Το σχέδιο που εκπονήθηκε από κοινού μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, για αναστολή των εχθροπραξιών στο συριακό μέτωπο, όρισε ως ημέρα έναρξης του τις 27 Φεβρουαρίου. Ασφαλώς και από τη συμφωνία αυτή εξαιρέθηκαν τόσο το ISIS όσο και η Αλ Νούσρα, οι ομάδες δηλαδή που έχουν αναγνωριστεί επίσημα και από τα Ηνωμένα Έθνη ως τρομοκρατικές. (1)  Η συμφωνία αυτή φαίνεται να είναι προϊόν βαθύτερης χρονικής προετοιμασίας από τις δύο υπερδυνάμεις, ωστόσο αυτό που έμενε να επιτευχθεί ήταν η έγκρισή της από τους ενεργότερους δρώντες που επιτελούν ρόλους ‘’ κλειδιά’’: Δηλαδή την επικουρούμενη από Ρωσία και Ιράν συριακή κυβέρνηση,  τις υποστηριζόμενες από Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Κατάρ και περισσότερες από 100 διαφορετικές ένοπλες δυνάμεις της αντιπολίτευσης και, τέλος, τους Κούρδους της Συρίας. Η ενσωμάτωση και ικανοποίηση αυτών των αντικρουόμενων μονάδων, και οι σοβαρότερες ενδείξεις για ουσιαστικότερη διάθεση συνδιαλλαγής, θεωρήθηκαν ως βασική προϋπόθεση από τις δύο διαμεσολαβητικές δυνάμεις.

ΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ

Ο μέχρι πρότινος φερόμενος ως αποφασισμένος για συνέχιση της πολεμικής εκστρατείας ανακατάληψης της Συριακής επικράτειας, Bashar-al Assad, δέχθηκε τελικά να συμφωνήσει, υπό την προϋπόθεση ότι οι επιθέσεις ενάντια σε ISIS, Αλ Νούσρα και τις υπόλοιπες αναγνωρισμένες ως τρομοκρατικές ομάδες, θα συνεχιστούν.  Μέχρι και την προηγούμενη εβδομάδα απέρριπτε κάθε συζήτηση για εκεχειρία, υποσχόμενος συνέχιση των επιχειρήσεων του συριακού στρατού, χαρακτηρίζοντας παράλληλα κάθε ομάδα εναντίωσης προς την κυβέρνησή του ως τρομοκρατική, δυναμιτίζοντας την ατμόσφαιρα (2)  Πράγματι, η κατάσταση στο επιχειρησιακό μέτωπο της Συρίας έδειχνε να τον ευνοεί πλήρως – ως συνέχεια της εντεινόμενης ανάκαμψής του από τον περασμένο Σεπτέμβρη, που οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ενεργή εμπλοκή της Ρωσίας στο πλευρό του. Η τελική αποδοχή εκ μέρους του μάλλον οφείλεται στην πίεση που – ενδεχομένως –  δέχτηκε από το Κρεμλίνο και τον Vladimir Putin, και στην προσπάθεια εξασφάλισης της πολιτικής του βιωσιμότητας. Άλλωστε, σε αντίθεση με το Ιράν, η Ρωσία ποτέ δεν έθεσε ως μη διαπραγματεύσιμη την παραμονή του Assad στην εξουσία. Μια φιλορωσική Αλαουίτικη κυβέρνηση, εγγυήτρια των ρωσικών συμφερόντων στη περιοχή, ( βλ. ναυτική βάση στη πόλη Τartus ) και αξιόπιστο ανάχωμα στον ριζοσπαστικό ισλαμισμό, φαντάζει αρκετή για την επόμενη μέρα.

Η συμφωνία αυτή αποτέλεσε απότοκο σταδιακών ζυμώσεων και αμοιβαίων υποχωρήσεων, όπου κορυφώθηκαν και εμπλουτίστηκαν από περισσότερες λεπτομέρειες στο πλαίσιο των εργασιών της Διάσκεψης Ασφαλείας του Μονάχου που έλαβε χώρα μεταξύ 12 και 14 Φεβρουαρίου.  Οι ΗΠΑ ήταν πιο ανυπόμονες για άμεση εφαρμογή της συμφωνίας υπό το φόβο ότι η Ρωσία, σε πλήρη συνεννόηση με τον Assad και το Ιράν, θα καθυστερούσε την επίτευξή της. Οι φόβοι των ΗΠΑ δεν ήταν αδικαιολόγητοι, δεδομένου ότι το momentum ήταν ευνοϊκό για τους υποστηρικτές του συριακού καθεστώτος, και ενδεχόμενη καθυστέρηση της συμφωνίας θα εξασφάλιζε όλο και περισσότερο χρόνο για συνέχιση της ρελάνς που πραγματοποιεί ο συριακός στρατός και – κατά συνέπεια – μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ έναντι της ασθμαίνουσας αντιπολίτευσης. Επιπλέον, η πολιορκία του Χαλεπιού από τις δυνάμεις του Assad όξυνε ακόμη περισσότερο τις προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη, καθώς εντός 2 εβδομάδων περίπου 50.000 εγκατέλειψαν τη περιοχή. (3)  Ωστόσο η Ρωσία φαίνεται να ζύγισε τα δεδομένα, κρίνοντας ότι έχει ήδη εξασφαλίσει το ‘’πάνω χέρι’’. Επιπλέον, η κατάπαυση πυρός μεταξύ της κυβέρνησης και της μετριοπαθούς αντιπολίτευσης θα επιτρέψει στο συριακό στρατό να επικεντρωθεί στο ανατολικότερο μέτωπο εναντίον των εξαιρουμένων από τη συμφωνία, ISIS και Αλ Νούσρα.

Η πραγματικότητα στο στρατιωτικό μέτωπο, όπως έχει διαμορφωθεί το τελευταίο διάστημα, ευνοεί αυτή τη στροφή καθώς, πλέον, η προέλαση του κουρδικού YPG βόρεια του Χαλεπιού τείνει να αναδιαμορφώσει τον εδαφικό στρατιωτικό χάρτη. (4) Πλέον το συγκεκριμένο μέτωπο έχει μετατραπεί περισσότερο σε μια μάχη μεταξύ Κούρδων και ανταρτών, παρά μεταξύ καθεστωτικών και ανταρτών, επιτρέποντας έτσι στους καθεστωτικούς να επικεντρωθούν ελεύθερα στην περικύκλωση της περιοχής γύρω από το Χαλέπι, αλλά και – τελικά – στην αντιμετώπιση του ISIS προς Ανατολάς. Αυτή η εξέλιξη αυτόματα θα προσέφερε τη δυνατότητα στον Assad να διαπραγματευτεί από θέση ισχύος. Δείχνει, δηλαδή, να σταθεροποιεί την κυβέρνηση Assad προς το παρόν, επιτρέποντάς της την περαιτέρω επέκτασή της. Από την άλλη, ρωσικοί – επικριτικοί της συμφωνίας – κύκλοι θεωρούν ότι στην πραγματικότητα ενδέχεται να ευνοήσει την αντιπολίτευση, εξασφαλίζοντάς της ζωτικό χρόνο για ανασύνταξη. 

Ωστόσο,  η προσήλωση του ρωσικού επιτελείου στην τελική επίτευξη της συμφωνίας επιβεβαιώνει και την άποψη ότι η Ρωσία, από το ξεκίνημα της ενεργότερης εμπλοκής της στο μέτωπο της Συρίας, επιδιώκει να χρησιμοποίησει το ρόλο της ως διαπραγματευτικό χαρτί απέναντι στην Ουάσινγκτον για ζητήματα όπως το Ουκρανικό. Άλλωστε το Κρεμλίνο δεν διατίθετο να αναλωθεί σε έναν επιτεινόμενο πόλεμο-περιπέτεια, λόγω της πρότερης τραυματικής εμπειρίας του Αφγανιστάν, και μάλιστα σε μια περιοχή που δεν ανήκει στο ζωτικό χώρο που καλύπτεται από το δόγμα ‘’εγγύς εξωτερικού’’.

Κατά πόσο όμως είναι ρεαλιστική η διατήρηση της κατάπαυσης πυρός, και τί θα μπορούσε να την υπονομεύσει;

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΑ ΤΡΙΒΗΣ

Δικαιολογημένα δημιουργείται ένα ζήτημα για τους εγγυητές της κατάπαυσης πυρός ως προς τον ορισμό των παρακάτω: Ποιο κομμάτι της εδαφικής επικράτειας της Συρίας καλύπτεται από τη συμφωνία, και ποιο όχι; Κατά πόσο μπορεί να εντοπιστεί επακριβώς ποιες ομάδες της αντιπολίτευσης συνδέονται ή συνεργάζονται με το ISIS και την Al Nusra, και ποιες αποτελούν πραγματικά μέλη της μετριοπαθούς αντιπολίτευσης; Δεδομένου ότι η Al Nusra αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο του βόρειου μετώπου, και φέρεται να είναι στενά διασυνδεδεμένη με διάφορες διάσπαρτες αντιπολιτευτικές ομάδες, η εφαρμογή της εκεχειρίας ενδέχεται να διαφέρει ανά περιοχή, και να είναι μόνο μερική.

Εκ μέρους της Δύσης δηλαδή, ο προβληματισμός ως προς τη βιωσιμότητα της συμφωνίας έγκειται στο γεγονός ότι οι Ρώσοι, από το ξεκίνημα της στρατιωτικής τους εμπλοκής στη Συρία, υποστηρίζουν ότι πρωτίστως διεξάγουν επιχειρήσεις ενάντια στο ISIS και την Αλ Νούσρα. Στην πραγματικότητα όμως, μέχρι πρότινος, στο επίκεντρο του στόχου τους είχαν βρεθεί οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης – όπως ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός και, δευτερευόντως, το ISIS. Η ασάφεια και ο μεικτός χαρακτήρας που διέπει κάποιες – κατά τόπους – περιοχές, ως προς το αν αποτελούνται από μετριοπαθείς αντιπολιτευτικές δυνάμεις ή συνεργάτες των τρομοκρατικών οργανώσεων, θα μπορούσε να προσφέρει ένα πρώτης τάξεως πρόσχημα στους κυβερνητικούς για συνέχιση των επιθέσεων προς πάσα αντικαθεστωτική κατεύθυνση.

Με μια πρώτη ματιά, ο μεγάλος ηττημένος από τη συμφωνία αυτή δεν είναι άλλος από τον Τούρκο πρόεδρο, Recep Tayyip Erdoğan. Οι δηλώσεις στις οποίες επέλεξε να προβεί, σχολιάζοντας τη συμφωνία, πιστοποιούν και επιβεβαιώνουν τη δυσαρέσκειά του. (5)  Αποκορύφωμα αυτής αποτέλεσε το αίτημά του για εξαίρεση και του Κουρδικού YPG από τη συμφωνία. Είναι γνωστό το γεγονός ότι, για την Άγκυρα, η αντιμετώπιση του κινδύνου δημιουργίας κουρδικού κράτους μεταξύ των συνόρων της βόρειας Συρίας και της Νότιας Τουρκίας αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα σε σχεση με τον κίνδυνο που προβάλει από τη παρουσία του ISIS. Για αυτό και χρησιμοποιούν την αντιμετώπιση του ISIS ως πρόσχημα για να πλήξουν κουρδικούς στόχους. Για αυτό το λόγο, και βραχυπρόθεσμα, η Άγκυρα χρησιμοποίει το ISIS χρηματοδοτώντας το. Παράλληλα το αίτημά του για δημιουργία ελεύθερης ζώνης στα βόρεια της Συρίας, με σκοπό την εγκατάσταση προσφύγων, δεν έχει ευδοκιμήσει – ένα αίτημα που απέβλεπε να δράσει και ως ανάχωμα σε περαιτέρω κουρδική επέκταση προς το βορρά. Τα προβλήματα για την Τουρκία, όμως, δεν σταματούν στο κουρδικό.

Η μαξιμαλιστική προσέγγιση εξωτερικής πολιτικής, η αδυναμία ιεράρχησης προτεραιοτήτων, και η συνολικότερη έπαρση με την οποία πορεύεται το δίδυμο Davutoğlu-Erdoğan στο πεδίο της Μέσης Ανατολής, έχει καταφέρει να αποξενώσει την Άγκυρα ακόμη και από παραδοσιακούς της συμμάχους. Η διακηρυσσόμενη ‘’πολιτική μηδενικών προβλημάτων’’ προς τους γείτονές της έχει αποτύχει παταγωδώς, ενώ η συντριβή του ρωσικού αεροσκάφους τον περασμένο Νοέμβριο έσφιξε ακόμη περισσότερο τον κλοιό γύρω από την άλλοτε σταθερότερη ισλαμική δημοκρατία.   (6) 

Το Χαλέπι, η δεύτερη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη της Συρίας, και άλλοτε σημαντικότερο εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, από το 2012 διχοτομημένο μεταξύ κυβερνητικών και αντικαθεστωτικών, τελεί το τελευταίο διάστημα υπό την περικύκλωση του προελαύνοντα συριακού στρατού, από κοινού με δυνάμεις της Χεζμπολάχ. Μέχρι και τη σύναψη της συμφωνίας για κατάπαυση των εχθροπραξιών, ο φόβος για ολική επανακατάληψη του Χαλεπιού από τις δυνάμεις του Assad (που θα συνεπαγόταν μη αναστρέψιμο πλήγμα για τις υποστηριζόμενες από τη Τουρκία και τις χώρες του Κόλπου δυνάμεις) αύξανε το ενδεχόμενο τουρκικής, στρατιωτικής, χερσαίας εμπλοκής από κοινού με τη Σαουδική Αραβία. (7) 

Για αυτό το λόγο, προηγουμένως, είχε φροντίσει να χρησιμοποιήσει την τρομοκρατική επίθεση (29 νεκροί) που είχε λάβει χώρα στην Άγκυρα στις 13/2 από Κούρδους της Τουρκίας, για να πλήξει διπλωματικά τους αντίστοιχους Κούρδους της Συρίας, οι οποίοι συνεχώς κερδίζουν έδαφος. Για τον Erdoğan το YPG, στρατιωτικός βραχίονας του Κόμματος Δημοκρατικής Ένωσης (PYD), αποτελεί απλά μια πτέρυγα του παράνομου Τουρκικού PKK, αναγνωρισμένου και από τις ΗΠΑ ως τρομοκρατική οργάνωση, και κατηγορώντας το επιδιώκει να υπονομεύσει τη στήριξη που χαίρει το YPG από τις ΗΠΑ. Ακόμη και αν ευσταθούν οι κατηγόριες για συμμετοχή Κούρδων στη συγκεκριμένη επίθεση, φαντάζει ανόητο από πλευράς PYD/YPG  το σκεπτικό πίσω από τη συμμετοχή σε μια τέτοια επιχείρηση που θα κινδύνευε να το αποξενώσει από την αμερικάνικη στήριξη. (8) Είναι πολύ πιθανό οι δράστες να ήταν πρώην μέλη του PKK που τελούν υπό αυτόνομη, ή ημι-αυτόνομη, δράση – συνεπώς μη ελεγχόμενοι.  Παρά τις πιέσεις που δέχεται στο εσωτερικό από όλο το πολιτικό φάσμα των ΗΠΑ, και κατά κύριο λόγο από τους Ρεπουμπλικάνους, ο Barack Obama εμμένει στην προσεκτική πολιτική του στο συριακό, αποφεύγοντας να πέσει στην παγίδα του Erdoğan, συνεχίζοντας να βασίζεται στις κουρδικές δυνάμεις, και να μην δίνει σημασία στις φωνές και σε αμερικάνικους κύκλους που θεωρούν τη ρωσική αυξανόμενη επιρροή μεγαλύτερη απειλή από το ίδιο το ISIS.

Οι Κούρδοι της Συρίας, όντας η πλέον αξιόμαχη και αξιόπιστη ομάδα στην αντιμετώπιση των Al Nusra και ISIS, θα συνεχίζουν να απολαμβάνουν την αμερικάνικη βοήθεια προωθώντας τη δική τους ατζέντα, και τροφοδοτώντας τις φιλόδοξες επιδιώξεις που καταλήγουν μέχρι και στην επίτευξη διοικητικής αυτονομίας – ή ακόμη και πλήρους ανεξαρτησίας. Ωστόσο, υπό το καθεστώς της κατάπαυσης των εχθροπραξιών, θα πρέπει να συντονίσουν τη δράση τους αναλόγως.

Η ίδια η πολυπλοκότητα του συριακού εμφυλίου, ο κατακερματισμός των μετώπων, η πολλαπλότητα των δρώντων – εξωτερικών και εσωτερικών – καθώς και η δυσαρμονία των συμφερόντων τους, θέτει υπό αμφισβήτηση τις όποιες προοπτικές βιωσιμότητας αυτής της συμφωνίας. Δυνάμεις και δρώντες που δεν ελέγχονται πλήρως από τις δύο ηγέτιδες δυνάμεις αναμένεται να υπονομεύσουν το – εκ φύσεως – εύθραυστο αυτό νέο καθεστώς εκεχειρίας.

Τυχόν μερική παραβίαση της εκεχειρίας από τα συμβαλλόμενα μέρη, λόγω κάποιου ‘’ατυχήματος’’, είτε κάποιας πρόφασης θεμελιωμένης στην ασάφεια του μετώπου, θα σηματοδοτούσε διάχυση του φαινομένου, και πλήρη ματαίωση των επιδιωκόμενων στόχων της. Παραμένει ζήτημα η αδυναμία ολικού εξαναγκασμού και πλήρους ελέγχου των ομάδων της αντιπολίτευσης από τις ΗΠΑ, δεδομένου ότι δεν χαίρει της ίδιας στενής διασύνδεσης που χαρακτηρίζει τη Ρωσία, και το καθεστώς Assad, με την αποτελεσματικότερη άσκηση ελέγχου και πίεσης που αυτή η διασύνδεση συνεπάγεται. Η βιωσιμότητα αυτών των αντιπολιτευτικών ομάδων εξαρτάται από Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Κατάρ και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, τους κύριους δηλαδή χρηματοδότες τους. Η συμμόρφωσή τους με τις επιταγές της συμφωνίας για λήξη των εχθροπραξιών θα μπορούσε να προβεί καθοριστική για την επιτυχία της.

Παρά τον ευάλωτο χαρακτήρα της, και την απουσία οποιασδήποτε πρακτικής απτής εγγύησης για εξεύρεση οριστικής πολιτικής λύσης αναφορικά με το καθεστώς της Συρίας, αυτή η κατάπαυση πυρός βραχυπρόθεσμα αναμένεται να επιτρέψει την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας (9) και ανακούφισης στους πολίτες που πλήττονται από τις εχθροπραξίες και, συνεπώς, να ανακόψει μερικώς την – μέχρι πρότινος – συνεχιζόμενη εκροή προσφύγων και αιτούντων άσυλο προς Τουρκία και Ευρώπη. Είναι αδιαμφισβήτητα θετικό το γεγονός ότι Ρωσία και ΗΠΑ εντείνουν τις προσπάθειές τους για εξεύρεση οριστικής λύσης, όπως πιστοποιεί και ο συνεχιζόμενος διάλογος. Ακόμη και αν δεν εκλείψουν εντελώς οι εχθροπραξίες μεταξύ καθεστωτικών και αντικαθεστωτικών, η συνολικότερη ύφεση της έντασης θα προσφέρει προσοδοφόρο έδαφος για ουσιαστικότερες διαπραγματεύσεις, δεδομένου ότι θα απουσιάζει ο φόβος εκατέρωθεν για δραστικές απώλειες – ή κέρδη – από την εκάστοτε πλευρά, γεγονος που θα μπορουσε να δυσχερανει σημαντικά την όποια πρόοδο στις διαπραγματεύσεις.

(1) http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-draft-idUSKCN0VV1NJ

(2) http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/bashar-al-assad-vows-to-retake-whole-of-syria-by-force-despite-ceasefire-attempts-a6870141.html

 (3)http://www.aljazeera.com/news/2016/02/ceasefire-talk-50000-syrians-flee-aleppo-fighting-160210200848855.html

(4) http://www.theatlantic.com/international/archive/2016/02/syria-aleppo-assad-russia/462231/

(5) http://www.todayszaman.com/diplomacy_erdogan-says-kurdish-ypg-should-be-excluded-from-syria-cease-fire_413179.html

(6)  http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/02/turkey-former-diplomats-say-islamist-outlook-cause-isolation.html

(7) http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/saudi-arabian-troops-deployed-to-turkey-a-boost-for-peace-in-syria-or-a-slide-into-even-bloodier-a6871991.html

(8) https://www.stratfor.com/analysis/capitalizing-kurds

(9) http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=53318#.VtNrBfmLS1t