“Η μη υπαγωγή νομικά μιας οντότητας στην αρμοδιότητα ενός κράτους” ορίζει το φαινόμενο των εδαφικών διαφορών διεθνώς. Από τις απαρχές του, ο εικοστός αιώνας σφραγίστηκε από μεγάλες συγκρούσεις, οι όποιες υπαγορεύονταν από πολιτικές σκοπιμότητες που, συνακόλουθα, αποτυπώνονταν γεωγραφικά. Το παρόν κείμενο θα ασχοληθεί με τη μελέτη της σύγκρουσης, εν έτει 1982, μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Αργεντινής στα νησιά Falklands, αναδεικνύοντας τους λόγους της σύγκρουσης, την πολιτική της Margaret Thatcher στη διαχείριση και εκτόνωση της κρίσης, καθώς και τη σύγχρονη κατάσταση στα νησιά. Πρόκειται για μια διαμάχη που έμεινε στην ιστορία, καθώς ανέδειξε τις αξίες και το κύρος του Ηνωμένου Βασιλείου διεθνώς -μέσω της αποφασιστικής νίκης που πέτυχε το τελευταίο, και του αδιαμφισβήτητου επαγγελματισμού του βρετανικού στρατού- ενώ, παράλληλα, η εν λόγω διαμάχη χαρακτηρίστηκε από μεγάλο βαθμό βιαιότητας (Theodorakis, 2012).

Η ιστορία πριν την κλιμάκωση της κρίσης

Αρχικά, αξίζει να σημειωθεί πως οι νήσοι Falklands (ή Μαλβίνες νήσοι, κατά τους Αργεντίνους) τοποθετούνται γεωγραφικά στο Νότιο Ατλαντικό, πλησίον της Αργεντινής. Τα νησιά πέρασαν διαδοχικά διαστήματα κυριαρχίας από διάφορες αποικιοκρατικές χώρες, όπως η Γαλλία και η Ισπανία, μέχρι το 1690, όπου εισήλθαν σε βρετανική κατοχή. Δημογραφικά, το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων είναι βρετανικής καταγωγής, ενώ αυτοί συνυπάρχουν μαζί με Χιλιανούς, Αμερικάνους και Αργεντινούς πολίτες. Η αριθμητική αυτή υπεροχή των Βρετανών κατοίκων οδηγεί πλειοψηφικά στην επιθυμία του νησιού να τελεί υπό βρετανική κυριαρχία. Αντιθέτως, η κοινωνική επιταγή δεν συμβαδίζει με τις επιδιώξεις της Αργεντινής, η οποία, προβάλλοντας το επιχείρημα της γεωγραφικής εγγύτητας, επιθυμεί να εντάξει τα νησιά στην κυριαρχία της.

Τα αίτια της κρίσης

Γεωγραφική εγγύτητα Falklands με Αργεντινή

Τα αίτια που οδήγησαν στην εμφάνιση και την κλιμάκωση της διαμάχης ήταν, κυρίως, πολιτικά. Σημαντικό παράγοντα αποτέλεσε το καθεστώς χούντας του Leopoldo Fortunato Galtieri, που κυριαρχούσε στην Αργεντινή και σηματοδότησε την οξύτατη κοινωνική αναταραχή, λόγω της ασθμαίνουσας οικονομικής κατάστασης της περιόδου. Προκειμένου το καθεστώς να εκτονώσει το κοινωνικό αίσθημα, οργάνωσε τη στρατιωτική επιχείρηση στα νησιά Falklands και, παράλληλα, αναζητώντας την εσωτερική νομιμοποίηση του, επιστράτευσε τη θεωρία της συσπείρωσης γύρω από τη σημαία – θεωρία κατά την οποία οι αντιμαχόμενες πολιτικές ιδέες αμβλύνονται σχετικά με θέματα, που άπτονται του εθνικού συμφέροντος.

Ο Αργεντίνος δικτάτορας Galtieri

Στις 16 Δεκεμβρίου 1965 ο ΟΗΕ, με το ψήφισμα υπ’αριθμόν 2065, κάλεσε τις δύο κυβερνήσεις -της Αργεντινής και του Ηνωμένου Βασιλείου- να προβούν, χωρίς καμία καθυστέρηση, σε διαπραγματεύσεις, λαμβάνοντας υπόψη, κυρίως, τα συμφέροντα των κατοίκων των νήσων. Η άρνηση και  των δύο μερών ήταν αναμενόμενη. Το παραπάνω ψήφισμα αποτελεί σημείο-κλειδί, καθώς οι νήσοι Falklands θεωρούνταν ανέκαθεν από τον ΟΗΕ μια αποικιακή υπόθεση, η λύση της οποίας περιλαμβάνει και τον τοπικό πληθυσμό. Η ένσταση της Αργεντινής βασιζόταν στο γεγονός ότι η ίδια αρεσκόταν σε διαπραγματεύσεις κυβερνητικού επιπέδου μεταξύ των μερών, με τη συμμετοχή διεθνών δρώντων (Bellot,2015). Συνεπώς, τα σημάδια της επικείμενης εισβολής, ενδεχομένως, να είχαν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται στον ορίζοντα, λόγω της παρατεταμένης αδιαλλαξίας της Αργεντινής για την επίλυση του ζητήματος.

Το επίκεντρο της κρίσης

Αργεντίνοι στρατιώτες κατά την εισβολή στα Falklands

Αρχικά, αφορμή για την κλιμάκωση της κρίσης στάθηκε ένα περιστατικό -προγενέστερο χρονικά της εισβολής- κατά το οποίο δώδεκα Αργεντίνοι στρατιώτες, μεταμφιεσμένοι σε εργάτες που απασχολούνταν σε μια βρετανική επιχείρηση στο νησί, παρέκαμψαν τις βρετανικές αρχές και ύψωσαν την αργεντίνικη σημαία έξω από το Κοινοβούλιο των νησιών. Προσωρινά, η κρίση αποκλιμακώθηκε, ωστόσο, λίγες μέρες μετά, στις 4  Απριλίου 1982, τα αργεντίνικα στρατεύματα έκαναν αιφνιδιαστική εισβολή με την οποία, παρακάμπτοντας σχετικά εύκολα τις ελάχιστες βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις εντός των νησιών, κατέλαβαν το Κοινοβούλιο.

Αρχικά, η βρετανική κυβέρνηση προσπάθησε, μέσω της διπλωματικής οδού, να διατηρήσει την κυριαρχία της στα εν λόγω νησιά και να πείσει, μέσω του ΟΗΕ, τους Αργεντινούς να αποσύρουν τα στρατεύματά τους. Παράλληλα, κατόπιν εντολής της Margaret Thatcher, στάλθηκαν ισχυρές μονάδες του βρετανικού στόλου, οι οποίες αγκυροβόλησαν περιμετρικά των νησιών, προσπαθώντας να πλήξουν τον αργεντίνικο στόλο. Μετά την αργεντίνικη εισβολή, πραγματοποιήθηκε πληθώρα ανεπιτυχών προσπαθειών διαπραγμάτευσης μεταξύ των δύο χωρών, γεγονός που ανέδειξε τη στρατιωτική εμπλοκή ως τη μόνη λύση. Ακολούθησε η στρατιωτική εμπλοκή στην ενδοχώρα των νησιών Falklands, η οποία, ύστερα από σχεδόν μια τετράμηνη συμπλοκή, οδήγησε στη συντριπτική ήττα των Αργεντίνων, και ο πόλεμος έφτασε στο τέλος του στις 14 Ιουνίου 1982.

Στο σημείο αυτό αξίζει να υπογραμμιστεί ότι η συμπλοκή των δύο δυνάμεων, παρά τη μικρή χρονική της διάρκεια, πόλωσε τη διεθνή σκηνή. Οι ΗΠΑ και οι ευρωπαϊκές χώρες αποτέλεσαν συμμάχους των Βρετανών, ενώ το πλήθος των κρατών της Λατινικής Αμερικής -εξαιρουμένης της Χιλής, λόγω της δικτατορίας του Pinochet, αλλά και των εδαφικών διαφορών της με την Αργεντινή- τάχθηκε στο πλευρό του Galtieri (Nietzel, 2007).

Τα αίτια που οδήγησαν στην ήττα της Αργεντινής -παρόλο που η εν λόγω χώρα είχε γεωγραφικό πλεονέκτημα- σχετίζονται με την περιορισμένη πολεμική κουλτούρα της. Συγκεκριμένα, πρόκειται τόσο για την ανεπαρκή διαθεσιμότητα στρατιωτικών δυνάμεων, όσο και για την αισθητή αποδυνάμωση των κρατικών δομών από το καθεστώς της χούντας (Nietzel, 2007). Η παραπάνω ήττα, μάλιστα, οδήγησε στην πτώση της δικτατορίας, και εξασφάλισε την εδραίωση της δημοκρατίας στην Αργεντινή.

Ο παράγοντας Thatcher

Η Σιδηρά Κυρία, στη διάρκεια συνομιλιών με το βασιλικό ναυτικό, πριν την εισβολή στα Falklands.

Η θητεία της “Σιδηράς Κυρίας” στην κυβέρνηση, και η ρητορική της φαίνεται να έβαλαν τις βάσεις για το βρετανικό πλαίσιο του πολέμου (war framing). Το κύριο διακύβευμα του Ηνωμένου Βασιλείου, πριν την έναρξη της σύρραξης, ήταν η υπεράσπιση της τιμής και της αξιοπρέπειας του κράτους (Theodorakis, 2012). Μάλιστα, τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, η πολιτική καριέρα της Thatcher βρισκόταν σε μια ιδιότυπη καμπή, καθώς οποιαδήποτε αδράνεια εκ μέρους του κράτους θα μεταφραζόταν σε πολιτική αποτυχία για την ίδια. Συνεπώς, η αξιοπρέπεια και η τιμή του Ηνωμένου Βασιλείου βρήκαν βάση στο επιχείρημα της υπεράσπισης των κυριαρχικών δικαιωμάτων Βρετανών υπηκόων. Σύμφωνα με αυτήν την πρακτική, παρατηρείται ενεργά η αναβίωση ενός συντηρητισμού και πατριωτισμού, με μια αφήγηση που παρακινούσε την κοινή γνώμη για άμεση επέμβαση. Συγκεκριμένα, κάνουμε λόγο για ένα είδος πολιτικής προπαγάνδας, το οποίο εκπορευόταν από τα βρετανικά μέσα ενημέρωσης,

Προεκλογική καμπάνια 1983

ακολουθώντας το μοντέλο της ηγεμονικής λειτουργίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης – σύμφωνα με το οποίο, τα παρεχόμενα νέα και το περιεχόμενο του μηχανισμού παραγωγής των ειδήσεων πηγάζουν και ελέγχονται από την κυβέρνηση. Η επιτυχία, μάλιστα, αυτού του εγχειρήματος εξασφάλισε την επανεκλογή της Thatcher το 1983, λόγω του παράγοντα Falklands – γνωστό στη διεθνή βιβλιογραφία, ως Falkland factor (Royle, 2012). Παράλληλα, η νίκη της επισκίασε το υψηλό ποσοστό απωλειών ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο πλαισιώθηκε με έναν ηρωικό και -ίσως- αλυτρωτικό χαρακτήρα, με στόχο την εκτόνωση της κοινωνικής δυσφορίας. Η τελευταία οφειλόταν στη βιαιότητα του πολέμου, καθώς και στο γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των θυμάτων από τους κατοίκους των νησιών ήταν έφηβοι. Τέλος, εξαιτίας των ανωτέρω, πάνω από το 50% των Βρετανών στρατιωτικών που συμμετείχαν στη διαμάχη, παρουσιάζουν αγχώδεις διαταραχές και απροθυμία να μιλήσουν για τα γεγονότα.

Πρόσφατες εξελίξεις

Το 2012, με τη συμπλήρωση 30 χρόνων από τον πόλεμο των νήσων Falklands, παρατηρείται η αναζωπύρωση των επιθετικών διεκδικήσεων από μέρους των Αργεντινών, σχετικά με το εδαφικό καθεστώς στα νησιά. Συγκεκριμένα, εκδηλώνονται έντονα τα παράπονα της Αργεντινής προς τον ΟΗΕ, με τη μορφή διατυπωμένων κατηγοριών έναντι της Μεγάλης Βρετανίας για προσπάθειες στρατικοποίησης του Νότιου Ατλαντικού (Cannon, 2012). Στη θεματική των κατηγορικών επιχειρημάτων εντάχθηκε και η επίκληση ζητημάτων διεθνούς ασφάλειας – πλαισιωμένη με μια εκφρασμένη ρητορική ενάντια σε μια ιμπεριαλιστική και πρώην αποικιακή δύναμη. Επιπλέον, διατυπώνονται κατηγορίες για πυρηνικό εφοδιασμό των νήσων από την βρετανική κυβέρνηση – πρακτική που αντίκειται στη Συνθήκη Tlatelolco για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική. Τις κατηγορίες συμπληρώνουν η προσπάθεια οικονομικού αποκλεισμού των Falklands από το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και το γεγονός πως η ομάδα των κρατών Mercosur -στην οποία ανήκει η Βραζιλία, η Παραγουάη και η Ουρουγουάη- δεν πλησιάζει ναυτικά το λιμάνι των Falklands. Γι’ αυτόν το λόγο, κράτη -όπως το Εκουαδόρ και η Βενεζουέλα- επιζητούν την επιβολή κυρώσεων προς τη Μεγάλη Βρετανία. Την κίνηση αυτή στήριξαν, στην πλειονότητά τους, τα κράτη της Λατινικής Αμερικής, που βρίσκονταν υπό κυβέρνηση αμιγώς αριστερών κομμάτων – με εξαίρεση τη Χιλή, λόγω των χρόνιων εδαφικών διαφορών της με την Αργεντινή. Αντιθέτως, οι ΗΠΑ διατήρησαν διπλωματικές αποστάσεις, καθώς η κυβέρνηση Obama αρνήθηκε να πάρει θέση σε ζητήματα εδαφικής κυριαρχίας (Cannon, 2012).  Ωστόσο, το αίτημα για παρέμβαση του ΟΗΕ στο παρόν ζήτημα απορρίφθηκε ως ανεδαφικό, καθώς οι νήσοι Falklands υπάγονται στην εδαφική κυριαρχία των Βρετανών.

Το 2013 πραγματοποιήθηκε η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την εδαφική κυριαρχία της νήσου, κατά το διήμερο 10-13 Μαρτίου, όταν οι κάτοικοι σε ποσοστό 99,8% ψήφισαν να παραμείνουν βρετανικό υπερπόντιο έδαφος. “Όχι” ψήφισαν μόνο τρεις κάτοικοι (0,2%), ενώ το ποσοστό συμμετοχής άγγιξε το 92% του συνολικού πληθυσμού. Ακολούθησαν έντονες αντιδράσεις από μέρους της Αργεντινής, με δηλώσεις πλήρους αμφισβήτησης του αποτελέσματος από την πρόεδρο, Cristina Kirchner.

Συμπεράσματα και προβλέψεις

Σήμερα, η  διεθνής εικόνα και η κοινωνία των νήσων Falklands έχουν μεταβληθεί συλλήβδην. Φαίνεται πως η διαμάχη του 1983 αποτέλεσε παράγοντα γοήτρου για τα νησιά, καθώς έχει σημειωθεί αυξημένη τουριστική κίνηση σε αυτά, ενισχύοντας, με αυτόν τον τρόπο, την τουριστική δυναμική τους. Παρ’όλα αυτά, οι απώλειες και τα γεγονότα της σύρραξης έχουν χαραχθεί στη συλλογική μνήμη, η οποία γιορτάζει κάθε χρόνο την ημερομηνία λήξης του πολέμου – γνωστή ως “Μέρα Ανεξαρτησίας”.

Επιπλέον, παρατηρείται, εν γένει, η ανάπτυξη μιας πιο ξεκάθαρης εθνικής ταυτότητας των κατοίκων, οι οποίοι εξακολουθούν να επιθυμούν την παραμονή τους υπό την εδαφική κυριαρχία του Ηνωμένου Βασιλείου, αναγνωρίζοντας το διεθνές του κύρος. Ταυτόχρονα, γίνεται λόγος για τη δημιουργία ενός σώματος ασφαλείας ενάντια στην αργεντίνικη απειλή -γνωστό ως Falklands Islands Defence Force- αναδεικνύοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, την ιδεολογική ετερότητα των δύο γεωγραφικά εγγύτερων εμπλεκόμενων μερών.

Παράλληλα, η σπουδαιότητα των νήσων Falklands για την Αργεντινή έγκειται στον πλούσιο ορυκτό πλούτο που αυτά διαθέτουν, αποτελώντας το «μήλον της έριδος» στο γεωστρατηγικό σκάκι μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πόλων. Ωστόσο, από το 2012 και έπειτα, η φωνή των κατοίκων των νησιών ακούγεται πλέον και θεσμικά, καθώς ύστερα από την απόκτηση αυτοδιάθεσης, στο πλαίσιο της 4^ης Επιτροπής της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ (Special Committee on Decolonization, 2012), κατέφυγαν στην δημιουργία lobby τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στον ΟΗΕ.

Αποτύπωση εθνικής συνείδησης “Our islands, our home”

Σε ένα υποθετικό πλαίσιο, η επανάληψη μιας -ανάλογης έκτασης του 1982- διαμάχης, πιθανώς, να μην είχε την ίδια κατάληξη.  Από τη μία πλευρά, η στρατιωτική δυναμική των Αργεντίνων δεν έχει παρουσιάσει καμία αισθητή βελτίωση από το 1982 ως σήμερα, με αποτέλεσμα την πρόβλεψη της βέβαιης ήττας τους. Από την άλλη πλευρά, το Ηνωμένο Βασίλειο, έχοντας απαλλαγεί από το αποικιοκρατικό προφίλ από το οποίο στιγματιζόταν για δεκαετίες, έχει αναπτύξει πλέον την αίσθηση του έθνους-κράτους (Bellot, 2014). Επομένως, δεν θα επέλεγε να εμπλακεί εκ νέου σε μία τέτοια σύρραξη. Πέραν αυτού, κανένας πρωθυπουργός δεν θα επιθυμούσε να συνδέσει το όνομά του με μια ενδεχόμενη ήττα, ή και να συγκριθεί πολιτικά με τη “Σιδηρά Κυρία” (Royle, 2012). Άλλωστε, μετά το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος, στις 23 Ιουνίου 2016, οι στρατηγικές βλέψεις του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν, εν γένει, μεταβληθεί. Εν κατακλείδι, οι κάτοικοι των Falklands, με το σύνθημα “Οur Islands, Our Home”, χαρακτηρίζονται πλέον από αυξημένη εθνική συνείδηση, που αγγίζει τα όρια δημιουργίας ενός έθνους-κράτους.

Πηγές:

1. Nietzel, S. (2007). The Falklands War understanding the power of context in shaping Argentine strategic decisions. [online] Naval Postgraduate School. Available at: http://calhoun.nps.edu/bitstream/handle/10945/3231/07Sep_Nietzel.pdf?sequence=1 [Accessed 15 Mar. 2017].
2. Royle, S. (2017). ESCAPING FROM THE PAST? The Falkland Islands in the twenty-first century. [online] SICRI Network. Available at: http://sicri-network.org/ISIC8/g.%20ISIC8P%20Royle.pdf [Accessed 15 Mar. 2017].
3. Theodorakis, M. (2012). Reconstructing the Falklands War. History in the making, 2(1), pp.52-58. Available at: https://historyitm.files.wordpress.com/2013/08/theodorakis.pdf [Accessed 15 Mar. 2017].
4. Cannon, P. (2012). Argentina and the Falklands: Thirty years on. [online] The Henry Jackson Society. Available at: http://henryjacksonsociety.org/wp-content/uploads/2012/03/Argentina-and-the-Falklands.pdf [Accessed 15 Mar. 2017].
5. Bellot, A. (2014). Tracking the discourse of Nationalism: The Falklands War anniversary in the British Press. [online] Universitat Rovira | Virgili. Available at: http://www.tdx.cat/bitstream/handle/10803/293040/TESI.pdf?sequence=1 [Accessed 15 Mar. 2017].