμφερόντων εργαζομένων και εργοδοτών, στο πλαίσιο της δημοκρατικής έννομης τάξης, εμφανίζεται η απεργία, μέσω της οποίας οι εργαζόμενοι, αρνούμενοι να προσφέρουν την εργασία τους, επιδιώκουν να βελτιώσουν τις οικονομικο – κοινωνικές συνθήκες εργασίας, ασκώντας πίεση στην εργοδοτική πλευρά.

Προς αυτήν την κατεύθυνση κινούνται, στις αρχές του 2018, οι εργαζόμενοι μεγάλων εργοστασίων αυτοκινήτων που βρίσκονται στην καρδιά της Ευρώπης ανάμεσα στα οποία βρίσκονται αυτά της Audi, της BMW, της Daimler και της Opel, ώστε να αξιοποιήσουν το ισχυρότερο όπλο που έχουν στη διάθεση τους, αλλά και να δημιουργήσουν ευνοϊκό για αυτούς συσχετισμό δυνάμεων, εξισορροπώντας τις εργασιακές σχέσεις.

Απεργίες στις αυτοκινητοβιομηχανίες

Τον Ιανουάριο του 2018, σε μαζικές προειδοποιητικές απεργιακές κινητοποιήσεις κάλεσε τα μέλη του το συνδικάτο εργαζομένων μετάλλου, IG Metall. Αποτελώντας μία από τις μεγαλύτερες συνδικαλιστικές οργανώσεις στην Ευρώπη, με 3,9 εκατομμύρια μέλη, η απόφαση για εκκίνηση της απεργίας επηρεάζει σημαντικά την παραγωγή αυτοκινήτων, αλλά και την εργοδοτική πλευρά.

Ανακοινώνοντας μονοήμερες «προειδοποιητικές απεργίες», τα μέλη της ένωσης των εργαζομένων μετάλλου και μηχανικών προβαίνουν σε μία πρωτοφανή κίνηση για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, αφού οργάνωσαν τις πρώτες απεργίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση μετά από 34 χρόνια. Μεταξύ των εταιρειών που δέχονται άμεσα τις επιδράσεις από την παραπάνω δράση βρίσκονται και η Porsche, η Daimler, η οποία παράγει αυτοκίνητα της Mercedes-Benz.

Τα αιτήματά τους κινούνται σε δυο κατευθύνσεις. Αφενός, επιζητούν αύξηση των μισθών κατά 8% για τους επόμενους 27 μήνες, τη στιγμή που οι εργοδότες προσφέρουν αύξηση κατά 6,8%. Αφετέρου, απαιτούν οι επιχειρήσεις να επιτρέπουν στους εργαζόμενους να μειωθούν οι εβδομαδιαίες ώρες εργασίας από τις 35 στις 28, ώστε να τους επιτραπεί να φροντίσουν τα παιδιά τους, τους ηλικιωμένους και άρρωστους συγγενείς τους. Ταυτόχρονα, επιδιώκουν ίδια δικαιώματα για όσους εργαζόμενους κάνουν πιο επικίνδυνη δουλειά, ενώ ζητούνται εγγυήσεις για όσους εργαζόμενους επιστρέφουν στην πλήρη απασχόληση μετά από δύο χρόνια αποχής και ίδιες αποδοχές όλων των εργαζομένων, ακόμη και στην περίπτωση που επιτευχθεί η μείωση των ωρών εργασίας. Χαρακτηριστικά ο επικεφαλής της IG Metall, Joerg Hofmann, υποστηρίζει πως επιδόματα είναι απαραίτητα για τα παιδιά, τις οικογένειες και την υγεία τους, ώστε να μην εξαρτώνται αποκλειστικά από όσα χρήματα έχουν στο πορτοφόλι τη δεδομένη στιγμή που προκύπτει κάποιο πρόβλημα.

Από την άλλη πλευρά, οι εργοδότες θεωρούν παράνομη μια τόσο δραστική αλλαγή και απειλούν να προσφύγουν στη δικαιοσύνη, προκειμένου να σταματήσουν τις κινητοποιήσεις, εάν δεν υπάρξει άμεσα συμβιβασμός.

Η θέση εκκίνησης για τους εργοδότες είναι να δοθούν αυξήσεις της τάξης του 2%. Ωστόσο, προβληματισμός εγείρεται αναφορικά με το το αίτημα εργασίας 28 ωρών την εβδομάδα (από 35) για διάστημα έως και δύο έτη, με τον εργοδότη να καλείται να καλύψει ένα μέρος της μισθολογικής διαφοράς και να εγγυάται την επιστροφή του εργαζόμενου στην πλήρη απασχόληση. Οι επιχειρηματίες θεωρούν ότι το εν λόγω δικαίωμα θα μπορούσε να παρέχεται έως και στα δύο τρίτα των εργαζομένων, ενώ υποστηρίζουν ότι η ρύθμιση θα ήταν άδικη έναντι όλων εκείνων, οι οποίοι υποχρεώθηκαν μέχρι σήμερα σε περικοπές μισθού όσο εργάζονταν με μερική απασχόληση.

Ενόψει της συγκεκριμένης απεργίας, η οποία επηρεάζει και επηρεάζεται από απεργιακές κινητοποιήσεις τόσο στην Ουγγαρία, όσο και στη Βαυαρία, ήρθε στο φως η αλληλεξάρτηση των κρατών της κεντρικής Ευρώπης και των γερμανικών αυτοκινητοβιομηχανιών. Μάλιστα, το γεγονός πως τα εργατικά συνδικάτα καταφέρνουν στα μέσα του 2018 να αποσπάσουν σχεδόν ό,τι ζήτησαν αποδεικνύει πόσο ευάλωτες είναι οι γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες και πόσο εξαρτώνται από τις εφοδιαστικές αλυσίδες τους στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη.

Το δικαίωμα στην απεργία σε διεθνές επίπεδο

Λαμβάνοντας υπόψη τα λεγόμενα του Ειδικού Εισηγητή των Ηνωμένων Εθνών, Mr. Maina Kiai, το δικαίωμα στην απεργία συνιστά «άμεση απόρροια του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι. Καθώς είναι ζωτικής σημασίας για εκατομμύρια γυναίκες και άνδρες σε όλο τον κόσμο, διεκδικούνται συλλογικά τα δικαιώματά τους στο χώρο εργασίας, ανάμεσα σε αυτά βρίσκονται τα δικαιώματα σε δίκαιες και ευνοϊκές συνθήκες εργασίας και η αξιοπρεπής εργασία, δίχως φόβο εκφοβισμού και εκδίωξης». Παράλληλα, η κατοχύρωση του δικαιώματος των απεργιακών κινητοποιήσεων, ως πράξεις διαμαρτυρίας στην οικονομικο-κοινωνική πολιτική που ασκεί κάθε χώρα και στις αρνητικές εταιρικές πρακτικές εν γένει, αποτελεί μέρος των θεμελιωδών ατομικών ελευθεριών. Εντούτοις, με την προστασία και την κατοχύρωση του δικαιώματος στην απεργία τα κράτη επηρεάζονται και, ταυτόχρονα, υποχρεώνονται να εκπληρώνουν τις νομικές τους υποχρεώσεις, ώστε να επιτυγχάνεται η διαμόρφωση δημοκρατικών και δίκαιων κοινωνιών. Άλλωστε, η συγκέντρωση της εξουσίας σε ένα κλάδο, είτε στα χέρια της κυβέρνησης, είτε των επιχειρήσεων, οδηγεί αναπόφευκτα στη διάβρωση της δημοκρατίας και στην αύξηση των ανισοτήτων. Έτσι, το δικαίωμα στην απεργία συνιστά έλεγχο σε αυτήν τη συγκέντρωση εξουσίας.

Σε διεθνές επίπεδο, το δικαίωμα στην απεργία ρυθμίζεται από διάφορα διεθνή όργανα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (εφεξής ΟΗΕ), της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (εφεξής ΔΟΕ) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής ΕΕ), τα οποία προβλέπουν την καθολικότητα του εν λόγω δικαιώματος μέσω σημαντικών διεθνών νομικών κειμένων.

Τα σημαντικότερα διεθνή κείμενα του ΟΗΕ που ρυθμίζουν το δικαίωμα στην απεργία είναι η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1948) και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (1966).

Στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δεν αναφέρεται άμεσα το δικαίωμα της απεργίας, αλλά απορρέει έμμεσα από το δικαίωμα του «καθενός στην ειρηνική συνένωση και ένωση». Αντιθέτως, στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα, που εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, στις 16 Δεκεμβρίου 1966, και άρχισε να ισχύει στις 3 Ιανουαρίου 1976, κατόπιν 33 επικυρώσεων, ρυθμίζεται ρητά το δικαίωμα στην απεργία. Τα συμβαλλόμενα κράτη του παρόντος Συμφώνου υποχρεούνται να παρέχουν «το δικαίωμα στην απεργία εάν ασκείται σύμφωνα με τους νόμους κάθε συγκεκριμένου κράτους» (άρθρο 8).

Η ΔΟΕ, ως μια εξειδικευμένη οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών με ιδιαίτερη αρμοδιότητα της τη διαμόρφωση της εργασίας διεθνώς, έχει προβεί στη διατύπωση ποικίλων διεθνών κειμένων σχετικά με το δικαίωμα στην απεργία. Ανάμεσα στα πιο σημαντικά βρίσκονται: η Σύμβαση υπ’ αριθμ. 87  «Ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και προστασία του δικαιώματος οργάνωσης » του 1948, η Σύμβαση υπ’ αριθμ. 98 σχετικά με το «δικαίωμα συλλογικής οργάνωσης και διαπραγμάτευσης» και η Πρόταση υπ’ αριθμ. 92 σχετικά με την «Εθελοντική συνδιαλλαγή και διαιτησία».

Σχετικά με την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και την προστασία του δικαιώματος αυτού, η Σύμβαση αναφέρει ότι «οι οργανώσεις των εργαζομένων και των εργοδοτών έχουν το δικαίωμα να υιοθετήσουν τα δικά τους καταστατικά και τους κανόνες τους, πλήρη ελευθερία επιλογής των εκπροσώπων τους, οργάνωση της διοίκησης και των δραστηριοτήτων τους και διαμόρφωση των προγραμμάτων τους» (άρθρο 3 παράγραφος 1). Μάλιστα, το άρθρο που αναφέρεται στις οργανώσεις των εργαζομένων (ενώσεις) παρέχει το δικαίωμα, μεταξύ άλλων, να οργανώνουν δραστηριότητες, όπως απεργία και άλλες μορφές πίεσης.

Εν συνεχεία, στη Σύμβαση υπ’ αριθμ. 98 εξετάζεται έμμεσα το δικαίωμα απεργίας. Χαρακτηριστικά, αναφέρεται ότι «οι εργαζόμενοι πρέπει να χρησιμοποιούν επαρκή προστασία (απεργία, ως μέθοδο προστασίας) σε περίπτωση διακρίσεων στην απασχόληση, οι οποίες θα μπορούσαν να αποβούν επιζήμιες για την ελευθερία των συνδικάτων» (άρθρο 1).
Στην Πρόταση υπ’ αριθμ. 92, η απεργία αναφέρεται άμεσα: «αν η συμφωνία όλων των ενδιαφερομένων μερών περιλαμβάνει διαδικασία συνδιαλλαγής, τα μέρη θα πρέπει να ενθαρρύνονται, κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, να αποφύγουν τις απεργίες και τις ανταπεργίες (lockout, άρνηση των εργοδοτών να αποδεχθούν την εργασία των εργαζομένων, ως αντιπαράθεση προς τους εργαζόμενους), προκειμένου να τους αναγκάσουν να αποδεχθούν τους όρους τους».

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, επίσης, έχει προβεί στην έγκριση πολλαπλών νομικών κειμένων που ρυθμίζουν άμεσα ή έμμεσα το δικαίωμα απεργίας. Πρωτίστως, αυτό εμμέσως θεσμοθετείται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Μέρος Ι σχετικά με τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του ατόμου. Το δικαίωμα στην απεργία πηγάζει από το δικαίωμα στην ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι. Ουσιαστικά, στη Σύμβαση δηλώνεται ότι ο καθένας έχει δικαίωμα στην ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι ειρηνικά, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος σχηματισμού συνδικαλιστικών οργανώσεων και ενώσεων των συνδικάτων για την προστασία των συμφερόντων του.

Το σημαντικότερο, όμως, νομικό κείμενο που υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είναι ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης. Ο Χάρτης αυτός εγκρίθηκε το 1961 και τέθηκε σε ισχύ το 1965. Το τμήμα του Χάρτη που ρυθμίζει το δικαίωμα συλλογικών διαπραγματεύσεων δηλώνει ρητά ότι οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες έχουν δικαίωμα σε συλλογική δράση σε περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος της απεργίας σύμφωνα με τις υποχρεώσεις που ενδέχεται να προκύψουν από τη συλλογική σύμβαση που έχει συναφθεί προηγουμένως (άρθρο 11).

Επίλογος

Η συλλογική αποχή των εργαζομένων και, μάλιστα μελών της μεγαλύτερης σε αριθμό μελών Ευρωπαϊκής συνδικαλιστικής οργάνωσης, IG Metall, από την εργασία τους στις αυτοκινητοβιομηχανίες της Κεντρικής Ευρώπης συντελέστηκε στης αρχές τους 2019, προκειμένου να προασπιστούν οι επαγγελματικές τους διεκδικήσεις. Η απεργία αναγνωρίζεται ως ένα από τα πιο θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου και, γι’ αυτό, προστατεύεται αυτοτελώς σε διεθνές επίπεδο. Πάντως, παρ’ όλο που τα όργανα της ΕΕ δεν έχουν τη ρυθμιστική αρμοδιότητα επί του εν λόγω δικαιώματος, κατά το Δικαστήριο της ΕΕ πρέπει να αναγνωρίζεται «ως θεμελιώδες δικαίωμα που αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα των γενικών αρχών του κοινοτικού δικαίου, την τήρηση των οποίων εξασφαλίζει το Δικαστήριο αυτό».

Πηγές:

1. Παπαδημητρίου, Κ. (2018). Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο. εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, σελ.207-211
2. Λεβέντης, Γ. (2007). Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, εκδ. Δελτίου Εργατικής Νομοθεσίας
3. Κουμπούρη, Ο. (2013). Η νομιμότητα του απεργιακού δικαιώματος. https://curia.gr/to-dikaioma-tis-apergias-oi-proipotheseis-askisis-tou-kai-periptoseis-paranomis-kataxristikis-apergias/
4. Kiai, M. (2017). UN rights expert: “Fundamental right to strike must be preserved”. https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=21328&LangID=E
5. Warneck, W. (2007). Strike rules in the EU27 and beyond. https://www.asi.is/media/7581/Strike_rules_in_the_EU27.pdf
6. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. (2017). Σε 24ωρη απεργία οι εργαζόμενοι στις γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες. http://www.kathimerini.com.cy/gr/kosmos/se-24ori-apergia-oi-ergazomenoi-stis-germanikes-aytokinitobiomixanies
7. Blasshofer, T. & Sheahan, M. (2018). German union IG Metall threatens all-out strikes ahead of wage talks. https://www.reuters.com/article/us-germany-wages-idUSKBN1EZ0XG
8. Oltermann, P. (2018). German workers strike for right to two-year, 28-hour working week. https://www.theguardian.com/world/2018/jan/08/german-metal-workers-strike-in-bid-to-gain-28-hour-working-weeks
9. BBC. (2018). Germany strikes explained: The long and the short of it. https://www.bbc.com/news/world-europe-42887425
10. Wiebke Warneck. (2007). Strike rules in the EU27 and beyond. https://www.asi.is/media/7581/Strike_rules_in_the_EU27.pdf
11. freeassembly.net. (2016). The rights to freedom of peaceful assembly and of association in the workplace. General Assembly report A/71/385. http://freeassembly.net/reports/workers-rights/
12. International Trade Union Confederation. (2013). Action at the ILO to Defend the Right to Strike. https://www.ituc-csi.org/IMG/html/newsletter_ilo.html
13. Gernigon, B. & Odero, A. & Guido, H. (2000). ILO principles concerning the right to strike. http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—ed_norm/—normes/documents/publication/wcms_087987.pdf
14. Paul F. van der Heijden. (2013). International Right to Strike Under Stress. http://www.thehagueinstituteforglobaljustice.org/wp-content/uploads/2015/10/International-Right-to-Strike-Under-Stress_1372942440.pdf