Ανέκαθεν η θάλασσα αποτελούσε πηγή πλούτου και ανάπτυξης για τα κράτη, γι’ αυτό και η καθιέρωση της κυριαρχίας τους σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επιφάνεια των παρακείμενων σε αυτά ύδατα αποτελούσε στόχο τους. Προς το σκοπό αυτό έχουν πραγματοποιηθεί τρεις διεθνείς συνδιασκέψεις για την κωδικοποίηση των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων των παράκτιων κρατών στις λεγόμενες θαλάσσιες ζώνες. Ειδικότερα και μετά την Τρίτη Συνδιάσκεψη για το Δίκαιο της Θάλασσας, το 1982, σχεδόν όλα τα κράτη επέκτειναν τα χωρικά τους ύδατα στο μέγιστο πλέον επιτρεπτό όριο των 12 ν.μ., εν αντιθέσει με το μέχρι τότε επιτρεπτό όριο των 6 ν.μ. Ως αιγιαλίτιδα ζώνη ορίζεται η περιοχή δίπλα από τις ακτές ενός παράκτιου κράτους που περιλαμβάνει την υδάτινη επιφάνεια, το βυθό, το υπέδαφος, καθώς και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο. Στη ζώνη αυτή το κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία με μόνη εξαίρεση το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης. Μαζί με την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης, στη Συνδιάσκεψη του 1982 υιοθετήθηκαν και καινούριες ζώνες θαλάσσιας κυριαρχίας που επέτρεπαν στα παράκτια κράτη να επεκτείνουν τη δικαιοδοσία τους περαιτέρω, σε ζητήματα που αφορούσαν, κυρίως, την εκμετάλλευση των θαλάσσιων πόρων της (αλιεία), καθώς και την έρευνα.

Το παράδοξο της Ελλάδας

Η πρακτική της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης των παράκτιων κρατών, που ξεκίνησε να εφαρμόζεται από τη δεκαετία του 1970 και καθιερώθηκε στη Σύμβαση για το Δίκαιο της θάλασσας (1982), αποτελεί πλέον εθιμικό κανόνα και υιοθετήθηκε αμέσως από σχεδόν όλα τα κράτη. Ωστόσο,η Ελλάδα δεν συμπεριλαμβάνεται σε αυτά. Έχοντας καθορίσει ήδη από το 1936 το εύρος των ναυτικών μιλίων της σε 6 ν.μ. και του υπερκείμενου εναέριου χώρου της σε 10 ν.μ., η χώρα δεν προέβη στην επέκταση του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης της, επικαλούμενη το μη υποχρεωτικό χαρακτήρα της συγκεκριμένης διάταξης και ορίζοντας ότι θα προβεί στην άσκηση του δικαιώματος επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης, όταν η ίδια θεωρήσει ότι είναι κατάλληλες οι συνθήκες. Το πραγματικό, όμως, πρόβλημα σχετικά με την άσκηση των δικαιωμάτων που προσφέρονται στη χώρα μας είναι η απειλή της γείτονος χώρας Τουρκίας, ότι τυχόν επέκταση των ναυτικών μιλίων θα αποτελέσει casus belli. Το 1995, την ίδια χρονιά που η Ελληνική Βουλή επικύρωσε τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, η Τουρκία αντιλαμβανόμενη τους «κινδύνους» που θα ενείχε μία τέτοια ενέργεια για την κυριαρχία της ίδιας στο Αιγαίο, προέβη σε ψήφιση casus belli, σε περίπτωση που η Ελλάδα έκανε χρήση του δικαιώματος της για αύξηση της αιγιαλίτιδας ζώνης της σε 12 ν.μ. Η  απειλή αυτή της Τουρκίας αποτελεί παράνομη ενέργεια, αφενός, γιατί αντιτίθεται στο Διεθνές Δίκαιο, το οποίο ορίζει ότι οι διαφορές μεταξύ των κρατών θα επιλύονται με ειρηνικό τρόπο και όχι με απειλή ή χρήση βίας και, αφετέρου, γιατί στη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας και, συγκεκριμένα, στο άρθρο 3 ορίζεται ότι κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να επεκτείνει μονομερώς το εύρος της εθνικής δικαιοδοσίας του στην αιγιαλίτιδα ζώνη του, εάν αυτό δεν ξεπερνάει τα 12 ν.μ.

Με βάση αυτά τα δεδομένα, η Ελλάδα παρέμεινε προσκολλημένη στην οριοθέτηση των χωρικών υδάτων της στα 6 ν.μ. στο Αιγαίο, όπως και στο Ιόνιο Πέλαγος, ενώ η Τουρκία διέθετε από το 1964, διαφορετικό εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης στο Αιγαίο, εκείνο των 6 ν.μ., και διαφορετικό στον Εύξεινο Πόντο και την Ανατολική Μεσόγειο (12 ν.μ.). Για πολλά χρόνια, το ζήτημα της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδος υπήρξε πηγή πολλών διαφωνιών μεταξύ της χώρας μας και της Τουρκίας, καθώς δημιουργούσε προβλήματα στην επίλυση άλλων ζητημάτων που ανέκυπταν, όπως είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και η ανακήρυξη Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης από την Ελλάδα στο Αιγαίο.

Η διεύρυνση στο Ιόνιο

Το ζήτημα ήρθε ξανά πιο έντονα στο προσκήνιο μετά την ανακοίνωση του τέως Υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδος, Ν. Κοτζιά, στην τελετή παράδοσης του Υπουργείου, τον Οκτώβριο του 2018, για επέκταση των χωρικών υδάτων της χώρας στο Ιόνιο Πέλαγος στα 12 ν.μ., με ταυτόχρονη εφαρμογή του δικαιώματος της χώρας για κλείσιμο των κόλπων της, μετατρέποντας τά σε εσωτερικά ύδατα.Ταυτόχρονα, ανακοινώθηκε η εφαρμογή των ευθειών γραμμών βάσεως για μέτρηση των ζωνών κυριαρχίας, αντί των γραμμών βάσεως που ακολουθούσαν τη φυσική ακτογραμμή και μείωναν τη θαλάσσια εκείνη περιοχή που μπορούσε να ασκεί η χώρα πλήρη κυριαρχία. Το συγκεκριμένο προεδρικό διάταγμα, που βρισκόταν υπό προετοιμασία επί δύο χρόνια από την ελληνική πλευρά, αποτελούσε συνέπεια της επανεξέτασης των συμφωνιών για την υφαλοκρηπίδα που είχε θεσπίσει η Ελλάδα με την Ιταλία το 1977 και με την Αλβανία το 2009. Η τελευταία συμφωνία δεν είχε ευδοκιμήσει, καθώς, παρ’όλο που τα κράτη είχαν καταλήξει σε μια συμφωνία, η γείτονος χώρα δεν την επικύρωσε και το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας την είχε κηρύξει αντισυνταγματική, χωρίς να δίνονται σαφείς λόγοι για την αντισυνταγματικότητά της. Το εν λόγω γεγονός όξυνε τις εντυπώσεις ότι πίσω από την άρνηση της επικύρωσης της συμφωνίας βρισκόταν η Τουρκία, η οποία προσπαθούσε ταυτόχρονα να υπονομεύσει τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, αλλά και να εμποδίσει την Ελλάδα να αυξήσει την αιγιαλίτιδα της ζώνη στο Ιόνιο, φοβούμενη ότι μια τέτοια κίνηση θα σήμαινε και τη σταδιακή διεύρυνση της ζώνης αυτής και στο Αιγαίο.

Οι λόγοι για την έντονη αντίθεση της Τουρκίας σχετίζονται με τη δημιουργία μίας «ελληνικής λίμνης» στο Αιγαίο, όπως υποστηρίζουν οι ίδιοι, που θα θέσει σε κίνδυνο ζωτικά συμφέροντα της χώρας. Παρά ταύτα, αυτό δεν αποτελεί επαρκή λόγο για τη μη διεύρυνση της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδος στο Αιγαίο. Αντιθέτως, έχοντας κάνει την αρχή στο Ιόνιο, η χώρα ξεφεύγει από την πολιτική αδράνειας και αχρησίας των δικαιωμάτων της, στην οποία είχε παγιδευτεί για πολλά χρόνια. Η σταδιακή επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης, ξεκινώντας από το Ιόνιο, μπορεί μόνο θετικά αποτελέσματα να επιφέρει για τη χώρα, αφού τμήματα που ανήκαν στην ανοιχτή θάλασσα πλέον περιλαμβάνονται στην αιγιαλίτιδα ζώνη της και επιτρέπουν την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στα ύδατα αυτά, ενώ επιτυγχάνεται η οριστική οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ με την Ιταλία και την Αλβανία. Τα οφέλη μιας αντίστοιχης διεύρυνσης των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο θα σχετίζονταν με το γεγονός ότι, αφενός, θα λυνόταν το ζήτημα της διαφοράς των ναυτικών μιλίων στη θάλασσα και τον εναέριο χώρο και, αφετέρου, θα λυνόταν το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο, καθώς, με αυτό τον τρόπο, η υφαλοκρηπίδα θα αποτελούσε μόλις στο 5% του θαλάσσιου χώρου, περιορίζοντας τη σημασία της αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο κρατών.

Επομένως, είναι πιθανό η συγκεκριμένη απόφαση για μονομερή διεύρυνση της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Ιόνιο να έχει δεχθεί κριτική, κυρίως γιατί υποστηρίζεται ότι, κατά αυτό τον τρόπο, παραδίνεται η χώρα από την άσκηση του δικαιώματος αυτού στο Αιγαίο. Το εγχείρημα αυτό, όμως, μπορεί να θεωρηθεί ως αρχή για μία σταδιακή αύξηση της αιγιαλίτιδας ζώνης της χώρας, ξεκινώντας από το Ιόνιο, και να ολοκληρωθεί με τη χρήση όλων των δικαιωμάτων που προσφέρονται σε ένα παράκτιο κράτος από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, όπως είναι η πλήρης επέκταση της ζώνης αυτής και στο Αιγαίο, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στη βάση του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ., καθώς και η ανακήρυξη της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, βάζοντας τέλος στον περιορισμό της κυριαρχίας που δικαιούται η χώρα να ασκήσει στα ύδατα γύρω από τις ηπειρωτικές και νησιωτικές ακτές της.

Πηγές:

1. Ρούκουνας, Εμμ. (2006). Διεθνές Δίκαιο ΙΙ, Τ. Δίκαιο της Θάλασσας. (Β’ Έκδοση), σσ. 79-284
2. Σαββαϊδης, Γ. (2010). Ποια είναι τα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο. Καθημερινή. http://www.kathimerini.gr/414633/article/epikairothta/politikh/poia-einai-ta-oria-ths-ellhnikhs-yfalokrhpidas-sto-aigaio
3. Τζίμα, Σ. (2009). Αλβανία- Επίσκεψη του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή-Ελληνοαλβανική συμφωνία για την υφαλοκρηπίδα. http://omogeneia.ana-mpa.gr/press.php?id=6022
4. Βαληνάκης, Γ. (2012). Το σχέδιο «Ελλάς επί τέσσερα»: Πως εξελίχθηκαν οι προσπάθειες για ΑΟΖ και….σταμάτησαν το 2009. http://www.foreignaffairs.gr/articles/68831/giannis-balinakis/to-sxedio-%C2%ABellas-epi-tessera%C2%BB?page=show
5. Unics (2018). Τρείς Αναλύσεις για αιγιαλίτιδα ζώνη και χωρικά ύδατα. https://kokkinoslawfirm.com/2018/10/αποκλειστικά-στην-κ-τρεις-αναλύσει