Αυτό το μήνα συμπληρώνονται 8 χρόνια θητείας του Barack Obama ως Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι ερχόμενες αμερικανικές εκλογές, οι οποίες είναι προγραμματισμένες για τις 8 Νοεμβρίου 2016, θα φέρουν τη Hillary Clinton ή τον Donald Trump ως Πρόεδρο των ΗΠΑ. Η θητεία του Προέδρου Obama τελειώνει επισήμως στις 20 Ιανουαρίου 2017, όποτε και αναλαμβάνει καθήκοντα ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, ο νυν Πρόεδρος είχε να αντιμετωπίσει μια σειρά από προκλήσεις στα ζητήματα ασφάλειας και άμυνας.

Ιράν

Ο Πρόεδρος Obama είχε ξεκαθαρίσει εξαρχής ότι δεν θα αποδεχόταν ένα πυρηνικά οπλισμένο Ιράν. Δεν θα βασιζόταν στην ανάσχεση, αλλά στην αποτροπή του να αποκτήσει το Ιράν πυρηνικά όπλα. Αν και το ίδιο το Ιράν υποστήριζε απαρχής πως η ανάπτυξη των πυρηνικών του δυνατοτήτων προοριζόταν για ειρηνικούς σκοπούς, εν τέλει ο Obama αποφάσισε την επιβολή οικονομικών κυρώσεων προς το Ιράν, προκειμένου αυτό να προχωρήσει σε μια συλλογική συμφωνία περιορισμού των πυρηνικών του δυνατοτήτων. Τον Ιούλιο του 2015, ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ John Kerry, μαζί με 5 χώρες ακόμη – την Κίνα, τη Ρωσία, τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία – υπέγραψαν μια συμφωνία ορόσημο με το Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμά του, το ονομαζόμενο Joint Comprehensive Plan of Action.

Με βάση τη συμφωνία αυτή, το Ιράν συμφώνησε τη μη κατασκευή ή την προετοιμασία για την κατασκευή πυρηνικών όπλων, τον επανασχεδιασμό των παρόντων πυρηνικών αντιδραστήρων, καθώς και τη μείωση των αποθεμάτων ουρανίου. Η συμφωνία περιελάμβανε επίσης την παρακολούθηση, τον έλεγχο και την επιθεώρηση του τομέα πυρηνικής ενέργειας του Ιράν για τα επόμενα 10 χρόνια, με αντάλλαγμα την άρση κυρώσεων που είχαν επιβληθεί στο Ιράν, συμπεριλαμβανομένης της δέσμευσης χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων. Η συμφωνία με το Ιράν αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες επιτυχίες του Προέδρου Obama στην εξωτερική πολιτική του, καθώς πέτυχε μια σημαντική συμφωνία μέσω της χρήσης οικονομικών εργαλείων της διπλωματίας – δηλαδή των κυρώσεων. Ωστόσο, κριτικές για τη συμφωνία αυτή διατυπώνουν την αντίθεσή τους σχετικά με τη χρονική διάρκεια του προγράμματος για 10 χρόνια, αντί μιας συμφωνίας αορίστου χρόνου με αντάλλαγμα την άρση των κυρώσεων.

Ιράκ – Αφγανιστάν

Από την αρχή της Προεδρίας του, αλλά και προεκλογικά το 2008, ο Πρόεδρος Obama είχε δηλώσει την επιθυμία του να δώσει ένα τέλος στην εμπλοκή των ΗΠΑ στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Πίστευε ότι ο πόλεμος στο Ιράκ ήταν μια απόσπαση της προσοχής από τον αναγκαίο, όπως υποστήριζε, πόλεμο στο Αφγανιστάν για την καταπολέμηση των Taliban. Το Φεβρουάριο του 2009 ο Πρόεδρος Obama ανακοίνωσε την αποχώρηση όλων των στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ από το Ιράκ μέχρι το τέλος του 2011 – κάτι που τελικά επετεύχθη μέχρι το Δεκέμβριο του 2011. Την αποχώρηση των δυνάμεων ζητούσαν, επίσης, τόσο η κυβέρνηση όσο και ο λαός του Ιράκ.

Όσον αφορά το Αφγανιστάν, σε μια ομιλία στο West Point των ΗΠΑ, ο Obama είχε ανακοινώσει μια επιπλέον αύξηση των δυνάμεων των ΗΠΑ κατά 30.000 στρατεύματα, αριθμώντας πλέον συνολικά περίπου 100.000 στρατιωτικές δυνάμεις. Έκανε, όμως, σαφές ότι οι δυνάμεις θα αποχωρούσαν συνολικά, αρχής γενομένης από τον Ιούλιο του 2011. Οι δυνάμεις αυτές εξυπηρετούσαν έναν τριπλό στόχο των ΗΠΑ: αποτροπή ανάλογων επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 με την αποδυνάμωση της Al-Qaeda, αποτροπή των Taliban από την ανατροπή της κυβέρνησης στο Αφγανιστάν, και παροχή χρόνου για την καλύτερη προετοιμασία των αφγανικών δυνάμεων από την αφγανική κυβέρνηση, με σκοπό να αποχωρήσουν εντελώς οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους.

Obama: U.S. Forces Won’t Return To Combat In Iraq Crisis

Οι ανωτέρω δυνάμεις αποτελούσαν σύμπραξη αμερικανικών και ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων. Μάλιστα, στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Λισαβόνα το Νοέμβριο του 2010, ανακοινώθηκε ότι η διαδικασία μετάβασης των ευθυνών για την αντιμετώπιση των Taliban θα ολοκληρωνόταν μέχρι το τέλος του 2014. Παρά την αποτυχία μέχρι και σήμερα να εξαλειφθεί ο κίνδυνος των Taliban εκ μέρους της αφγανικής κυβέρνησης, ο Πρόεδρος Obama δεν αποφάσισε για νέα επέμβαση των ΗΠΑ ή για εκ νέου αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων, παρά μόνο την παραμονή μερικών χιλιάδων αμερικανικών συμβούλων στο Αφγανιστάν για την υποστήριξη των αφγανικών δυνάμεων, προκειμένου να μπορέσουν αποκλειστικά μόνοι τους να αντιμετωπίσουν τους Taliban. Ο Πρόεδρος Obama είχε δείξει από την αρχή την επιθυμία του να μη συμμετέχει άλλο η Αμερική, κυρίως με οικονομικούς όρους, σε κάτι που αποτελούσε χαμένη αιτία.

Υπάρχουν επικριτές στις κινήσεις του Obama να αποφασίσει την αποχώρηση των στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ από το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Ο Γερουσιαστής John McCain είχε υποστηρίξει ότι η αποχώρηση των δυνάμεων από το Ιράκ ήταν ένας από τους λόγους της ανάδυσης του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της Συρίας. Η άποψη αυτή, πιθανώς, στηρίζεται στο γεγονός ότι η αποχώρηση των δυνάμεων των ΗΠΑ δημιούργησε ένα κενό ισχύος στο Ιράκ, κάτι που εκμεταλλεύτηκε το Ισλαμικό κράτος. Σχετικά με το Αφγανιστάν, ο Obama επικρίνεται για το γεγονός πως η αποχώρηση των δυνάμεων των ΗΠΑ και των συμμαχικών δυνάμεων στερεί από τις ΗΠΑ ένα πλήθος βάσεων για μελλοντικές επιχειρήσεις εναντίον του Ισλαμικού κράτους. Ο Obama, ωστόσο, ήθελε να τηρήσει τα λεγόμενά του περί αποχώρησης των στρατιωτικών δυνάμεων από το Ιράκ και το Αφγανιστάν.

Λιβύη

Obama: Not acting in Libya ‘would have been a betrayal of who we are’

Η απόφαση του Obama για διενέργεια επέμβασης στη Λιβύη, και συγκεκριμένα για ανθρωπιστικούς λόγους, αποτέλεσε μια από τις εξαιρέσεις του Προέδρου σχετικά με την πολιτική περί μη επέμβασης που ακολούθησε τα χρόνια της θητείας του. Η αιτία της επέμβασης ήταν η βίαιη καταστολή ειρηνικών διαδηλώσεων στη Λιβύη κατά της διακυβέρνησης του δικτάτορα της χώρας, Muammar Gaddafi. Η βία στη χώρα κλιμακώθηκε σε σημείο εμφυλίου πολέμου, όταν επαναστάτες στα ανατολικά της χώρας επεδίωξαν την ανατροπή του Gaddafi.Το κεντρικό ζήτημα ήταν η προστασία των αμάχων Λίβυων. Αυτή αποτέλεσε μια από τις περιπτώσεις όπου ο ΟΗΕ χρησιμοποίησε το δόγμα της “Ευθύνης για Προστασία” (Responsibility to Protect), για να έχει το δικαίωμα να επεμβαίνει για την ασφάλεια αθώων πολιτών και αμάχων σε άλλες χώρες. Ο Συνασπισμός κρατών, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, προχώρησε σε εφαρμογή του δόγματος του ΟΗΕ, διενεργώντας μια σειρά από αεροπορικές επιδρομές κατά των δυνάμεων του Gaddafi.

Σχετικά με τη συλλογική επέμβαση που εκτελέστηκε υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, η οποία στέφθηκε με επιτυχία στη Λιβύη, δεν συμπεριλαμβανόταν στα σχέδια του Προέδρου Obama κάποιο μεταβατικό πολιτικό σχέδιο για την περίοδο μετά την επιτυχημένη στρατιωτική εκστρατεία και αλλαγή καθεστώτος. Το πραγματικό πρόβλημα που ανέκυψε, μετά την πτώση και το θάνατο του Gaddafi, είναι η αναρχία που έχει επικρατήσει έκτοτε. Η χώρα σήμερα βρίσκεται σε πολιτικό χάος και είναι απούσα μια αποτελεσματική κεντρική κυβέρνηση, ενώ υπάρχει ορατός κίνδυνος αύξησης της ισχύος και της επιρροής του Ισλαμικού κράτους και των παραρτημάτων του στη Λιβύη.

Ουκρανία

Στην απόφαση του Προέδρου της Ρωσίας, Vladimir Putin, να κλιμακώσει την πολιτική κατάσταση στην Ουκρανία, με την απόσχιση και την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία, αλλά και την παροχή όπλων και συμβούλων σε αποσχιστές Ουκρανούς που ήταν υπέρ της Ρωσίας, ο Πρόεδρος Obama ουδέποτε αποφάσισε κάποια στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ (ή μέσω του ΝΑΤΟ) εναντίον της Ρωσίας. Ο Obama και το ΝΑΤΟ αποφάσισαν να τιμωρήσουν τη Ρωσία για τις ενέργειές της, θέτοντας σε εφαρμογή μια σειρά από οικονομικές κυρώσεις – που στόχο έχουν πλούσιους υποστηρικτές του Putin και υψηλόβαθμους αξιωματούχους της Ρωσικής κυβέρνησης. Η προσέγγιση του Obama στην κρίση της Ουκρανίας στοχεύει να κάνει τη Ρωσία του Putin να πληρώσει ένα μεγάλο οικονομικό τίμημα για τις ενέργειές της, αποφασίζοντας, πιθανώς, στο μέλλον την περαιτέρω αύξηση των κυρώσεων σε περίπτωση πιθανής εκτόνωσης της κρίσης. Οι ΗΠΑ δεν σκοπεύουν να παρέχουν όπλα στην Ουκρανία, ούτε και να προσφερθεί status νέου μέλους στην Ουκρανία για την περαιτέρω προστασία της. Αποφεύγουν, επίσης, οποιαδήποτε κίνηση που θα μπορούσε να προκαλέσει τη Ρωσία να ανταποδώσει με περαιτέρω κλιμάκωση της κατάστασης στην Ουκρανία, μια στρατηγική που στερείται, όμως, κάποιου ξεκάθαρου σχεδίου επίλυσης της κρίσης.

Ισλαμικό κράτος (ISIS) και Συρία

Το ζήτημα του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της Συρίας, αλλά και το μέλλον της Συρίας, αποτελούν αγκάθια στην πολιτική του Obama. Αποτελούν άλυτες μεταβλητές, χωρίς κάποιο ξεκάθαρο μέλλον για τι μέλλει γενέσθαι με τα ζητήματα αυτά. Το Ισλαμικό κράτος ανέκυψε μέσω της Al-Qaeda στο Ιράκ, αντλώντας ισχύ από την επανάσταση στη Συρία, η οποία ξεκίνησε από ειρηνικές διαδηλώσεις την άνοιξη του 2011, και κατέληξε σε εμφύλιο πόλεμο μεγάλης κλίμακας που απειλεί ακόμα και σήμερα την κυβέρνηση του Προέδρου Bashar al-Assad. Όσον αφορά τη Συρία, ο πρόεδρος Obama είχε αναφέρει χαρακτηριστικά πως, οποιαδήποτε χρήση χημικών όπλων εκ μέρους της Συριακής κυβέρνησης αποτελεί μια “κόκκινη γραμμή” που θα άλλαζε πιθανώς τη στάση των ΗΠΑ, με αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη εμπλοκή τους στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας.

ISIS Is A Threat And Will Be Destroyed

Παρά την προειδοποίηση του Obama, η Συριακή κυβέρνηση προχώρησε σε επιθέσεις με χημικά όπλα στο εσωτερικό της χώρας, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο αμάχων. Ο πρόεδρος Obama, ωστόσο, αποφάσισε τη μη διεξαγωγή της επίθεσης αυτοβούλως, αλλά επεδίωξε την έγκριση του Κογκρέσου, το οποίο αποφάνθηκε αρνητικά σε διεξαγωγή στρατιωτικής επίθεσης εναντίον της συριακής κυβέρνησης. Επίκεντρο της κριτικής της πολιτικής του Obama ήταν το γεγονός της αποτυχίας να απαντήσει στην κόκκινη γραμμή που είχε θέσει ο ίδιος, το οποίο έθεσε σε ισχυρή αμφισβήτηση την αμερικανική αξιοπιστία στη Μέση Ανατολή. Αυτό δημιούργησε ένα κενό ισχύος που εκμεταλλεύτηκαν περαιτέρω η Ρωσία μαζί με το Ιράν. Ο Obama αρνήθηκε, επίσης, τις συμβουλές υψηλών αξιωματούχων της Αμερικανικής κυβέρνησης για παραχώρηση οπλισμού και βοήθειας προς τους Σύριους επαναστάτες, λόγω του φόβου πιθανής κατάληξης των όπλων σε εξτρεμιστές.

Η προσέγγιση του Obama ως προς το ISIS έχει ως επίκεντρο τη μη άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στη Συρία, αλλά την παροχή συμβουλών στις Ιρακινές και Κουρδικές δυνάμεις, καθώς δεν επιθυμεί οι ΗΠΑ να εμπλακούν άμεσα σε έναν ακόμα πόλεμο. Η αμερικανική εμπλοκή κατά του ISIS ξεκίνησε με τη διενέργεια αεροπορικών επιδρομών εναντίον στόχων του ISIS στο Ιράκ, και την αποστολή στρατιωτικών συμβούλων στο Ιράκ με σκοπό την εκπαίδευση και παροχή συμβουλών στις ιρακινές και κουρδικές δυνάμεις.

Στην πραγματικότητα, τόσο ο παράγοντας του Ισλαμικού Κράτους, όσο και η Συρία δεν διακινδυνεύουν ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ, αλλά προκαλούν την αυξανόμενη ανησυχία των ΗΠΑ για σημαντικούς συμμάχους στην περιοχή της Μέσης Ανατολής – όπως την Τουρκία, το Ιράκ και την Ιορδανία -, στην αποτροπή ριζοσπαστικοποίησης Αμερικανών πολιτών και την προστασία των αμάχων, για να περιοριστεί η ανθρώπινη τραγωδία που υφίσταται η Συρία και το Ιράκ. Η προσέγγιση του Obama ως προς τη Συρία λαμβάνει υπόψη πως δεν διακινδυνεύονται καίρια συμφέροντα των ΗΠΑ, και για αυτό το λόγο δεν λαμβάνει μεγαλύτερο ρόλο από την παροχή συμβούλων και εκπαίδευσης προς τις δυνάμεις που αντιμάχονται τον Assad, μεταφέροντάς τους την ευθύνη για την έκβαση του αποτελέσματος.

Η στροφή προς την Ασία

President Barack Obama speaks during a meeting with leaders from the Trans-Pacific Partnership at the US Embassy in Beijing on Nov. 10, 2014.

Η στροφή της πολιτικής του Obama προς την Ασία έχει σηματοδοτήσει μια επανάσταση στις προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ στα θέματα ασφαλείας. Η γεωπολιτική και οικονομική ανόρθωση της Κίνας αποτελεί κύρια μακροχρόνια απειλή για την εθνική πολιτική των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ έχουν εκλάβει την εξωτερική πολιτική της Κίνας στη νότια κινεζική θάλασσα ως επιθετική. Η αυξανόμενη δέσμευση των ΗΠΑ στην Ασία είναι στρατηγικά ορθή, όχι μόνο λόγω των ηγεμονικών βλέψεων της Κίνας, αλλά επίσης λόγω του δυναμισμού της Ινδίας στον οικονομικό τομέα, και της αύξησης της ανησυχίας για τις πυρηνικές δυνατότητες της Νότιας Κορέας. Το Νοέμβριο του 2011 σημειώθηκε από τις ΗΠΑ στροφή του επίκεντρου προσοχής τους στην εξωτερική πολιτική, από τη μέση Ανατολή και την Ευρώπη προς την περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού. Το στρατιωτικό στοιχείο του νέου επικέντρου αφορά την αύξηση της παρουσίας του Ναυτικού των ΗΠΑ στην ευρύτερη περιοχή της Ασίας, και την αφιέρωση του 60% των ναυτικών δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή μέχρι το 2020. Το οικονομικό επίκεντρο της στροφής των ΗΠΑ προς τη Ρωσία είναι η εμπορική συμφωνία trans- pacific partnership, πρωτοβουλία της διοίκησης του Obama, μαίνεται όμως η κατάληξη της αποτελεσματικότητάς της.

Εν κατακλείδι:

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω ζητήματα, ο πρόεδρος Obama εμμένει στην πολιτική της μη επέμβασης και μη χρησιμοποίησης χερσαίων στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ σε άλλες χώρες. Εξαίρεση στην πολιτική αυτή αποτέλεσε η Λιβύη, η οποία -ίσως- αποτελεί τη μεγαλύτερη αποτυχία της εξωτερικής του πολιτικής. Η γενικότερη επιτυχία ή αποτυχία της πολιτικής του σε θέματα ασφαλείας θα φανεί στο εγγύς μέλλον, με βάση την κληρονομιά που θα αφήσει στον επόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ. Ο πρόεδρος Obama όρισε προτεραιότητες στην εξωτερική πολιτική του, και απέφυγε τον πειρασμό να προχωρήσει πάντοτε σε οποιαδήποτε ενέργεια, όποτε και όπου παρουσιάζονταν προβλήματα στο εξωτερικό. Επίσης, αξιοσημείωτη είναι η στροφή του ίδιου και των ΗΠΑ προς την Ασία, δίνοντας βάση σε μεγάλο βαθμό για τα τεκταινόμενα στην ευρύτερη περιοχή της Ασίας, και αποφεύγοντας την εμμονή με την μέση Ανατολή και την Ευρώπη. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν τοποθετεί στις βασικές προτεραιότητές του τις εξελίξεις που μαίνονται στην περιοχή της μέσης Ανατολής, και ιδιαίτερα τον παράγοντα του ισλαμικού κράτους. Το γεγονός αυτό οφείλεται και στην επανάσταση που έχει σημειωθεί στο χώρο της ενέργειας, με τις ΗΠΑ να αποκτούν τεράστια αποθέματα μέσω του σχιστολιθικού αερίου.

 Πηγές:

1. David, S. (2015) Obama: The Reluctant Realist. Available at: http://www.besacenter.org/wp-content/uploads/2015/06/MSPS113web.pdf (Accessed: 30 October 2016).
2. O’Hanlon, M. (2015) Obama the Carpenter: The President’s National Security Legacy. Available at: https://www.brookings.edu/research/obama-the-carpenter-the-presidents-national-security-legacy/ (Accessed: 30 October 2016).
3. International Coalition for the Responsibility to Protect (2014) Crisis in Libya. Available at: http://responsibilitytoprotect.org/index.php/crises/crisis-in-libya (Accessed: 30 October 2016).
4. NATO (2010) Lisbon summit declaration issued by the heads of state and government participating in the meeting of the north Atlantic council in Lisbon. Available at: http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_68828.htm (Accessed: 30 October 2016).
5. Bieri, M. (2016) The Legacy of Obama’s Foreign Policy. Available at: http://www.css.ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities-studies/pdfs/CSSAnalyse-188-EN.pdf (Accessed: 30 October 2016).
6. Ferguson, N. (2016) Barack Obama’s revolution in foreign policy. Available at: http://www.theatlantic.com/international/archive/2016/03/obama-doctrine-revolution/473481/ (Accessed: 30 October 2016).
7. The Atlantic (2016) The Obama Doctrine. Available at: http://www.theatlantic.com/magazine/archive/2016/04/the-obama-doctrine/471525/ (Accessed: 30 October 2016).
8. BBC (2016) Iran nuclear deal: Key details. Available at: http://www.bbc.com/news/world-middle-east-33521655 (Accessed: 30 October 2016).
9. Stevens, P. (2012) The ‘Shale Gas Revolution’: Developments and Changes. Available at: https://www.chathamhouse.org/sites/files/chathamhouse/public/Research/Energy,%20Environment%20and%20Development/bp0812_stevens.pdf (Accessed: 30 October 2016).