Το καθεστώς της Κύπρου γνώρισε πληθώρα ραγδαίων αλλαγών, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα να αναχθεί στο γνωστό Κυπριακό ζήτημα. Μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878, η Κύπρος προσχώρησε στην Αγγλία, παραμένοντας, de jure, υπό οθωμανική κυριαρχία. Μέχρι το 1925 η Κύπρος είχε καταστεί βρετανική αποικία, ενώ το 1960 ιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία, σύμφωνα με το Σύνταγμά της, ήταν δικοινοτικό κράτος. Η τουρκική απόβαση στο νησί, το 1974, αποτελεί γεγονός-σταθμό για τη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου, τόσο λόγω των πολιτικών εξελίξεων που ακολούθησαν, όσο και λόγω των χιλιάδων θυμάτων.

Στις 20 Ιουλίου 1974, τουρκικές αποβατικές και αεροπορικές επιχειρήσεις, με συμμετοχή περίπου σαράντα χιλιάδων ανδρών, υπό τη διοίκηση του αντιστράτηγου Nurettin Ersin, με την κωδική ονομασία «Αττίλας», εισέβαλαν στην Κύπρο. Σύμφωνα με την Τουρκία, δεν επρόκειτο για εισβολή, αλλά για ειρηνική επέμβαση με στόχο την επαναφορά της συνταγματικής τάξης στην Κύπρο, την οποία είχε κλονίσει το πραξικόπημα που διατάχθηκε από τη Χούντα των Συνταγματαρχών, και πραγματοποιήθηκε από την Εθνική Φρουρά και την ΕΟΚΑ Β’, κατά του προέδρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, στις 15 Ιουλίου 1974. Σκοπός του πραξικοπήματος ήταν η ένωση του νησιού με την Ελλάδα, και αποτέλεσμά του η ανακήρυξη της Ελληνικής Δημοκρατίας της Κύπρου από τον τοποθετημένο, νέο Πρόεδρο, Νίκο Σαμψών. Η Τουρκία υποστήριξε, παράλληλα, ότι απέρρεε υπέρ της δικαίωμα τέτοιας επέμβασης από το άρθρο 4 της Συνθήκης Εγγυήσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία υπεγράφη με σκοπό τη διαφύλαξη της ανεξαρτησίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Οι ισχυρισμοί της γείτονος χώρας δεν ευσταθούσαν. Η Συνθήκη Εγγυήσεως παρέχει δικαίωμα επέμβασης στις εγγυήτριες χώρες, Ελλάδα, Βρετανία, Τουρκία, αν συντρέχει κάποια εκ των τριών προϋποθέσεων: ύπαρξη ανάγκης άμυνας σε περίπτωση εισβολής από τρίτη χώρα, αίτημα παρέμβασης από τα Ηνωμένα Έθνη, και αίτημα ένοπλης παρέμβασης από την Κυπριακή Δημοκρατία, το οποίο εγκρίνεται από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Στην περίπτωση της απόβασης της 20^ης Ιουλίου, δεν μπορεί να γίνει λόγος για καμία από αυτές τις περιπτώσεις. Συγκεκριμένα, το Συμβούλιο Ασφαλείας, που συνεδρίασε στη Νέα Υόρκη στις 16 Ιουλίου, δεν έλαβε καμία τέτοια απόφαση. Η ενέργεια της Τουρκίας αποτελούσε προϊόν σχεδιασμού, και θεωρήθηκε εισβολή τόσο από τα Ηνωμένα Έθνη, όσο και από το Συμβούλιο της Ευρώπης.

Τα ξημερώματα ξεκίνησε η απόβαση τουρκικών δυνάμεων στην Κερύνεια, και συγκεκριμένα στην περιοχή Πέντε Μίλι, ενώ, συγχρόνως, πραγματοποιούνταν επιθέσεις από τουρκικά αεροπλάνα στην ευρύτερη περιοχή της Κερύνειας και της Λευκωσίας, αλλά και ρίψεις αλεξιπτωτιστών από αεροσκάφη και ελικόπτερα σε καίρια σημεία της χώρας. Θύματα της εισβολής υπήρξαν οι κάτοικοι, οι οποίοι υπέστησαν πλήθος βιαιοπραγιών. Από την αντίπερα όχθη, η αντίδραση ήταν χαμηλής έντασης. Οι ελληνικές και οι κυπριακές δυνάμεις πιάστηκαν εξαπίνης, παρόλο που το ελληνικό Πεντάγωνο γνώριζε τις κινήσεις των Τούρκων. Θεωρώντας ότι «μπλοφάρουν», δεν κατάφεραν να αμυνθούν οργανωμένα και αποτελεσματικά, αλλά ,αντιθέτως, ιδιαίτερα καθυστερημένα. Συγκεκριμένα, στις 8.40 π.μ. δόθηκε επίσημη εντολή από την Αθήνα για εφαρμογή των πολεμικών σχεδίων, ενώ, τρεις ώρες μετά, μεταδόθηκε η είδηση από τα ελληνικά ραδιόφωνα. Κατά συνέπεια, οι εισβολείς, εφοδιασμένοι με τους πιο σύγχρονους εξοπλισμούς, παγίωσαν τις θέσεις τους, δημιουργώντας γεφύρωμα από το Πέντε Μίλι προς τον Άγιο Ιλαρίωνα, κάνοντας έτσι φανερό το σκοπό τους, ο οποίος δεν ήταν άλλος από τη σύνδεση με τον τουρκοκυπριακό θύλακα της Λευκωσίας.

Μολαταύτα, προβλήθηκε άξια αντίσταση από τις μονάδες της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ, αλλά και από ορισμένα σώματα Κυπρίων Εθνοφρουρών. Περίπου δώδεκα χιλιάδες άνδρες, υπό τη διοίκηση του Μιχαήλ Γεωργίτση, ο οποίος είχε το γενικό πρόσταγμα και στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, χωρίς αεροπορική κάλυψη και σύγχρονο εξοπλισμό, αποτέλεσαν τρανό παράδειγμα αυτοθυσίας και αποφασιστικότητας, μαχόμενοι ηρωικά στον άνισο αυτό αγώνα. Συγκίνηση προκαλεί, μάλιστα, η συμμετοχή του ελληνοκυπριακού ανδρικού πληθυσμού σε αυτή την προσπάθεια, με μόνο όπλο τον πατριωτισμό και το σθένος του. Τελικά, βέβαια, πολλοί από τους γενναίους αυτούς μαχητές, Κύπριοι στην πλειονότητά τους, χάθηκαν, σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν.

Στο μεταξύ, στην Αθήνα επικρατούσε μεγάλη αναταραχή λόγω της έκπληξης που προξένησε η εξέλιξη των γεγονότων. Χαρακτηριστικά, κηρύχθηκε γενική επιστράτευση και κινητοποίηση του στρατού, αλλα, εν τέλει, δεν ευδοκίμησε, λόγω της αδυναμίας του ελληνικού στρατού να αντεπεξέλθει. Αν και η ελληνική κυβέρνηση αποτελείτο από στρατιωτικούς -τη Χούντα των Συνταγματαρχών-, η στρατιωτική αντίδραση κρίθηκε ανεπαρκής. Επιπλέον, κανονίστηκε σύσκεψη στο Πεντάγωνο, του Αμερικανού Υφυπουργού Εξωτερικών, Joseph J. Sisko, ως εντολοδόχου του Kissinger, με τον αρχηγό των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγό Γρηγόριο Μπονάνο, στην οποία παρίστατο και ο Δημήτριος Ιωαννίδης. Ο τελευταίος, μάλιστα, εξαπέλυσε λεκτική επίθεση στον Αμερικανό εντολοδόχο, κατηγορώντας τον για εξαπάτηση, απειλώντας ότι η Ελλάδα θα κηρύξει πόλεμο, και έπειτα αποχώρησε, εξαφανίζοντας τα ίχνη του. Στη συνέχεια, ο Sisko αναζήτησε κάποιον αρμόδιο για συνομιλίες, χωρίς επιτυχία.

Το ίδιο βράδυ, στη Νέα Υόρκη, συνήλθε το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, με σκοπό, και πάλι, την ειρηνική διαχείριση και επίλυση των γεγονότων. Ως αποτέλεσμα, εκδόθηκε το υπ’ αριθμόν 353 ψήφισμα, το οποίο πρότεινε κατάπαυση του πυρός από τις 4 το απόγευμα της 22^ης Ιουλίου και αποχώρηση του τουρκικού στρατιωτικού δυναμικού από την Κύπρο. Το ψήφισμα εγκρίθηκε ομόφωνα, αλλά η Τουρκία το αγνόησε, μένοντας πιστή στον στόχο πραγματοποίησης των σχεδίων της.

Την επομένη, 21^η Ιουλίου, οι μάχες συνεχίζονταν με ακόμη μεγαλύτερη ένταση, αφού οι εισβολείς, με την προοπτική της κατάπαυσης του πυρός κατά το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας, ενέτειναν την ισχύ των δυνάμεών τους. Βέβαια, παρά τη δεδομένη αριθμητική και ποιοτική τους υπεροχή, αντιμετώπισαν αρκετά προβλήματα. Εξαιτίας ασυνεννοησίας, η τουρκική αεροπορία βύθισε τουρκικό αντιτορπιλικό, εκλαμβάνοντάς το για ελληνικό, και προκάλεσε ζημιές σε άλλα δύο. Από την άλλη, οι ελληνικές δυνάμεις, με στόχο να αποκόψουν τον τουρκοκυπριακό θύλακα της Λευκωσίας από το προγεφύρωμα της Κερύνειας, αποφάσισαν επέμβαση με υποβρύχια. Θεωρώντας, όμως, την αποτυχία μονόδρομο, απέρριψαν τη σχετική εισήγηση, και δύο ελληνικά υποβρύχια, που ήδη έπλεαν προς την Κερύνεια, διατάχθηκαν να επιστρέψουν.

Την ίδια στιγμή, με την εν λόγω στρατιωτική κατάσταση στην Κύπρο, οι Αμερικάνοι δρούσαν προς εφαρμογή του ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας, που προέβλεπε ανακωχή. Ο Σίσκο, όμως, εξακολουθούσε να αντιμετωπίζει δυσκολία στην εύρεση αρμόδιου για διάλογο, τόσο στην Αθήνα όσο και στην Άγκυρα. Εν τέλει, ο ναύαρχος Πέτρος Αραπάκης, αρχηγός του Ναυτικού, ανέλαβε χρέη διαπραγματευτή και, συνομιλώντας τηλεφωνικά με τον Κίσινγκερ, συμφώνησε την εφαρμογή της ανακωχής από τις 4 το απόγευμα της επομένης, όπως ακριβώς αποφασίστηκε από το Συμβούλιο. Μέχρι τότε, όμως, οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν, με την κατάληψη της Κερύνειας και την επέκταση της ζώνης κατοχής, μετά την εκεί αποβίβαση τουρκικών αρμάτων. Ένα ακόμη συμβάν που επέφερε απώλειες πριν την ανακωχή, εκδηλώθηκε με πυρά σε ελληνικά μεταγωγικά αεροσκάφη, που μετέφεραν καταδρομείς στην Κύπρο. Το αποτέλεσμα ήταν ένα από αυτά να καταρριφθεί, δύο ακόμα να υποστούν σοβαρές ζημιές, και 31 άνθρωποι, καταδρομείς και πλήρωμα, να χάσουν τη ζωή τους από ένα λάθος, αφού τα πυρά ήταν φίλια, κοντά στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας.

Πράγματι, στις 4 το απόγευμα της 22^ης Ιουλίου η κατάπαυση των πυρών, που προτάθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας και συμφωνήθηκε μεταξύ Kissinger και Πέτρου Αραπάκη, άρχισε να τηρείται από την ελληνοκυπριακή πλευρά, όχι, όμως, και από τους εισβολείς, αφού ουκ ολίγες φορές την παραβίασαν. Ήλεγχαν, τότε, το 3% του κυπριακού εδάφους. Οι δυνάμεις τους είχαν προωθηθεί, ώστε να κυκλώσουν το αεροδρόμιο της Λευκωσίας, ενώ είχαν δημιουργήσει προγεφύρωμα προς σύνδεση της Κερύνειας με τον τουρκοκυπριακό θύλακα της Λευκωσίας, όπως ακριβώς σχεδίαζαν.

Η πολιτική κατάσταση εξελίχθηκε ταχέως σε Ελλάδα και Κύπρο. Σύντομα, τα διεθνή πρακτορεία μετέδιδαν τα περί καθεστωτικής αλλαγής στην ελληνική πρωτεύουσα. Επιβεβαίωναν την πτώση του στρατιωτικού καθεστώτος και τη μετάβαση της εξουσίας στους εξόριστους πολιτικούς. Λίγες μέρες μετά, στις 24 του ίδιου μήνα, ορκίστηκε στην Αθήνα η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Στην Κύπρο, ο Σαμψών αναγκάστηκε να παραιτηθεί, δεδομένης της πορείας των γεγονότων, και ανέλαβε πρόεδρος ο Γλαύκος Κληρίδης. Την επομένη, το ζήτημα της νήσου μονοπώλησε το ενδιαφέρον στη Γενεύη, όπου έλαβαν χώρα ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ των Υπουργών Εξωτερικών των τριών εγγυητηρίων χωρών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το αποτέλεσμα ήταν η υπογραφή διακήρυξης στις 30 Ιουλίου 1974, με βασικότερες τις διατάξεις περί μη επέκτασης των περιοχών που είχαν υπό τον έλεγχό τους οι αντίπαλες δυνάμεις, εγκαθίδρυσης ζωνών ασφαλείας μεταξύ των αντιμαχόμενων μερών, εκκένωσης των Τουρκικών θυλάκων από Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ, δικαιώματος στις δύο πλευρές για δικές τους δυνάμεις ασφαλείας, και διεξαγωγής διαπραγματεύσεων Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων για οριστική διευθέτηση του Κυπριακού.

Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο μέτρησε χιλιάδες θυμάτων δολοφονιών και βιασμών, και περίπου 150.000 προσφύγων. Αναντίλεκτα, λοιπόν, αποτελεί μια μαύρη σελίδα στην ιστορία Ελλάδας και Κύπρου. Μάλιστα, τα κατεχόμενα από την Τουρκία κυπριακά εδάφη θεωρείται μέχρι και σήμερα πως τελούν υπό παράνομη κατοχή, με τις διαπραγματεύσεις για το κυπριακό να συνεχίζονται.

1. Sansimera. (n.d.). Η Τουρκική Εισβολή στην Κύπρο. [online] Available at: https://www.sansimera.gr/articles/649 [Accessed 19 Jul. 2017].
2. Hellenica.de. (n.d.). Τουρκική εισβολή στην Κύπρο. [online] Available at: http://www.hellenica.de/Griechenland/Zypern/Ges/GR/TourkikiEisvoliStinKypro.html [Accessed 19 Jul. 2017].
3. YouTube. (2012). Κυπρος 1974 : Ντοκιμαντέρ Η άγνωστη ιστορία. [online] Available at: https://www.youtube.com/watch?v=4iPCHGreZfE [Accessed 19 Jul. 2017].