Τι είναι η 1η Δεκεμβρίου;

Η 1η Δεκεμβρίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα κατά του HIV/AIDS, η οποία έχει θεσμοθετηθεί από το 1988, με σκοπό την ενημέρωση, πρόληψη, προφύλαξη και αντιμετώπιση του ιού, την υποστήριξη προς τα φιλικά και συγγενικά πρόσωπα όσων χάθηκαν από αυτόν, αλλά την εκπαίδευση του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, μέσα από δράσεις ευαισθητοποίησης. Ο θάνατος 35 εκατομμυρίων ανθρώπων από τον ιό HIV, αλλά και οι περίπου 34 εκατομμύρια φορείς και ασθενείς με AIDS, οι οποίοι υπολογίζεται ότι υπάρχουν αυτή τη στιγμή παγκοσμίως, «καθρεφτίζουν» την εφιαλτική φύση του φαινομένου αυτού. Ως ένδειξη τιμής προς όσες και όσους φέρουν τον ιό, οι οποίοι, καθημερινά, κουβαλάνε το στίγμα και απομονώνονται από το κοινωνικό σύνολο, θεωρήθηκε ορθό να γίνει μια σύντομη περιγραφή του HIV και του AIDS, μια συνοπτική αναδρομή στο ρόλο διεθνών οργανισμών, αλλά και μια ιδιαίτερη μνεία σε κάποια από τα βασικά προβλήματα που διαιωνίζονται ακόμα (Worldaidsday.org, 2016).

Ποια είναι η διαφορά του HIV και του AIDS;

Σε αντίθεση με τους κοινούς ιούς, ο ιός HIV (Human Immunodeficiency Virus, στα ελληνικά Ιός της Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας) δε φεύγει ποτέ από το ανθρώπινο σώμα. Η μόλυνση ενός ατόμου από τον ιό HIV συνεπάγεται την ταυτοποίηση αυτού ως «HIV οροθετικού», δηλαδή φορέα μιας νόσου, η οποία επιτίθεται στα CD4 λεμφοκύτταρα, καθιστώντας το ανοσοποιητικό σύστημα αδύναμο να καταπολεμήσει πολλές μολύνσεις (Θετική Φωνή, 2016). Ωστόσο, με την έγκαιρη και σωστή αντιρετροϊκή θεραπεία, το άτομο μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις περισσότερες λοιμώξεις και ασθένειες.
Από την άλλη πλευρά, το AIDS, δηλαδή το Σύνδρομο της Επίκτητης Ανοσοανεπάρκειας (Acquired Immune Deficiency Syndrome) προκαλείται από τον ιό HIV, αποδυναμώνοντας το ανοσοποιητικό σύστημα και καθιστώντας πλέον το άτομο αδύναμο απέναντι σε διάφορα είδη καρκίνου, στο Σύνδρομο Απίσχνασης (απώλεια βάρους), στην πνευμονία (PCP) κ.τ.λ. Ένα άτομο που έχει μολυνθεί από τον ιό HIV δε σημαίνει ότι ασθενεί και από AIDS, μιας και το τελευταίο μπορεί να χρειαστεί από δύο (2) έως και δέκα (10) χρόνια για να προκληθεί σε κάποιον φορέα του HIV (Θετική Φωνή, 2016).

Ποια είναι τα βασικά στοιχεία που πρέπει να γνωρίζουμε για τη μετάδοση του HIV;

Από την εμφάνιση της πρώτης καταγεγραμμένης περίπτωσης ατόμου που προσβλήθηκε από τον ιό HIV, έχουν υπάρξει πολλές θεωρίες (συνωμοσίας ή μη) για τις ρίζες του ιού, το πώς ξεκίνησε και που οφείλεται η μετάδοσή του. Πλέον, το μεγαλύτερο κομμάτι της επιστημονικής κοινότητας συμφωνεί ότι ο HIV αποτελεί μια μετάλλαξη του ιού SIV (Simian Immunodeficiency Virus), ο οποίος μεταδόθηκε στους ανθρώπους από ένα είδος χιμπαντζή (Avert.org, 2016).
Ο HIV μπορεί να μεταφερθεί από έναν φορέα του ιού σε ένα άλλο άτομο με διάφορους τρόπους. Αρχικά, ο ιός μεταδίδεται μέσω συγκεκριμένων σωματικών υγρών: τα σπερματικά ή/και προσπερματικά υγρά, το μητρικό γάλα, το αίμα και τα κολπικά υγρά. Η πρωκτική και η κολπική ερωτική επαφή παρουσιάζουν, λοιπόν, αρκετές πιθανότητες μετάδοσης του ιού, οι οποίες, ωστόσο, ελαχιστοποιούνται με τη χρήση προφυλακτικού. Η στοματική ερωτική επαφή, ωστόσο, έχει σχεδόν μηδαμινά ποσοστά μετάδοσης, εκτός αν υφίστανται πολύ συγκεκριμένες συνθήκες, οι οποίες και πάλι αποδυναμώνονται με τη χρήση προφυλακτικού. Υψηλά ποσοστά μετάδοσης υπάρχουν, επίσης, λόγω της κοινής χρήσης συρίγγων για τη λήψη ενδοφλέβιων ναρκωτικών ουσιών, ενώ ο ιός μεταφέρεται και μέσω του μητρικού γάλατος μετά τον τοκετό, αλλά και με τις μεταγγίσεις αίματος (Cdc.gov, 2016).
Ωστόσο, ο ιός HIV δε μπορεί να μεταδοθεί μέσω του σάλιου, των δακρύων, του ιδρώτα, των ούρων, των κοπράνων, του φιλιού, της αγκαλιάς, της δερματικής επαφής, των τσιμπημάτων από έντομα, της συγκατοίκησης ή συμβίωσης με οροθετικό άτομο, της κοινής χρήσης τουαλέτας ή μπανιέρας με φορέα, του νερού ή του αέρα (I-base.info, 2016).

Accessed by: https://afcaidsunitedblog.wordpress.com/hivaids/

Τι έχει αποφασιστεί σε διεθνές επίπεδο για την καταπολέμηση του ιού HIV;

Το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο (Economic and Social Council, ECOSOC), με το Ψήφισμα 1994/24, δημιούργησε το UNAIDS (Joint United Nations Programme on HIV/AIDS), το οποίο αποτελεί ένα κοινό πρόγραμμα για την πρόληψη, ενημέρωση και καταπολέμηση του ιού, σε συνεργασία με τις εθνικές κυβερνήσεις και με άλλα όργανα του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (1994/24. Joint and co-sponsored United Nations programme on human immunodeficiency virus/acquired immunodeficiency syndrome (HIV/AIDS), 1994).
Στις 10 Ιανουαρίου του 2000, το Συμβούλιο Ασφαλείας (Security Council) του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.), σε μια ιστορική πρωτοτυπία, ασχολείται με ένα θέμα υγείας. Συγκεκριμένα, συζητείται και αναλύεται ο ιός HIV και το AIDS και η συσχέτισή τους με τη διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας στην Αφρικάνικη ήπειρο. Ο πρώην Γενικός Γραμματέας του Ο.Η.Ε., Kofi Annan (Κόφι Ανάν), δηλώνει ότι οι κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες του πανδημικού ιού δε διαφέρουν πολύ από τις συνέπειες μιας ένοπλης διαμάχης, κάνοντας σαφές ότι ο ιός δεν είναι γεωγραφικά προσδιορισμένος, αλλά είναι μια παγκόσμια πρόκληση (Un.org, 2000).

Εξίσου σημαντική ήταν η δήλωση του Peter Piot (Πήτερ Πάηοτ), ο οποίος συσχέτισε την ύπαρξη συγκρούσεων και τους βιασμούς που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια των ενόπλων αυτών συρράξεων με την «έκρηξη» της επιδημίας στην Αφρική. Το Ψήφισμα 1308 του Συμβουλίου Ασφαλείας στις 17 Ιουλίου του 2000 είναι η πρώτη δέσμευση του οργάνου για την καταπολέμηση του ιού HIV και του AIDS. Περαιτέρω, στις 25-27 Ιουνίου του 2001, πραγματοποιήθηκε μια ειδική σύνοδος της Γενικής Συνέλευσης (General Assembly) με τη συμμετοχή όλων των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, η οποία κατέληξε στη Διακήρυξη Δέσμευσης για τον HIV (Declaration of Commitment on HIV/AIDS). Η Διακήρυξη αυτή δεν έχει κάποια νομική δεσμευτικότητα, αλλά υπογραμμίζει την πολιτική βούληση και παρέχει τις κατάλληλες και απαραίτητες γραμμές για τη δημιουργία εθνικών-περιφερειακών και διεθνών σχεδίων καταπολέμησης του ιού (Keeping the Promise: Summary of the Declaration of Commitment on HIV/AIDS, 2002).

Στις 2 Ιουνίου του 2006, υιοθετήθηκε η Πολιτική Διακήρυξη για το HIV/AIDS, η οποία αναγνώρισε την επιτακτική ανάγκη για καταπολέμηση του ιού και υπογράμμισε τη συσχέτιση της εξάπλωσης του ιού με την ύπαρξη υψηλότερων ποσοστών φτώχειας, αλλά και την ανάγκη επίτευξης των Στόχων Ανάπτυξης της Χιλιετίας (Millenium Development Goals, MDGs), και, συγκεκριμένα, του στόχου 6 για την καταπολέμηση του HIV/AIDS και την ανάγκη εξάλειψης των έμφυλων διακρίσεων και της έμφυλης βίας, που οδηγεί στην καταπάτηση των σεξουαλικών ελευθεριών των γυναικών, τη μη απρόσκοπτη πρόσβασή τους σε υπηρεσίες υγείας και την εξάρτησή τους από άλλους (Α/RES/60/262). Επίσης, στις 7 Ιουνίου του 2011, το Συμβούλιο Ασφαλείας αναγνωρίζοντας ότι περισσότερα από 16 εκατομμύρια παιδιά έχουν μείνει ορφανά λόγω του ιού, δίνει έμφαση στο ρόλο των αποστολών του Ο.Η.Ε. σε χώρες με συρράξεις και απαιτεί την εφαρμογή πολιτικών «μηδενικής ανοχής» σε θέματα σεξουαλικής κακοποίησης εις βάρος γυναικών.

Ποια είναι, όμως, η πραγματικότητα που παράγεται μέσα από αυτές τις αποφάσεις;

Αρχικά, όπως έχει γίνει φανερό, ο Ο.Η.Ε. μαζί με τα όργανά του, δηλαδή το Συμβούλιο Ασφαλείας, το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο και τη Γενική Συνέλευση, έχει δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στη σημασία του ιού HIV/AIDS και στους τρόπους με τους οποίους πρέπει αυτός να εξαλειφθεί. Κομβικό ρόλο στην καταπολέμηση του ιού διαδραματίζουν οι γυναίκες. Η Βοηθός Εκτελεστικού Διευθυντή (Deputy Executive Director) του UNAIDS, δ. Jan Beagle, σε λόγο της στις 25 Ιουνίου του 2013, ανέφερε χαρακτηριστικά: «Προφανώς, ο HIV είναι κάτι παραπάνω από ένα θέμα υγείας: είναι ζήτημα ανάπτυξης, είναι ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι ένα έμφυλο ζήτημα και ένα ζήτημα ανισότητας» (Beagle, 2016). Μεγάλο ποσοστό των γυναικών που είναι φορείς του HIV δε μαθαίνουν ότι έχουν νοσήσει από τον ιό, μέχρι να συνειδητοποιήσουν την εγκυμοσύνη τους και να ενημερωθούν, μέσω των τυπικών εξετάσεων για την κατάστασή τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα 1800 παιδιά να μολύνονται καθημερινά από τον ιό, με τη μεγάλη πλειοψηφία αυτών να είναι νεογνά. Επομένως, η μη επαρκής πρόσβαση των γυναικών σε υπηρεσίες υγείας οδηγεί στη μη έγκαιρη και αναποτελεσματική θεραπεία και, κατά συνέπεια, στην ανάγκη ετοιμότητας των υπηρεσιών για όλα τα περιστατικά, αλλά και στην εξίσου επιτακτική ανάγκη δημιουργίας μιας ευρύτερης κοινωνικής πολιτικής για την καταπολέμηση του ιού, όπως αποδεικνύει και η υιοθέτηση, το 2013, από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας των Consolidated Guidelines on the Use of Antiretroviral Drugs for Treating and Preventing HIV Infection (World Health Organization, 2013).
Επιπλέον, ένα σημαντικό ζήτημα είναι η σύνδεση που γίνεται μεταξύ ενός θέματος υγείας και της σταθερότητας, της ασφάλειας και της ειρήνης. Το γεγονός ότι ο ιός HIV έχει συζητηθεί από τα κύρια όργανα του Ο.Η.Ε., όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, αναδεικνύει τη μείζονα σημασία αυτού του φαινομένου. Η εξάπλωση του ιού εις βάρος των αποστολών του Ο.Η.Ε., που ως σκοπό έχουν τη διατήρηση της ειρήνης και της σταθερότητας, η έλλειψη ενός αποτελεσματικού πλάνου αντιμετώπισής του στις περιοχές όπου έλαβαν χώρα ένοπλες συρράξεις, αλλά και τα κοινωνικά ταμπού που προέρχονται από σεξουαλική ή/και έμφυλη βία υφαίνουν έναν πυκνό ιστό πολιτικών ανεπαρκειών, νομοθετικών ασαφειών και αύξησης των εγκλημάτων, στις εν λόγω περιοχές (On the Front Line: A review of programmes that address HIV among international peacekeepers and uniformed services 2005–2010, 2011).
Τέλος, ένα άλλο θέμα που έχει προκύψει κατά τα τελευταία έτη, μέσω των αποφάσεων σχετικά με το HIV/AIDS, είναι η ποσότητα και η ποιότητα της χρηματοδότησης για την εφαρμογή προγραμμάτων εξάλειψης του ιού και για την ενημέρωση της διεθνούς κοινότητας. Η διεθνής κοινότητα, οι διεθνείς και οι περιφερειακοί οργανισμοί έχουν θέσει θεμέλια και έχουν πάρει μέτρα για την εξάλειψη του ιού. Ωστόσο, το μεγαλύτερο κομμάτι των χρηματοδοτήσεων που απαιτούνται για την εφαρμογή των εν λόγω μέτρων προερχόταν είτε από τις «αναπτυγμένες χώρες» είτε από ιδιωτικές δωρεές. Η οικονομική κρίση, όμως, μείωσε και τις ευρύτερες χρηματοδοτήσεις, αλλά και όσες πήγαζαν εξ ιδιωτικών φορέων. Για παράδειγμα, κατά την περίοδο 2014-2015, οι κρατικές δωρεές προς αναπτυσσόμενες χώρες μειώθηκαν κατά 14%. Αυτή η τάση μείωσης των κρατικών δωρεών, όπως φαίνεται και σε σχετική μελέτη, δεν αφήνει το κενό ανάμεσα στο υπάρχον ποσό χρηματοδότησης (19 δισεκατομμύρια δολάρια) και στο αναγκαίο ποσό (περίπου 26 δισεκατομμύρια δολάρια) να γεφυρωθεί, φέρνοντας στο προσκήνιο διαφορετικούς τρόπους χρηματοδότησης και μείωσης των κρουσμάτων του ιού (UNAIDS και The Henry J Kaiser Family Foundation, 2016).

Και τώρα τι; Πώς προχωράμε;

Η υιοθέτηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ, Sustainable Development Goals, SDGs) και, ειδικότερα, ο στόχος 3 (μαζί με τον υποστόχο 3.3.), η UNAIDS Fast-Track Strategy (Fast-Track: Ending the AIDS Epidemic by 2030, 2014), που άρχισε το 2014 και θέτει τους στόχους 90-90-90, αλλά και η Political Declaration on HIV and AIDS: On The Fast-Track to Accelerate the Fight Against HIV and to End the Aids Epidemic by 2030 επαναπροσδιορίζουν και μεταρρυθμίζουν το πλαίσιο εξάλειψης του ιού HIV και του AIDS. Ωστόσο, όπως δείχνει η ιστορία, οι νομικές μεταβολές, ο εκσυγχρονισμός του πολιτικού λόγου και η συνέχιση της χρηματοδότησης δεν επαρκούν για να εξαλειφθεί το φαινόμενο. Η εξάπλωση της επιδημίας αυτής οφείλεται σε πληθώρα παραγόντων, όπως στην έμφυλη και σεξουαλική βία, στη φτώχεια, στη μη ανάπτυξη και πολιτική αστάθεια, στη μη αποτελεσματική χρήση των πηγών χρηματοδότησης, στις ένοπλες – εμφύλιες ή μη – συρράξεις και τα κενά πολιτικής μέριμνας από τα αρμόδια κράτη, κατά τις μετά-συγκρουσιακές περιόδους, σε διάφορες περιοχές της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, καθώς και στην καταπάτηση των βασικών δικαιωμάτων των παιδιών. Για να κλείσουμε, ας ελπίσουμε τα λόγια του Nelson Mandela, «Δώστε στα παιδιά αγάπη, γέλιο και ειρήνη, όχι AIDS», να εφαρμοστούν πλήρως και ο ιός αυτός να μην αποτελεί παρά μόνον έναν εφιάλτη του παρελθόντος, κατά τις επόμενες δεκαετίες.

Πηγές:

1. 1994/24. Joint and co-sponsored United Nations programme on human immunodeficiency virus/acquired immunodeficiency syndrome (HIV/AIDS). (1994). 1st ed. United Nations Economic and Social Council. Available at: http://data.unaids.org/pub/externaldocument/1994/ecosoc_resolutions_establishing_unaids_en.pdf (Accessed: 1 December 2016).
2. A/RES/60/262 Available at: https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N05/503/32/PDF/N0550332.pdf?OpenElement (Accessed: 1 December 2016).
3. Avert.org. (2016). Origin of HIV & AIDS. Available at: http://www.avert.org/professionals/history-hiv-aids/origin (Accessed: 1 December 2016).
4. Beagle, J. (2016). Linking HIV and women’s human rights (Speech). 1st ed. Geneva: UNAIDS. Available at: http://www.unaids.org/sites/default/files/media_asset/20130725_SP_DXD_CEDAW_en_0.pdf (Accessed: 1 December 2016).
5. Cdc.gov. (2016). HIV Transmission | HIV Basics | HIV/AIDS | CDC. Available at: http://www.cdc.gov/hiv/basics/transmission.html (Accessed: 1 December 2016).
6. CONSOLIDATED GUIDELINES on the use of ANTIRETROVIRAL DRUGS FOR TREATING AND PREVENTING HIV INFECTION: Recommendations for a public health approach. (2013). 1st ed. [ebook] World Health Organization. Available at: http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/85321/1/9789241505727_eng.pdf?ua=1 (Accessed: 1 December 2016).
7. Fast-Track: Ending the AIDS Epidemic by 2030. (2014). UNAIDS.
8. I-base.info. (2016). Ways that HIV is not transmitted | Guides | HIV i-Base. Available at: http://i-base.info/guides/testing/ways-that-hiv-is-not-transmitted (Accessed: 1 December 2016).
9. Keeping the Promise: Summary of the Declaration of Commitment on HIV/AIDS. (2002). 1st ed. Geneva: Joint United Nations Programme on HIV/AIDS. Available at: http://www.unaids.org/sites/default/files/sub_landing/files/jc668-keepingpromise_en.pdf (Accessed: 1 December 2016).
10. On The Front Line: A review of programmes that address HIV among international peacekeepers and uniformed services (2011) Available at: http://www.unaids.org/sites/default/files/sub_landing/files/20110519_OnTheFrontLine.pdf (Accessed: 1 December 2016).
11. Sando, D., Kendall, T., Lyatuu, G., Ratcliffe, H., McDonald, K., Mwanyika-Sando, M., Emil, F., Chalamilla, G. and Langer, A. (2014). Disrespect and Abuse During Childbirth in Tanzania. JAIDS Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes, 67, pp.S228-S234.
12. SECURITY COUNCIL HOLDS DEBATE ON IMPACT OF AIDS ON PEACE AND SECURITY IN AFRICA (2000) Available at: http://www.un.org/press/en/2000/20000110.sc6781.doc.html (Accessed: 1 December 2016).
13. UNAIDS και The Henry J Kaiser Family Foundation, (2016). Financing the Response to HIV in Low- and Middle-Income Countries: International Assistance from Donor Governments in 2015.
14. WHO (2011) HIV/AIDS and maternal, newborn & child health. Available at: http://www.who.int/pmnch/media/press_materials/fs/fs_hivaids_mnch/en/ (Accessed: 1 December 2016).
15. World AIDS day (2016) Available at: https://www.worldaidsday.org/about (Accessed: 1 December 2016).
16. ΤΙ ΕΙΝΑΙ TO AIDS (2016) Available at: http://positivevoice.gr/?p=3917 (Accessed: 1 December 2016).
17. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο HIV (2016) Available at: http://positivevoice.gr/?p=3914 (Accessed: 1 December 2016).