Στις 30 Νοεμβρίου 2018, έπεσε η αυλαία για έναν από τους σημαντικότερους πολιτικούς άνδρες του τέλους του 20^ου αιώνα, τον George H.W Bush. Ως 43^ος Αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, υπό τον Donald Reagan (1981-1989) και στη συνέχεια 41^ος Πρόεδρος της χώρας έως το 1992, αποτέλεσε άνθρωπο-κλειδί για την παγκόσμια υπερδύναμη, σε μία περίοδο, κατά την οποία οι εξελίξεις θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μόνο ως καταιγιστικές (The White House, 2018).

Συνολικά, η Προεδρία Bush έτυχε τόσο θετικής, όσο και αρνητικής κριτικής, με την εξωτερική πολιτική, κατά κοινή παραδοχή, πιο επιτυχημένη από την εσωτερική. Τα αδρά χαρακτηριστικά του ως ανθρώπου αντικατοπτρίστηκαν και στην πολιτική του καριέρα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως υπήρξε αδύναμος ή διστακτικός απέναντι στις παγκόσμιες εξελίξεις (The New York Times, 2018).

Ο τερματισμός του Ψυχρού Πολέμου (1989)

Στις 3 Δεκεμβρίου του 1989, στη Σύνοδο της Μάλτας, ο George H.W. Bush σφράγισε τη λήξη μίας ιδιόμορφης περιόδου για τη σύγχρονη διεθνή πολιτική, τον Ψυχρό Πόλεμο. Ο συνεχής ανταγωνισμός μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (ΗΠΑ) και της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ) για κυριαρχία στο Διεθνές Σύστημα για περίπου 40 έτη, με τίμημα σχεδόν τον πυρηνικό όλεθρο, οδήγησε σε μία άνευ προηγουμένου πόλωση ολόκληρου του πλανήτη υπέρ της μίας ή της άλλης υπερδύναμης της εποχής. Επίσης,ο εν λόγω ανταγωνισμός εισήγαγε τον κόσμο σε μία νέα πραγματικότητα, όπου η ισορροπία ισχύος γίνεται πιο περίπλοκη από ποτέ, η διπλωματία πρωταγωνιστεί και η τύχη του κόσμου καθορίζεται όχι πλέον σε αιματηρά πεδία μαχών, αλλά κατά κανόνα σε τραπέζια διαπραγματεύσεων. Ακόμα και ο ίδιος ο πόλεμος μεταμορφώνεται, διεξαγόμενος από τις Μεγάλες Δυνάμεις «μέσω αντιπροσώπων» σε τρίτα εδάφη (proxy war), ενώ τα νεοσυσταθέντα έθνη-κράτη που προέκυψαν από την αποαποικιοποίηση αρχίζουν να αναζητούν το ρόλο τους στη διεθνή σκηνή, και πολύ συχνά το έδαφος αυτών αποτελεί πεδίο συγκρούσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο, ολόκληρος ο κόσμος είχε στραμμένο το βλέμμα στη Σύνοδο της Μάλτας, κατά την οποία, μαζί με τον ομόλογό του, Michael Gorbachev, o Bush γύρισε σελίδα στην παγκόσμια πολιτική, επιδεικνύοντας ταυτόχρονα τη διπλωματική δεινότητά του. Η εν λόγω σύνοδος, διάρκειας δύο ημερών δεν απέφερε απτά αποτελέσματα με τη μορφή επίσημης συμφωνίας, ωστόσο υπήρξε το έναυσμα για το γεφύρωμα των διαφορών μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Από τα σημαντικότερα ζητήματα που συζητήθηκαν ήταν ο περιορισμός των πυρηνικών και συμβατικών όπλων μεγάλης εμβέλειας και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – θέμα για το οποίο, μάλιστα, ο Bush συνεχάρη τον ομόλογό του για την πρόοδο των απόψεών του προς τα πρότυπα του φιλελευθερισμού (The New York Times, 1989). Όπως ήταν αναμενόμενο, κατά τη συνάντηση σημειώθηκαν εντάσεις και διαφωνίες, οι οποίες, όπως δήλωσε ο Αμερικανός Πρόεδρος, περιορίστηκαν, ενώ η αναθέρμανση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών επισφραγίστηκε με κοινή συνέντευξη τύπου των ηγετών, σε πολύ φιλικό κλίμα. Μάλιστα, ο Bush έπιασε τον ώμο του Gorbachev στο τέλος των δηλώσεων, μια απλή χειρονομία, με συμβολική όμως σημασία.

H ανατροπή του καθεστώτος στον Παναμά (1989)

Ήδη από το 1968, ο Παναμάς τελούσε υπό δικτατορικό καθεστώς, κατόπιν του πραξικοπήματος του Omar Torrijos, μετά από το θάνατο του οποίου σε αεροπορικό δυστύχημα, τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε ο στενός του συνεργάτης, στρατηγός Manuel Antonio Noriega. Η θητεία του χαρακτηρίστηκε από διαφθορά και βία, ενώ διατελούσε πράκτορας της CIA, αλλά, παράλληλα, διοχέτευε απόρρητες πληροφορίες των ΗΠΑ στην Κούβα και την Ανατολική Ευρώπη. Κατά το τελευταίο έτος της διακυβέρνησης Reagan, άρχισε η προετοιμασία μίας επέμβασης των ΗΠΑ στον Παναμά για την καθαίρεση του Noriega. Η απομάκρυνση του τελευταίου από την εξουσία τελικά πραγματοποιήθηκε επί Προεδρίας Bush, στις 20 Δεκεμβρίου 1989, με την επιχείρηση “Just Cause” (History, 2009). Επρόκειτο για ένα αιματηρό εγχείρημα, που στοίχισε τη ζωή σε 450 Παναμέζους στρατιώτες και εκατοντάδες έως χιλιάδες άμαχου πληθυσμού. Τελικά, ο στρατηγός Noriega, αφού εγκατέλειψε το άσυλο της πρεσβείας στο Βατικανό, όπου αρχικά κατέφυγε, οδηγήθηκε στο Μαϊάμι και καταδικάστηκε σε 40 χρόνια φυλάκισης για ξέπλυμα χρήματος, απάτη και εμπόριο ναρκωτικών (Encyclopaedia Britannica, 2018).

Ο πρώτος Πόλεμος του Κόλπου (2 Αυγούστου 1990 – 28 Φεβρουαρίου 1991): οι απαρχές της σύγκρουσης

Ο πρώτος πόλεμος του Κόλπου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες επεμβάσεις του Δυτικού κόσμου, συσπειρωμένου μέσω του ΝΑΤΟ και νομιμοποιημένου από τον ΟΗΕ, με ηγετικό ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ένταση ξεκίνησε με αφορμή την κατάληψη του Κουβέιτ από στρατεύματα του Ιράκ, στις 2 Αυγούστου του 1990. Ο Πρόεδρος Bush, τρεις ημέρες αργότερα, έσπευσε να καταδικάσει την εισβολή και να δηλώσει ξεκάθαρα και δημόσια ότι «αυτό δεν πρόκειται να περάσει». Τον ίδιο μήνα μάλιστα, οι ΗΠΑ εξέταζαν το πιθανό σενάριο της ιρακινής εισβολής και στη σύμμαχο Σαουδική Αραβία, ενώ τον Οκτώβριο προετοιμάζονταν για την αναχαίτηση των δυνάμεων του Saddam Hussein στο Κουβέιτ. Παράλληλα, το ίδιο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ανέλαβε δράση, με την έκδοση της απόφασης 678, με την οποία εξουσιοδότησε τα κράτη-μέλη να «χρησιμοποιήσουν όλα τα απαραίτητα μέσα» για να εξαναγκάσουν το Ιράκ να αποσύρει τις δυνάμεις του από το Κουβέιτ, εάν το Ιράκ δεν είχε υποχωρήσει μέχρι τις 15 Ιανουαρίου του επόμενου έτους (Encyclopaedia Britannica, 2018).

Η ισχυρή εναντίωση στο Ιράκ και η παρέμβαση σε μια διακρατική σύγκρουση αποτέλεσε μια τολμηρή κίνηση του Bush σε μια περίοδο συνεχών αλλαγών στην παγκόσμια πολιτική σκηνή και, ιδιαίτερα, δεδομένης της παταγώδους αμερικανικής αποτυχίας την προηγούμενη δεκαετία στο Βιετνάμ. Ωστόσο, η ειδοποιός διαφορά του συγκεκριμένου πολέμου ήταν η από πλευράς του εξασφάλιση της εσωτερικής νομιμοποίησης για την εξωτερική πολιτική του. Σε αντίθεση με τον υιό του, κατάφερε να νομιμοποιήσει και εξωτερικά τη στρατιωτική δράση του σε ξένο έδαφος.

Εσωτερική Πολιτική

Τα σχέδια του Bush για τη διακυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών υπήρξαν φιλόδοξα, ενώ ο ίδιος έδειχνε να κατανοεί την πολυπλοκότητα της νέας εποχής, μιλώντας για τη σημασία του εθελοντισμού, της διαφορετικότητας και της ενότητας και την ανάγκη για την καταπολέμηση του εγκλήματος και των ναρκωτικών (Miller Center).

Δεδομένης της προεκλογικής του υπόσχεσης να διατηρήσει το επί Reagan επιβεβλημένο status quo στην Αμερικανική κοινωνία, αλλά και λόγω του ιδιαίτερα περιορισμένου προϋπολογισμού του 1989, ο Bush δεν προχώρησε σε εντυπωσιακές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (The White House). Το 1990 και με την οικονομική δυσπραγία να επιδεινώνεται, ο Πρόεδρος προχώρησε σε δηλώσεις, σύμφωνα με τις οποίες δεσμευόταν για μηδενική φορολογία. Ωστόσο, λίγο αργότερα, αναγκάστηκε να αθετήσει την υπόσχεση αυτή, μετά από συμβιβασμό του με το Κογκρέσο, λόγω της επικράτησης σε αυτό «του αντίπαλου δέους των Δημοκρατικών». Αυτό κόστισε στους Αμερικανούς φορολογούμενους το συνολικό ποσό των 100 δισεκατομμυρίων.

Τέλος, από άποψη κοινωνικής πολιτικής, τον Ιούλιο του 1990 ψηφίστηκε νομοθεσία υπέρ των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (American with Disabilities Act), οι οποίοι προστατεύτηκαν από τις διακρίσεις στον εργασιακό χώρο και εξασφάλισαν ενσωμάτωση στο δημόσιο γίγνεσθαι και εξυπηρέτηση στην καθημερινή τους ζωή, μέσω αυξημένης πρόσβασης στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Επιπλέον, αναγνωρίστηκε η ανάγκη για προστασία του περιβάλλοντος με το Clean Air Act, μια προσπάθεια να περιοριστεί η ρύπανση από βιομηχανικές δραστηριότητες και λοιπές αστικές δραστηριότητες (Miller Center).

Πηγές:

1. CNN. (2018). Leaders from around the world react to George H.W. Bush’s death. https://edition.cnn.com/2018/12/01/politics/george-h-w-bush-reactions/index.html
2. Encyclopaedia Britannica. (2018). George H.W. Bush. https://www.britannica.com/biography/George-H-W-Bush
3. Encyclopaedia Britannica. (2018). Persian Gulf War. https://www.britannica.com/event/Persian-Gulf-War
4. Encyclopaedia Britannica. (2018). Persian Gulf War Timeline. https://www.britannica.com/list/persian-gulf-war-timeline
5. Encyclopaedia Britannica. (2018).The late 20^th Century United States Administrations.  https://www.britannica.com/place/United-States/The-late-20th-century#ref613315
6. History. (2009). Noriega surrenders to U.S. https://www.history.com/this-day-in-history/noriega-surrenders-to-u-s
7. Miller Center. (2018). George H. W. Bush: Domestic Affairs. https://millercenter.org/president/bush/domestic-affairs?fbclid=IwAR20ZoAVXy9it4fhGpH1uyYUKsL0JghmPoCa1Y51bB_gQpksQ39hE6kJ1-0
8. The National Interest. (2018). The ‘Forceful, Yet Magnanimous’ Foreign Policy of George H. W. Bush.  https://nationalinterest.org/feature/forceful-yet-magnanimous-foreign-policy-george-h-w-bush-37897
9. The New York Times. (2018). Jon Meacham: George H.W. Bush and the Price of Politics. https://www.nytimes.com/2018/12/01/opinion/george-hw-bush-death-jon-meacham.html
10. The New York Times. (1989). The Malta summit; Bush and Gorbachev proclaim a new era for U.S.- Soviet ties; agree on arms and trade aims. https://www.nytimes.com/1989/12/04/world/malta-summit-bush-gorbachev-proclaim-new-era-for-us-soviet-ties-agree-arms-trade.html
11. The Washington Post. (2018). George H.W. Bush was the accidental catalyst that built the new Republican Party. https://www.washingtonpost.com/politics/george-hw-bush-was-the-accidental-catalyst-that-built-the-new-republican-party/2018/12/02/2a4adaf8-f659-11e8-8c9a-860ce2a8148f_story.html?utm_term=.98d1435c6eff
12. The White House. (2018). George H.W. Bush. https://www.whitehouse.gov/about-the-white-house/presidents/george-h-w-bush/