Μία από τις βασικότερες προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η κοινωνία σήμερα αφορά στον ρόλο και στη θέση της γυναικάς σε αυτήν. Παρά την αξιοπρόσεκτη πρόοδο που έχει επιτευχθεί στον τομέα αυτόν κατά τις τελευταίες δεκαετίες (U.N. WOMEN, 2017), απαιτούνται ακόμη πολλά βήματα προκειμένου η έμφυλη ισότητα να αποτελέσει πραγματική κατάσταση, και όχι μία από τις διαρκείς στοχεύσεις της διεθνούς κοινότητας. Μέσα στους πρόσφατα υιοθετηθέντες Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) του 2015, και πιο συγκεκριμένα στον Στόχο 5 για την “Έμφυλη Ισότητα”, αναφέρονται οι επιμέρους σχετιζόμενες στοχεύσεις/υπo-στόχοι της τελευταίας, όπου -μεταξύ άλλων- γίνεται λόγος για την ανάγκη “εξάλειψης όλων των μορφών διακρίσεων των γυναικών”, και απόκτησης “ίσων δικαιωμάτων ως προς τους οικονομικούς πόρους, καθώς και πρόσβαση στην ιδιοκτησία, στον έλεγχο της γης και άλλων μορφών ιδιοκτησίας, στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, στις κληρονομιές και στους φυσικούς πόρους, σύμφωνα με την εκάστοτε εθνική νομοθεσία” (A/RES/70/1, 2015).

Τέτοιου είδους στοχεύσεις αποκτούν άλλη βαρύτητα για αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Τανζανία, στην οποία λαμβάνει χώρα μια από τις πιο καινοτόμες και ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης στα πλαίσια της εξάλειψης της γυναικείας ανισότητας στον αγροτικό τομέα: το reality show “Female Food Heroes” – ή αλλιώς “Mama Shujaa Wa Chakula” στα σουαχίλι (Oxfam, 2012).

Τί είναι το Female Food Heroes;

Το Female Food Heroes συνιστά μια πρωτότυπη ιδέα καταπολέμησης της ανισότητας και ενδυνάμωσης της θέσης των γυναικών αγροτισσών στην Τανζανία, που άρχισε να τίθεται σε εφαρμογή το 2011 με χρηματοδότηση της διεθνούς ανθρωπιστικής οργάνωσης OXFAM, σε συνεργασία με τον εθνικό τηλεοπτικό σταθμό της Τανζανίας. Η καινοτομία αυτού του εγχειρήματος έγκειται στο γεγονός ότι ακολουθεί έναν τελείως ξεχωριστό, πρωτότυπο και διόλου τετριμμένο τρόπο προκειμένου να επιτύχει τον σκοπό του καταδεικνύοντας, παράλληλα, το πλήθος των επιλογών που υπάρχουν και μπορούν να αξιοποιηθούν σε τέτοιου είδους ζητήματα. Αποτελεί πρακτικά ένα είδος reality show όπου επιλέγονται -αναλόγως κάθε χρόνο- 11 ως 19 διαγωνιζόμενες αγρότισσες από όλη τη χώρα, οι οποίες τοποθετούνται σε ένα κοινό χωριό για τρεις εβδομάδες, και υποβάλλονται σε διάφορες δοκιμασίες/εργασίες που σχετίζονται με τη γεωργική δραστηριότητα. Κυρίως, όμως, τους δίνεται η ευκαιρία να εκπαιδευτούν από ειδικούς πάνω σε νέες, πιο αποδοτικές τεχνικές καλλιέργειας, να αποκτήσουν γνώσεις για το επιχειρείν και για τα οικονομικά στοιχεία του κλάδου τους, καθώς και για την αποτελεσματική διάχυση αυτής της πληροφόρησης και των ικανοτήτων αυτών μεταξύ τους, ενώ δεν λείπουν και τα θεματικά εργαστήρια πάνω στον πολιτικό ακτιβισμό και τη φυλετική ισότητα (Elliot, 2015).

Πηγή: www.sierraclub.org

Γίνεται εμφανές, επομένως, ότι επιδιώκεται συνολικά μια ολοκληρωμένη κατάρτιση των διαγωνιζομένων, με αποκορύφωμα την υλική υποστήριξή τους με τα -πενιχρά στα μάτια πολλών, αλλά πολύτιμα για εκείνες- έπαθλα για τις δυο πρώτες νικήτριες, τα οποία αντιστοιχούν σε ένα μηχάνημα συγκομιδής, ποσότητα σπόρων, γεωργικά εργαλεία και χρηματικό έπαθλο 9000 δολαρίων για την πρώτη νικήτρια, αλλά και ηλιακά πάνελ για τη δεύτερη (Kalimu, 2012).

Ο απώτερος σκοπός, όμως, του reality show είναι η ευαισθητοποίηση του κόσμου για τις δυσκολίες και, κυρίως, τις διακρίσεις που υφίστανται οι γυναίκες αγρότισσες των μη αστικών περιοχών – και δη των μικροκαλλιεργητών. Η ανάδειξη των μοναδικών κατορθωμάτων τους και η σημασία αυτών για την επιβίωσή τους, την κοινότητά τους και τη βιωσιμότητα του ίδιου του κράτους τους αποτελεί βασική συνιστώσα και επιδίωξη του project, δεδομένου ότι τους δίνονται λιγότερες ευκαιρίες (Kumagai, 2015). Αυτό ακριβώς το κενό έρχεται να καλύψει το Female Food Heroes, υψώνοντας τις φωνές αυτών των γυναικών, και προσπαθώντας να ρίξει φως σε όλες αυτές τις πτυχές που συχνά παραμερίζονται, και ωθούν τις γυναίκες στην αφάνεια, στη θυματοποίηση και στις διακρίσεις.

Η συνεισφορά των γυναικών αγροτισσών και η σημαντικότητά της

Η παρουσίαση του γενικότερου πλαισίου μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η γυναικεία αγροτική δραστηριότητα στην Τανζανία προσφέρεται για τη βαθύτερη κατανόηση της προστιθέμενης αξίας που ενέχουν τέτοιες πρωτοβουλίες, αλλά και της αναγκαιότητας για άμεσες διαρθρωτικές αλλαγές, με σκοπό την επίτευξη ενός βιώσιμου μοντέλου ανάπτυξης. Ούσα μια κατεξοχήν αγροτική χώρα, με το ποσοστό του εργατικού δυναμικού της στον αγροτικό τομέα να ανέρχεται στο 80%, οι γυναίκες αποτελούν κινητήριο μοχλό ανάπτυξης, κατέχοντας το 52% του ενεργού δυναμικού του κλάδου (Woodrow Wilson Center, 2011). Μάλιστα, ενδεικτικό της φυσιογνωμίας των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών της χώρας είναι το ότι, από τις οικονομικά ενεργές γυναίκες της υπαίθρου, σχεδόν όλες -το 98%- ασχολούνται αποκλειστικά με τη γεωργία (FAO, 2011).

Πηγή: www.theatlantic.com

Σε μια χώρα όπου ο βιοπορισμός του 80% του πληθυσμού εξαρτάται αποκλειστικά από τη γεωργία, και που η τελευταία ισοδυναμεί με το 24% του Α.Ε.Π. (UNDP, 2014), καθίσταται σαφές ότι η συμβολή των γυναικών αγροτισσών αποκτά άλλη διάσταση και σημασία, καθώς από αυτήν εξαρτάται εν πολλοίς η υπόσταση και η βιωσιμότητα του κράτους. Σύμφωνα, μάλιστα, με μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO, 2011), εφόσον καλυφθεί αυτό το έμφυλο κενό, και αποκτήσουν οι γυναίκες ίδιες ευκαιρίες και παροχές με τους άντρες, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην αύξηση της παραγωγής τους κατά 2,5% με 4,5% – ποσοστό επαρκές να θρέψει 100-150 εκατομμύρια ανθρώπους που διαβιώνουν κάτω από συνθήκες πείνας. Ακόμη και δεδομένων αυτών των συνθηκών, όμως, οι γυναίκες βρίσκονται διαρκώς αντιμέτωπες με μια σειρά ποικίλων εμποδίων που δεν τους επιτρέπουν να αποκομίσουν σημαντικά οφέλη, συγκριτικά με τις δυνατότητες που συνολικά διαθέτουν.

Δικαιώματα γης και δυσκολία απόκτησής της

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουν οι γυναίκες αγρότισσες στην Τανζανία σχετίζεται με τη δυσκολία απόκτησης δικαιωμάτων γης λόγω των ιδιαίτερων ιστορικών, πολιτιστικών και θεσμικών χαρακτηριστικών της χώρας. Αν και η Τανζανία έχει επικυρώσει συμβάσεις όπως η Σύμβαση για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Διακρίσεων Εναντίων των Γυναικών (CEDAW), στην πραγματικότητα οι διαφορές είναι χαώδεις, με τις γυναίκες να υφίστανται διακρίσεις, και να κατέχουν μόνο το 19% των έγγειων τίτλων ιδιοκτησίας (World Bank, 2007).

Αναφορικά με αυτό το θέμα, λοιπόν, η περίπτωση της Τανζανίας παρουσιάζει σίγουρα ξεχωριστό ενδιαφέρον. Από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά, όλα τα εδάφη του κράτους ανακηρύχθηκαν δημόσια γη υπό την εξουσία του ηγέτη και προς όφελος των ντόπιων κατοίκων. Από τότε παραμένουν κάποια ιστορικά κατάλοιπα, και το καθεστώς που ισχύει έως σήμερα για τα δικαιώματα της γης αποτελεί ένα κράμα εθιμικού και συμβατικού δικαίου. Πιο συγκεκριμένα, αν και συμβατικά έχει αναγνωρισθεί και θεμελιωθεί η ισότητα ανδρών και γυναικών στο δικαίωμα απόκτησης εγγείου ιδιοκτησίας με τις Land Act and Village Land Act του 1999, στην πράξη εθιμικές πρακτικές που σχετίζονται με τον θεσμό του γάμου και της κληρονομιάς συνεχίζουν να δρουν υπονομευτικά για τις γυναίκες, εντείνοντας τα φαινόμενα διακρίσεων. Το πρόβλημα εδώ έγκειται στην παράλληλη εφαρμογή των δυο αυτών δικαίων, καθώς δεν καθίσταται σαφές ποιο από τα δύο υπερισχύει όταν αυτά έρχονται σε σύγκρουση (Duncan and Haule, 2014).

Οι γυναίκες στην Τανζανία είθισται να έχουν πρόσβαση στη γη μέσω κάποιου άντρα: αδελφού, πατέρα, συζύγου ή άλλων αντρών που χειρίζονται τη γη. Αυτό βέβαια δεν ισχύει πάντα, γιατί πολλές φορές λόγω του υψηλού βαθμού προστατευτισμού των φυλών, και για λόγους προστασίας αυτών από ενδεχόμενη αλλοίωσή τους από “ξένα” στοιχεία -π.χ. με πώληση των εδαφών από τη γυναίκα σε ξένο άνδρα-, υπερισχύει η εθιμική πρακτική, και εξοβελίζονται τα νομικά αναγνωρισμένα δικαιώματα των γυναικών. Χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω είναι αυτό που συμβαίνει με την κληρονομιά και τη χήρα, όπου είναι σύνηθες για τους συγγενείς του εκλιπόντος συζύγου να παίρνουν εκείνοι όλη την περιουσία -συμπεριλαμβανομένων του σπιτιού, των επίπλων και του νοικοκυριού-, αφήνοντας τη χήρα και τα παιδιά ανυπεράσπιστα (World Bank, 2007).

Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω αναδεικνύει τη μειωμένη δυνατότητα πρόσβασης των γυναικών σε πόρους και κεφάλαια, και εξηγεί την απουσία επενδύσεων και αναβαθμίσεων από τις γυναίκες αγρότισσες λόγω του φόβου στέρησης γης. Δημιουργείται έτσι -μεταξύ άλλων- ένα καθεστώς ανισότητας, αστάθειας και δυσανάλογου ανταγωνισμού, όπως αποτυπώνεται γλαφυρά και από τους αριθμούς σε πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας: οι εκτάσεις των γυναικών υστερούν κατά 14% σε παραγωγικότητα ανά εκτάριο, συγκριτικά με τις αντίστοιχες των αντρών (World Bank, 2014).

Πηγή: www.voanews.com

Αποτίμηση

Το Female Food Heroes επιχειρεί να επιτύχει τη σύζευξη της έμφυλης ισότητας στη γεωργία, τουλάχιστον σε πρώτη φάση σε επίπεδο ευκαιριών – εγχείρημα, αν μη τι άλλο, δύσκολο και απαιτητικό. Είναι αλήθεια ότι ακόμη δεν έχει μπορέσει να καταγραφεί λεπτομερώς και ολοκληρωμένα η συμβολή του στη ζωή των γυναικών αγροτισσών – κάτι που κρατά πολλούς επιφυλακτικούς για την αποτελεσματικότητα του project. Πολλοί, επίσης, διερωτώνται για την αποτελεσματικότητα ενός τέτοιου εγχειρήματος τη στιγμή που μόνο το 3% των κατοίκων της υπαίθρου χρησιμοποιεί ηλεκτρισμό (Gaddis, 2012). Από την άλλη πλευρά, η μεγάλη απήχησή του -παρά τους περιορισμούς αυτούς- με 25 εκατομμύρια τηλεθεατές και ακροατές σε όλη την Τανζανία, καθώς και η επέκταση του προγράμματος και σε άλλες χώρες -όπως η Νιγηρία-, αποτελούν ενδείξεις για την ουσιαστική αποτελεσματικότητα του εν λόγω reality show. Ακόμη, μετά την επιτυχία των πρώτων κύκλων η Κυβέρνηση προχώρησε σε αλλαγές, μειώνοντας τη διάρκεια και το μέγεθος των μεγάλων μισθώσεων γης εάν δεν υπάρχουν εγγυήσεις ότι αυτές οι εκτάσεις θα καταλήξουν σε γυναίκες (Kumagai, 2015).

Πέρα από όλα αυτά, όμως, και προτού γίνουν όλες αυτές οι προσεγγίσεις, πρέπει να σκεφτεί κανείς τί ακριβώς προσπαθεί να πετύχει το Female Food Heroes: να αρθρώσει τον λόγο των γυναικών για τις διακρίσεις που υφίστανται, αποκαθιστώντας την τάξη, και ενισχύοντας την εικόνα της γυναίκας αγρότισσας. Επίσης, να επανανοηματοδοτήσει την έννοια της μικρο-αγρότισσας, εμποτίζοντάς τη με ελπίδα και όραμα, και δείχνοντας ότι υπάρχει ο δρόμος της καινοτομίας και της εξέλιξης, ότι υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης, η οποία -με συλλογική δράση και θέληση- μπορεί να έχει απτά αποτελέσματα στο βιοτικό επίπεδο των γυναικών. Και αυτό ακριβώς έχει πετύχει, με τις διαγωνιζόμενες στο σύνολό τους να αποτελούν τις πρέσβειρες όλων αυτών των ιδεών και, επιστρέφοντας στις κοινότητές τους, να μεταλαμπαδεύουν τις γνώσεις που απέκτησαν, να οργανώνονται, και να δημιουργούν το κατάλληλο υπόβαθρο που χρειάζεται, πριν γίνει λόγος για την αναγκαιότητα εφαρμογής πολιτικών δράσεων. Ο στόχος επετεύχθη, και συνεχίζει να επιτυγχάνεται. Η νοοτροπία, η διάθεση και η κοινή γνώμη αλλάζουν – και αυτό από μόνο του αποτελεί το μεγαλύτερο κερδισμένο στοίχημα στην προκειμένη περίπτωση.

Πηγές:

1. UN WOMEN. (2017). SDG 5: Achieve gender equality and empower all women and girls. http://www.unwomen.org/en/news/in-focus/women-and-the-sdgs/sdg-5-gender-equality
2. UN (2015). A/RES/70/1 – Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development. p.18. https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/transformingourworld
3. Oxfam. (2012). Female Food Heroes contest in Tanzania. https://www.oxfam.org/en/video/2012/female-food-heroes-tanzania
4. Elliot, J. (2015). The reality show searching for Tanzania’s best female farmer! https://www.one.org/international/blog/the-reality-show-that-is-searching-for-tanzanias-best-female-farmer/
5. Salimu, M. (2012).“Female Food Heroes 2012” competition launches in Tanzania. http://www.oxfamblogs.org/eastafrica/?p=4636
6. Kumagai, J. (2015). When Reality TV Involves Vaccinating a Goat and Pulling Weeds. https://www.theatlantic.com/international/archive/2015/09/tanzania-women-farmers-reality-show/403366/
7. Woodrow Wilson Center. (2011). The Women In Public Service Project – Case Studies Of Women In Tanzanian Agribusiness. https://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/Women_in_Tanzania_Agribusiness_Case_Studies_compiled_0.pdf
8. UNDP. (2014).Tanzania Human Development Report. http://hdr.undp.org/en/content/tanzania-human-development-report-2014
9. FAO. (2011). THE STATE OF FOOD AND AGRICULTURE 2010-2011 – Women  in agriculture, Closing the gender gap for development. http://www.fao.org/docrep/013/i2050e/i2050e00.htm
10. World Bank. (2007). Gender and economic growth in Tanzania: creating opportunities for women. http://documents.worldbank.org/curated/en/320541468334466598/Gender-and-economic-growth-in-Tanzania-creating-opportunities-for-women
11. Dunkan, J. and Haule, S. (2014). Women in Tanzania set for equal land rights – let’s make sure it happens. https://www.theguardian.com/global-development/poverty-matters/2014/oct/15/women-tanzania-equal-land-rights
12. World Bank. (2017). Levelling the field: improving opportunities for women farmers in Africa. http://documents.worldbank.org/curated/en/579161468007198488/Levelling-the-field-improving-opportunities-for-women-farmers-in-Africa
13. Gaddis, I. (2012). Only 14% of Tanzanians have electricity. What can be done? http://blogs.worldbank.org/africacan/only-14-of-tanzanians-have-electricity-what-can-be-done
14. FAO. (2014). Gender Inequalities in Rural Employment in Tanzania Mainland. https://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwiB7PnAzabXAhWE6xoKHf6zBsoQFggmMAA&url=http%3A%2F%2Fwww.fao.org%2F3%2Fa-i4083e.pdf&usg=AOvVaw3kROKrQIXdYR_wNcNcCvp6
15. Dunkan, J. (2015). Women’s Land Rights Guide for Tanzania.  http://landwise.resourceequity.org/record/2850