Ως παιδική ηλικία ορίζεται η περίοδος της ζωής του ανθρώπου από τη γέννηση μέχρι την ενηλικίωση, και συνοδεύεται από σταδιακή σωματική, πνευματική και ψυχολογική ανάπτυξη. Η ιδιαίτερη τρυφερότητα που διακατέχει την ηλικιακή αυτή περίοδο καθιστά το παιδί άξιο προστασίας τόσο εντός του στενού οικογενειακού του περιβάλλοντος, όσο και εντός του -εν γένει- εθνικού και διεθνούς κλοιού. Συνεπώς το παιδί, όπως και κάθε άλλο υποκείμενο δικαίου, αναγνωρίζεται ως φορέας δικαιωμάτων τα οποία βασίζονται στην αδιαπραγμάτευτη ανάγκη του να επιβιώσει, να ενηλικιωθεί και να αναπτύξει πλήρως τις δυνατότητές του μέσα σε ένα ασφαλές, ειρηνικό και ευνοϊκό για την ομαλή ανάπτυξή του περιβάλλον.

Νομική κατοχύρωση

Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα η διεθνής κοινότητα άρχισε να επιδεικνύει έντονο ενδιαφέρον για την προστασία των παιδιών και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους σε νομικώς δεσμευτικά κείμενα. Η πρώτη προσπάθεια έγινε τον Σεπτέμβριο του 1924, οπότε η Κοινωνία των Εθνών υιοθετεί τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού (γνωστή και ως Διακήρυξη της Γενεύης), η οποία συνιστά την πρώτη διεθνή συνθήκη για τα δικαιώματα των παιδιών. Ωστόσο, η έλευση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και οι τεράστιες απώλειες επεξέτειναν την ανάγκη ευρύτερης προστασίας των δικαιωμάτων των παιδιών. Προς αυτή την κατεύθυνση, η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1948), στο άρθρο 25§2, ρητά ορίζει ότι «η μητρότητα και η παιδική ηλικία χρήζουν ειδικής μέριμνας και περίθαλψης. Όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα αν είναι νόμιμα ή εξώγαμα, απολαμβάνουν την ίδια κοινωνική προστασία». Παρόμοιες διατάξεις συναντώνται σε πολλά διεθνή κείμενα (πχ διεθνές σύμφωνο για ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, αρ. 23-24, καθώς και διεθνές σύμφωνο για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα, αρ.10), τα οποία, ωστόσο, αποτυγχάνουν να θεσπίσουν ένα νομικά δεσμευτικό σύστημα κανόνων και επιβολής κυρώσεων σε κάθε περίπτωση παραβίασης των θεμελιωδών δικαιωμάτων των παιδιών.
Ο στόχος αυτός τελικώς επετεύχθη το 1989 όταν ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, υιοθετώντας τη Διεθνή Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, υποσχέθηκε την ολοκληρωτική αναγνώριση των δικαιωμάτων τους, και την ισότιμη μεταχείρισή τους από όλα τα συμβαλλόμενα μέρη. Η Σύμβαση αποτελεί το πλέον ολοκληρωμένο σύστημα προστασίας δικαιωμάτων του παιδιού, ενώ συνιστά την πιο ευρέως κυρωμένη διεθνή συνθήκη για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ιστορία. Η εν λόγω συνθήκη περιλαμβάνει έναν εκτενή κατάλογο δικαιωμάτων που επικεντρώνονται σε 8 βασικούς πυλώνες, και συγκεκριμένα:

• δικαίωμα στη ζωή
• δικαίωμα στην εκπαίδευση
• δικαίωμα στην υγεία
• δικαίωμα στο φαγητό
• δικαίωμα στο νερό
• δικαίωμα στην ατομική και πολιτισμική ταυτότητα
• δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης, καθώς και
• δικαίωμα προστασίας από κάθε μορφή κακομεταχείρισης και εκμετάλλευσης.

Παράλληλα, η Διεθνής Σύμβαση συγκροτεί Ειδική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, επιφορτισμένη με την άσκηση ελέγχου στα συμβαλλόμενα κράτη σχετικά με την τήρηση των διατάξεων της σύμβασης, μέσω υποδείξεων και συστάσεων γενικής φύσης, ενώ διατηρεί την γενική εποπτεία επί των κρατών αναφορικά με τα μέτρα που έχουν υιοθετήσει για την ενεργοποίηση των δικαιωμάτων των παιδιών, την πρόοδο που σημειώθηκε, αλλά και τις τυχόν δυσκολίες που αντιμετώπισαν για την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους. Με τον τρόπο αυτό παρέχεται η εξασφάλιση και η αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών σε διεθνές επίπεδο, ενώ παράλληλα εξασφαλίζεται ένα πλέγμα υποχρεώσεων των κρατών για υιοθέτηση μέτρων που μοιάζουν ικανά να οδηγήσουν στη διαμόρφωση ενός ασφαλούς πλαισίου δράσης και ανάπτυξης των παιδιών.

Παρά το γεγονός ότι η Σύμβαση έθεσε τις βάσεις για την θέσπιση μέτρων, πρακτικών προγραμμάτων και υπηρεσιών που είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση των ποσοστών της θνησιμότητας, του αναλφαβητισμού, αλλά και της παιδικής εκμετάλλευσης, αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι, ακόμα και σήμερα, οι προκλήσεις και οι ανισότητες παραμένουν αυξημένες.

Παιδική εργασία

Μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις που ταλανίζει τη διεθνή κοινότητα είναι η μάστιγα της παιδικής εργασίας, που συνιστά την πιο έκδηλη μορφή καταπάτησης και παραβίασης του δικαιώματος στην ασφάλεια και προστασία από κάθε μορφής κακομεταχείριση και εκμετάλλευση. Ως παιδική εργασία ορίζεται κάθε δουλειά ή δραστηριότητα που είναι καταστροφική για την σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών, ενώ παράλληλα εμποδίζει τη σωστή ανάπτυξή τους και τη δυνατότητα μόρφωσης και πνευματικής ανέλιξης. Σήμερα, πάνω από 168 εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο εργάζονται, ενώ πάνω από 85 εκατομμύρια εργάζονται κάτω από επικίνδυνες συνθήκες. Παρά τις εκτενείς προσπάθειες των κρατών να υιοθετήσουν μέτρα που θα απαγορεύουν την παιδική εκμετάλλευση και εργασία, και να προσαρμόσουν τη νομοθεσία τους στα πρότυπα που θέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εργασίας και άλλοι Διεθνείς Οργανισμοί, η παιδική εργασία συνεχίζει να υφίσταται σε μεγάλη κλίμακα – ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου παίρνει διάφορες μορφές σύμφωνα με τις παραδόσεις και τις κοινωνικές αντιλήψεις κάθε περιοχής.
Ενδεικτικά, τα μεγαλύτερα ποσοστά παιδικής εργασίας εντοπίζονται στις χώρες τις Αφρικής όπου, λόγω της φτώχειας και του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, ένα στα πέντε παιδιά αναγκάζονται να δουλεύουν ενάντια στη θέλησή τους σε φάρμες, ορυχεία και λατομεία. Στην Υποσαχάρια Αφρική τα παιδιά εργάζονται κάτω από ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες και σε ανθυγιεινά περιβάλλοντα (καθώς αναγκάζονται να κουβαλούν βαριά αντικείμενα και να ανέχονται τη χρήση χημικών ουσιών) που καταπατούν τα θεμελιώδη δικαιώματα των παιδιών, σύμφυτα με την ανθρώπινη φύση, και εξαφανίζουν κάθε προοπτική φυσιολογικής ανάπτυξης και εκπαίδευσης.
Ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά παιδικής εργασίας παρατηρούνται και στις Αραβικές χώρες όπου, εκτός από τα προαναφερθέντα φαινόμενα, οι κοινωνικές και θρησκευτικές αντιλήψεις των εν λόγω κρατών έχουν σημαντική επίδραση στην αντιμετώπιση των παιδιών – και, ιδίως, των κοριτσιών. Για το λόγο αυτό, μια από τις επικρατέστερες μορφές παιδικής εργασίας είναι η παιδική εμπορία. Πληθώρα κοριτσιών κάτω των 15 ετών πωλούνται από τους γονείς τους σε προαγωγούς, οι οποίοι τα προωθούν στην πορνεία, τη σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση, για εξευτελιστικούς μισθούς, προκαλώντας καίριο πλήγμα στην ψυχική τους υγεία, και στιγματίζοντας ανεπανόρθωτα την αξιοπρέπειά τους.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας, η Ασία και οι χώρες του Ειρηνικού συνιστούν περιοχές με ιδιαίτερα αυξημένα ποσοστά παιδικής εργασίας. Συγκεκριμένα, το 18,8% των παιδιών ηλικίας 5-14 ετών εργάζονται, ενώ η πρόοδος που σημειώνεται προς την κατεύθυνση της εξαφάνισης της παιδικής εκμετάλλευσης είναι πενιχρή, συγκριτικά με τις χώρες τις Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής.

Όσον αφορά στην Ευρώπη, η οικονομική ανέλιξη, η μείωση της φτώχειας και οι πολιτικές δεσμεύσεις για την καταπολέμηση της παιδικής εργασίας έχουν οδηγήσει σε σημαντική πρόοδο αναφορικά με την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών. Με την υποστήριξη διεθνών οργανισμών, τα ευρωπαϊκά κράτη έχουν αρχίσει να επεξεργάζονται και να ενσωματώνουν στην εσωτερική τους νομοθεσία μέτρα για την καταπολέμηση της παιδικής εργασίας και την εξασφάλιση ενός επαρκούς νομοθετικού πλαισίου που να εξασφαλίζει αξιοπρεπείς και κατάλληλες συνθήκες εργασίας, προσαρμοσμένες στις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών.

Επίλογος

Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η παιδική ηλικία συνιστά ένα από τα σημαντικότερα στάδια διάπλασης της προσωπικότητας του ανθρώπου, γεγονός που καθιστά απαραίτητη την ασφαλή διαβίωση και την προστασία από κάθε μορφή κακομεταχείρισης και εκμετάλλευσης εις βάρος των παιδιών. Παρά το αυξημένο θεωρητικό υπόβαθρο ωστόσο, τα κατοχυρωμένα θεμελιώδη δικαιώματα των παιδιών σε διεθνές επίπεδο δεν βρίσκουν πρακτική εφαρμογή στις περισσότερες χώρες, όπου το παιδί αντιμετωπίζεται ακόμα ως μέσο αποκόμισης χρηματικού οφέλους. Η διεθνής κοινότητα βρίσκεται για μια ακόμα φορά επιφορτισμένη με την ανάληψη ενεργούς δράσης για την πρακτική εναρμόνιση των κοινωνικών αντιλήψεων περί παιδικής εργασίας, και την παροχή ενός minimum επιπέδου ασφαλούς δράσης και ανάπτυξης των παιδιών. Η πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει είναι να τεθεί το συμφέρον του παιδιού στο επίκεντρο των παγκόσμιων δράσεων, γεγονός που θα εξασφαλίσει και την δυνατότητα εποικοδομητικής διαμόρφωσης του μέλλοντος όλων μας.

Πηγές:

1. UNICEF (2014) Το έργο της UNICEF/Δικαιώματα του Παιδιού. Available at: https://www.unicef.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%8D/%CF%84%CE%BF-%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%BF-%CF%84%CE%B7%CF%82-unicef/1 (Accessed: 26 February 2017).
2. International Labour Organization (2013) Child Labour. Available at: http://www.ilo.org/global/topics/child-labour/lang–en/index.htm  (Accessed: 26 February 2017).
3. International Labour Organization (2013) Child Labour in Africa. Available at: http://www.ilo.org/ipec/Regionsandcountries/Africa/lang–en/index.htm (Accessed: 26 February 2017).
4. International Labour Organization (2013) Child Labour in Arab States. Available at: http://www.ilo.org/ipec/Regionsandcountries/arab-states/lang–en/index.htm (Accessed: 26 February 2017)
5. International Labour Organization (2013) Child Labour in Europe and Central Asia. Available at: http://www.ilo.org/ipec/Regionsandcountries/europe-and-central-asia/lang–en/index.htm (Accessed: 26 February 2017)
6. Humanium (2017) The rights of the child. Available at: http://www.humanium.org/en/child-rights/ (Accessed: 26 February 2017).
7. United Nations (2016) Background information on child labour – world day against child labour, 12 June. Available at: http://www.un.org/en/events/childlabourday/background.shtml (Accessed: 26 February 2017).
8. OHCHR (1989) Convention on the rights of the child. Available at: http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CRC.aspx (Accessed: 26 February 2017).
9. Gethin Chamberlain (2017) How high street clothes were made by children in Myanmar for 13p an hour. Available at: https://www.theguardian.com/world/2017/feb/05/child-labour-myanmar-high-street-brands (Accessed: 26 February 2017).