Η Ιαπωνική επίθεση στο Pearl Harbor αποτελεί μια τυπική περίπτωση επίτευξης στρατηγικού αιφνιδιασμού, παρά το πλήθος στοιχείων για τον επικείμενο κίνδυνο. Στη συνέχεια θα εξεταστούν οι λόγοι της επίθεσης, το σχέδιο καθώς και τα σφάλματα της αμερικανικής πλευράς.

Η πορεία προς την σύγκρουση.

Ο Αυτοκράτορας Meiji, θεμελιωτής της ιαπωνικής ισχύος και επεκτατικότητας.

Η αυτοκρατορική Ιαπωνία ήταν μια αναδυόμενη δύναμη στην Ανατολική Ασία. Έχοντας βγει βιαίως από την απομόνωσή της το 1853, κατάφερε -μέσα σε 50 χρόνια- να εξελιχθεί σε ένα οικονομικά και στρατιωτικά ισχυρό κράτος. Προκειμένου να εκτονώσει εσωτερικές αναταραχές αλλά και να δοκιμάσει το αξιόμαχο του αυτοκρατορικού στρατού και στόλου, ο Αυτοκράτορας Meiji ξεκίνησε μια σειρά από επιχειρήσεις, με αποκορύφωμα τον νικηφόρο ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο του 1904 – γεγονός που οδήγησε στην αναγνώρισή της ως μια Μεγάλη Δύναμη στην Άπω Ανατολή.

Τα χρόνια που ακολούθησαν, η Ιαπωνία επεδίωξε την επέκταση των κτήσεών της και τη δημιουργία αποικιών – κρατών δορυφόρων στον Ειρηνικό και στην Ασία. Στο πλαίσιο αυτό κατέλαβε το 1931 την Μαντζουρία, την οποία οργάνωσε ως κράτος – μαριονέτα, το Μαντζούκο, ενώ το 1937 εισέβαλε και συνέτριψε την Κίνα. Ωστόσο αυτό προκάλεσε την αντίδραση των ΗΠΑ, οι οποίες προχώρησαν στην επιβολή εμπάργκο πετρελαίου με στόχο τον ενεργειακό στραγγαλισμό της χώρας.

Βλέποντας τα στρατηγικά της αποθέματα σε καύσιμα να μειώνονται, η Ιαπωνία, αρνούμενη να εγκαταλείψει τα νεοαποκτηθέντα εδάφη της, άρχισε να εξετάζει εναλλακτικούς τρόπους άρσης του εμπάργκο.

Isoroku Yamamoto

Έχοντας πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές, και αργότερα διατελέσει ναυτικός ακόλουθος στις ΗΠΑ, ο Ναύαρχος Yamamoto γνώριζε τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του αντιπάλου του. Εάν η Ιαπωνία ήθελε να επεκταθεί και να διατηρήσει τα κέρδη της, είχε στη διάθεσή της ένα χρονικό πλαίσιο 6 μηνών. Μετά την πάροδό του, θα έπρεπε να επιδιώξει μέσω διαπραγματεύσεων τη λήξη των εχθροπραξιών. Για να εξασφαλίσει όμως αυτό το παράθυρο, ήταν επιτακτική η εξουδετέρωση του αμερικανικού Στόλου Ειρηνικού που ναυλοχούσε στο Pearl Harbor της Χαβάης.

Ο ναύαρχος Isoroku Yamamoto. Εμπνευστής της επίθεσης στο Pearl Harbor.

Το σχέδιο του Yamamoto ήταν απλό και συγχρόνως ευφυές. Η κύρια δύναμη αεροπλανοφόρων του ναυτικού (Imperial Japanese Navy – I.J.N.) θα προσέγγιζε υπό σιγή ασυρμάτου τον αμερικανικό ναύσταθμο, και θα πραγματοποιούσε αιφνιδιαστική αεροπορική επιδρομή. Στόχος ήταν η καταστροφή των αποθεμάτων καυσίμων του αμερικανικού ναυτικού, η βύθιση των αεροπλανοφόρων του, η πρόκληση όσο το δυνατόν μεγαλύτερων φθορών στις εγκαταστάσεις, και η εξουδετέρωση του Στόλου Ειρηνικού. Τη διοίκηση αυτού του φιλόδοξου εγχειρήματος ανέλαβε ο Αντιναύαρχος Nagumo.

Pearl Harbor

Ο επικεφαλής του Στόλου του Ειρηνικού, Ναύαρχος Kimmel, είχε κάθε λόγο να αισθάνεται ασφαλής. Αφενός, η απόσταση που χώριζε το ναύσταθμο από την μητροπολιτική Ιαπωνία ήταν τεράστια, καθιστώντας, στα μάτια του, οποιαδήποτε απόπειρα άμεσης προσβολής αδύνατη. Επιπλέον, ο Στόλος Ειρηνικού αριθμούσε 8 θωρηκτά, 8 καταδρομικά, 3 αεροπλανοφόρα και 30 αντιτορπιλικά, αποτελώντας μια υπολογίσιμη δύναμη. Μόνη εναλλακτική απειλή φάνταζε η αεροπορική επιδρομή, για την αντιμετώπιση της οποίας είχαν ληφθεί ισχυρά μέτρα. Η αεράμυνα αποτελούνταν από 1.300 χερσαία Α/Α πυροβόλα – τα οποία αυξάνονταν σε άνω των 2.000 αν συνυπολογίζονταν και αυτά των ναυλοχούντων πλοίων. Επίσης, στα αεροδρόμια του νησιού στάθμευαν περίπου 390 αεροσκάφη (κυρίως καταδιωκτικά), ενώ είχαν εγκατασταθεί και σύγχρονοι σταθμοί ραντάρ μεγάλης εμβέλειας. Τέλος, το βάθος και το μέγεθος του ναυστάθμου ήταν σχετικά μικρά – γεγονός που δρούσε αποτρεπτικά για μια τορπιλική επίθεση καθώς οι τορπίλες θα προσέκρουαν στον πυθμένα, ενώ δεν θα είχαν αρκετό χρόνο ώστε να οπλίσουν.

Λόγω των προαναφερθέντων, η επαγρύπνηση των Αμερικανών είχε χαλαρώσει εγκληματικά. Δύο περιπτώσεις είναι ενδεικτικές αυτής της κατάστασης:

• Οι μυστικές υπηρεσίες των Η.Π.Α. γνώριζαν ότι επιφανείς Ιάπωνες κάτοικοι της Χαβάης έστελναν, ανά τακτά διαστήματα, τηλεφωνικώς, πληροφορίες στο Τόκιο, σχετικά με τη διάταξη και τον τύπο των πλοίων που ναυλοχούσαν στο Pearl Harbor, αλλά δεν προέβησαν σε καμία ενέργεια ή έστω στο να θέσουν την αεράμυνα σε κατάσταση επιφυλακής.
• 

  Ο ναύαρχος Kimmel, διοικητής του Στόλου του Ειρηνικού κατά την επίθεση των Ιαπώνων στο Pearl Harbor.

  Αν και το σήμα των Ιαπωνικών αεροπλανοφόρων είχε χαθεί ήδη από τις 16/11/1941, ο Ναύαρχος Kimmel (σ.σ. Επικεφαλής του Στόλου του Ειρηνικού) ενημερώθηκε μόλις στις 02/12/1941, όταν τα Ιαπωνικά αεροπλανοφόρα βρίσκονταν ήδη καθ’ οδόν. Στην ερώτησή του «Εννοείτε πως οι Ιάπωνες, αυτή τη στιγμή, μπορεί να περιπλέουν το Diamond Head και εσείς να μη το γνωρίζετε;» έλαβε την αφοπλιστική απάντηση «Μην ανησυχείτε κύριε! Δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να μας χτυπήσουν!».

Tora! Tora! Tora!

Το πρωί της Κυριακής 07 Δεκεμβρίου 1941, το πρώτο κύμα 183 αεροσκαφών απονηωνόταν με κατεύθυνση τη Χαβάη. Στις 07:02, ένας από τους σταθμούς ραντάρ της περιοχής εντόπισε τα αεροσκάφη και ανέφερε σχετικά. Στην αρχή, ο χειριστής έλαβε την απάντηση ότι ήταν Αμερικανικά Β-17 που επέστρεφαν από την ηπειρωτική χώρα. Όταν, όμως, στις 07:20, ο χειριστής ανέφερε πως το σήμα παραήταν μεγάλο για να είναι ένα μικρό σμήνος από Β-17, έλαβε την απάντηση «It’s ok! Don’t worry about it!».

Έχοντας πετύχει απόλυτο αιφνιδιασμό, οι Ιάπωνες πιλότοι εξέπεμψαν ‘Το Το Το’ (Πρόκειται για τα αρχικά της λέξης Totsugeki ήτοι ‘επίθεση’ στα ιαπωνικά.) και κατευθύνθηκαν προς τους στόχους τους. Οι έκπληκτοι Αμερικανοί ναύτες τα εξέλαβαν για δικά τους αεροσκάφη που πραγματοποιούσαν ασκήσεις. Αμέσως οι Ιάπωνες πιλότοι έλαβαν το σύνθημα της επίθεσης ‘Tora Tora Tora’ ( Μέσα σε λίγα λεπτά, το σύνολο της αμερικανικής αεροπορικής δύναμης είχε καταστραφεί στο έδαφος, αρκετά Α/Α είχαν σιγήσει, και οι πρώτες εκρήξεις είχαν σημειωθεί στο ναύσταθμο. Αφού ανάλωσαν τα αποθέματα καυσίμων και πυρομαχικών τους, τα αεροπλάνα του πρώτου κύματος αποχώρησαν παραπλανητικά προς νότο.

Ιαπωνικά βομβαρδιστικά Mitsubishi Val, του πρώτου κύματος, ετοιμάζονται για απονήωση.

Πριν προλάβουν οι Αμερικανοί να συνέλθουν από το πρώτο χτύπημα, έκανε την εμφάνισή του το δεύτερο κύμα αποτελούμενο από 171 αεροσκάφη. Αυτή την φορά οι Ιάπωνες συνάντησαν ισχυρά και οργανωμένα Α/Α πυρά. Ωστόσο, κατάφεραν να διέλθουν από τον φραγμό πυρός και να πλήξουν με επιτυχία τους στόχους τους. Έχοντας επιτελέσει το έργο τους, επέστρεψαν στα αεροπλανοφόρα τους.

Ο διοικητής του πρώτου κύματος, Mitsuo Fuchida, ζήτησε από τον Αντιναύαρχο Nagumo τη διενέργεια και τρίτου κύματος, τονίζοντας ότι τόσο το κέντρο επιχειρήσεων όσο και τα αποθέματα καυσίμων δεν είχαν πληγεί. Ο Nagumo όμως αρνήθηκε, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι το στοιχείο του αιφνιδιασμού είχε χαθεί, και ότι πλέον οι πιλότοι θα αντιμετώπιζαν την πλήρη ισχύ της αμερικανικής αεράμυνας. Παρά τις ενστάσεις των επιτελών του, ο Ιάπωνας Αντιναύαρχος διέταξε την λήξη των επιχειρήσεων και την επιστροφή στην Ιαπωνία.

Απολογισμός

Η ολιγόωρη αεροπορική επιδρομή προκάλεσε βαρύτατες απώλειες στους Αμερικανούς.

• 21 πλοία βυθίστηκαν ή υπέστησαν σοβαρές ζημιές.
• 350 αεροσκάφη καταστράφηκαν (σχεδόν όλα στο έδαφος).
• 3.478 νεκροί και τραυματίες.

Σε αυτά πρέπει να συνυπολογιστούν οι καταστροφές σε έργα υποδομής (οδικές αρτηρίες, λιμενικές εγκαταστάσεις, αεροδρόμια κλπ) καθώς και οι απώλειες μεταξύ του άμαχου πληθυσμού (68 νεκροί και 35 τραυματίες).

Αμερικανικά πλοία φλεγόμενα μετά την ιαπωνική επίθεση. Σε πολλά οι ναύτες δεν πρόλαβαν ούτε να επανδρώσουν τα Α/Α πυροβόλα.

Στον αντίποδα, οι ιαπωνικές απώλειες ήταν αμελητέες.

• 29 αεροπλάνα καταρρίφθηκαν.
• 74 υπέστησαν ζημιές.
• 64 νεκροί.

Εκ πρώτης όψεως, η επιδρομή στέφθηκε από απόλυτη επιτυχία. Ο αντίπαλος αιφνιδιάστηκε πλήρως, υπέστη μεγάλες απώλειες, και η δυνατότητά του να αντιπαραταχθεί στο I.J.N. για ένα αξιόλογο χρονικό διάστημα εξουδετερώθηκε. Μια πιο προσεκτική ματιά, όμως, αποκαλύπτει μια διαφορετική πραγματικότητα. Αρχικά, ο αντικειμενικός σκοπός -ήτοι η βύθιση των αμερικανικών αεροπλανοφόρων- δεν επετεύχθη, καθώς αυτά απουσίαζαν. Επιπλέον, τα στρατηγικά αποθέματα καυσίμων του Στόλου του Ειρηνικού έμειναν ανέπαφα. Τέλος, η πλειοψηφία των πλοίων που βυθίστηκαν ήταν παλαιού τύπου και ελάχιστα αξιόμαχα, ενώ τα απολεσθέντα αεροσκάφη αναπληρώθηκαν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα χάρη στις δυνατότητες της πολεμικής βιομηχανίας. Όπως δήλωσε αργότερα και ο ίδιος ο Yamamoto: ‘Φοβάμαι πως ξυπνήσαμε έναν κοιμισμένο γίγαντα.’

Διδάγματα

Τι μπορεί να μας διδάξει η επιδρομή στο Pearl Harbor;

Απαραίτητη η ορθή ερμηνεία πληροφοριών: Η απώλεια του σήματος των αεροπλανοφόρων, και οι συχνές επικοινωνίες κατοίκων της Χαβάης με το Τόκιο με θέμα τα πλοία στο λιμάνι, ήταν αρκετά για να θέσουν τον ναύσταθμο σε επιφυλακή.

• Ποτέ μην υποτιμάς τον αντίπαλο, ούτε να υπερεκτιμάς τις δυνατότητές σου: Οι επιτυχίες του αυτοκρατορικού στρατού δεν μελετήθηκαν σοβαρά, καθώς διεξήχθησαν έναντι «κατώτερων» αντιπάλων. Επιπλέον, η εμμονή σε παρωχημένα δόγματα και προκαταλήψεις δημιούργησε την εικόνα μιας Ιαπωνίας του 1910 – μια εικόνα που μεταδιδόταν και στο στράτευμα. Ακόμα, αφού οι πολεμικές βιομηχανίες των Η.Π.Α. δεν μπορούσαν να επιλύσουν το πρόβλημα της χρήσης τορπιλών από αεροσκάφη σε ρηχά ύδατα και σε μικρή απόσταση από το στόχο, δεν υπήρχε περίπτωση να το επιλύσουν οι ιαπωνικές.
• Ο αντίπαλος δεν σκέφτεται πάντα όπως εσύ: Μελετώντας την απόσταση της Χαβάης από την Ιαπωνία, οι επιτελείς του ναυτικού κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι μια επιδρομή στο Pearl Harbor ήταν αδύνατη γιατί, απλούστατα, οι ίδιοι ποτέ δεν θα το έπρατταν αυτό. Το δόγμα των Η.Π.Α. εκείνη την περίοδο ήταν το ίδιο με το Βρετανικό κατά τη ναυμαχία της Γιουτλάνδης. Ο στόλος θα βγει στον ωκεανό, όπου θα αναζητήσει τον εχθρικό και θα τον καταναυμαχήσει, σε μια μάχη εκ παρατάξεως, όπου τον πρώτο λόγο θα έχουν τα θωρηκτά και τα βαρέα καταδρομικά, χωρίς να δίνεται καμιά βαρύτητα στα αεροπλανοφόρα. Θεωρήθηκε, λοιπόν, ότι και το δόγμα του I.J.N. θα ήταν το ίδιο.
• Εξέτασε και τις προθέσεις και τις δυνατότητες: Η Ιαπωνία είχε λόγο να έλθει σε σύγκρουση με τις Η.Π.Α., δεδομένου του εμπάργκο πετρελαίου. Αφού μια διπλωματική λύση δεν ήταν εφικτή, ο πόλεμος φαινόταν μονόδρομος. Επίσης, οι επεκτατικές βλέψεις της Ιαπωνίας στον Ειρηνικό για τη δημιουργία μιας νησιωτικής αυτοκρατορίας ήταν ξεκάθαρες. Πρόθεση υπήρχε. Επίσης, το I.J.N. διέθετε έναν τεράστιο και άρτια εξοπλισμένο στόλο, με κορωνίδα τα 8 αεροπλανοφόρα του. Το αχανές του Ειρηνικού, η δύναμη του I.J.N., οι νεωτερισμοί που αυτό είχε εισαγάγει, κ.α. παρείχαν στην Ιαπωνία τη δυνατότητα να πλήξει οποιοδήποτε στόχο ήθελε.
• Η αεροπορική υπεροχή – κάλυψη είναι το παν: Παρά την ισχυρότατη Α/Α άμυνα που διέθεταν οι Αμερικανοί, οι ιαπωνικές απώλειες υπήρξαν ελάχιστες. Αν είχαν καταφέρει να απογειώσουν έστω το 1/3 των καταδιωκτικών τους, οι Ιάπωνες θα είχαν υποστεί εφιαλτικές απώλειες και η επιδρομή τους θα είχε αναχαιτιστεί.
• Πάντα χρειάζεται θάρρος: Το σχέδιο του Yamamoto ήταν αρκετά, αν όχι υπερβολικά, τολμηρό για τα δεδομένα της εποχής του. Ωστόσο, αυτή ακριβώς η τόλμη στα όρια της ύβρεως απέδωσε ικανοποιητικά αποτελέσματα. Αν ο Nagumo είχε επιδείξει την ίδια τόλμη και προέβαινε στην διενέργεια και τρίτου πλήγματος, αναμφίβολα οι ιαπωνικές απώλειες θα ήταν μεγαλύτερες, αλλά θα είχαν καταστραφεί και τα αποθέματα καυσίμων του Στόλου του Ειρηνικού, ακινητοποιώντας το αμερικανικό ναυτικό για μήνες.

Πηγές:

1. Kam, E. (2004) Surprise attack. Harvard University Press.
2. McDowell, D. (2008) Strategic intelligence: A handbook for practitioners, managers, and users. New York, NY, United States: Rowman & Littlefield Publishers.
3. Hughes-Wilson, J. (2004) Military intelligence blunders and cover-ups. New York: Carroll & Graf Publishers.
4. Herman, M. (1996) Intelligence power in peace and war. 9th edn. Cambridge: Cambridge University Press.
5. Department of Defense. (1991). Navy History Heritage Command Official Overview. https://www.webcitation.org/5rlwWYGMQ?url=http://www.history.navy.mil/faqs/faq66-1.htm
6. Shinsato, D. and Urabe, T. (2011). For That One Day: The Memoirs of Mitsuo Fuchida, Commander of the Attack on Pearl Harbor. eXperience, inc., Kamuela, Hawaii.
7. Prange, G. and Goldstein, D. and Dillon, K. (1991). Pearl Harbor: The Verdict of History. Penguin Books.
8. Prange, G. and Goldstein, D. and Dillon, K. (1991). At Dawn We Slept: The Untold Story of Pearl Harbor. New York: Penguin Books