Η ιστορία έχει δείξει πως, παρ’ όλες τις σταθερές αξίες που περιβάλλουν τον σύγχρονο κόσμο, τους κανόνες, τις αρχές και τις νόρμες, το παγκόσμιο πολιτικό σύστημα αλλάζει μορφές αρκετά συχνά. Το ανθρώπινο γένος έχει γίνει μάρτυρας πολλών αλλαγών, παρακολουθώντας την άνοδο και την πτώση αυτοκρατοριών, τη δημιουργία και τη διάλυση συμμαχιών, αλλά και την επικράτηση και την κατάρρευση ιδεολογιών οι οποίες είχαν στηρίξει τη διάδοσή τους στην άνοδο ενός κράτους. Παράλληλα, σε έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς, οι απειλές πληθαίνουν και τα κράτη δυσκολεύονται να τις αντιμετωπίσουν. Γι’ αυτό και έχουν δημιουργηθεί συμμαχίες με στόχο την εξασφάλιση των κρατών και τη διατήρηση της παγκόσμιας ευημερίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας συνεργασίας κρατών σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο αποτελεί η Ε.Ε., η οποία έχει σημειώσει σημαντικές επιτυχίες για τα κράτη της (Scherbov et al., 2016).

Παρ’ όλα αυτά, δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει τα βασικότερα προβλήματα των πολιτών της, αναγκάζοντάς τους να ζουν μέσα σε ένα πλαίσιο φόβου, με την τρομοκρατία να ταλανίζει κάθε κράτος, και να φέρνει μαζί της κι άλλα προβλήματα -όπως το μεταναστευτικό και την οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση- που έχουν στρέψει τους πολίτες ενάντια στις Κυβερνήσεις, και τους έχουν βυθίσει μέσα στον φόβο και στην ανασφάλεια. Ως αποτέλεσμα, οι δομές της Ε.Ε. απειλούνται με διάλυση. Και όπως είναι γνωστό, κάθε φορά που διαλύεται μια πολιτική μορφή οργάνωσης, μια άλλη έρχεται να λάβει τη θέση της. Στο παρόν άρθρο θα αναλυθεί αν η Ευρασιατική Ένωση τηρεί όλες τις προϋποθέσεις για να κυριαρχήσει στο παγκόσμιο πολιτικό προσκήνιο, και να ανατρέψει τα μέχρι τώρα δεδομένα, ή αν θα παραμείνει μια περιφερειακή ένωση χωρίς μεγαλύτερες δυνατότητες εξέλιξης.

Αμερικανική ή Ευρωπαϊκή Ένωση;

Η Ε.Ε. δημιουργήθηκε ως βασικός παράγοντας ειρήνης, σταθερότητας και ευημερίας στην περιοχή για να βοηθήσει τα κράτη στη βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου. Μέσα στα πλαίσια της Ένωσης υπάρχει μια ενιαία εσωτερική αγορά με ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, υπηρεσιών, ατόμων και κεφαλαίων, με στόχο τη διαχείριση της ενέργειας και των κεφαλαιαγορών προς όφελος των κρατών-μελών. Μέχρι ενός σημείου η Ε.Ε. είχε καταφέρει να αναδείξει τα μέλη της, και τα βοήθησε στη δυναμική τους ανάπτυξη σε όλους τους τομείς: στον οικονομικό, στον πολιτικό και στον κοινωνικό, στον τομέα του περιβάλλοντος και της ασφάλειας, στις εξωτερικές σχέσεις, στη δικαιοσύνη και στη μετανάστευση (Europa, 2017). Όμως, όλα αυτά τα ιδεώδη έχουν τεθεί σε μια τροχιά αμφισβήτησης μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 2009. Και αυτό συνέβη γιατί μαζί με αυτή την κρίση φανερώθηκαν ισχυρές ρωγμές στα θεσμικά όργανα και στη λειτουργία της Ένωσης ενώ, παράλληλα, ήρθε πάλι στο προσκήνιο το ερώτημα αν η Ε.Ε. δημιουργήθηκε με βάση τα συμφέροντα των ευρωπαϊκών κρατών, ή αν αποτελεί δημιούργημα για την εξυπηρέτηση των αμερικανικών στόχων.

Αν και υπάρχουν λάτρεις του ευρωπαϊκού οικοδομήματος ως εκφραστή των θεμελιωδών ανθρωπίνων αξιών, δεν μπορεί να τεθεί προς αμφισβήτηση το γεγονός ότι αυτό αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, και πως μέσα από τη λειτουργία του εξυπηρετεί και αμερικανικά συμφέροντα. Τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης αποτελούν πολιτικό συμπλήρωμα του ΝΑΤΟ, για να μπορούν οι Η.Π.Α. να επηρεάζουν τις εξελίξεις στο κέντρο της ευρωπαϊκής ηπείρου, και να αποτρέψουν μια επερχόμενη άνοδο της Ρωσίας – ή οποιασδήποτε άλλης ανερχόμενης δύναμης. Όμως, είναι δυνατόν αυτές οι νέες δυνάμεις του συστήματος να μην προχωρήσουν αργά ή γρήγορα σε μια μορφή αντεπίθεσης στην αμερικανική επεκτατικότητα;

Ευρασιατική Ένωση Κρατών

Με το ξέσπασμα αυτών των απανωτών κρίσεων εντός της Ε.Ε., και κάτω από τη σκιά ενός επικείμενου Brexit, το παγκόσμιο ενδιαφέρον στρέφεται στην Ευρασία. Η Ρωσία και η Κίνα πρωτοστατούν. Η κάθε μία υπερδύναμη -με τα δικά της πλεονεκτήματα και δυνατότητες- στοχεύει στην ανατροπή του υπάρχοντος συστήματος. Η Ευρασιατική Ένωση ξεκίνησε ως μια οικονομική ένωση με ενσωματωμένη κοινή αγορά των 183 εκατομμυρίων ατόμων, και εξελίσσεται σιγά σιγά σε μία πολιτική-υπερεθνική οντότητα, η οποία θα οργανώνεται με βάση την υψηλή στρατηγική των κρατών-μελών της. Στηριζόμενη σε σημαντικά στοιχεία (όπως η Οργάνωση Συνεργασίας της Σαγκάης), ενισχύεται ως ένωση με την ένταξη της Ινδίας, του Πακιστάν και του Ιράν, αποδεικνύοντας εμπράκτως πως, την ίδια στιγμή που τα κράτη της Ε.Ε. στρέφονται όλο και περισσότερο στον εαυτό τους, και χάνουν κάθε πίστη απέναντι στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα, τα κράτη της Ευρασίας συσπειρώνονται -τουλάχιστον σε κάποιους τομείς- για να προκαλέσουν γεωπολιτικές αλλαγές προς όφελός τους (Καρβουνόπουλος, 2016).

Μπορεί να αντικαταστήσει την Ε.Ε;

Όπως συμβαίνει με τα κράτη της Ε.Ε., έτσι και τα κράτη της Ευρασίας αντιμετωπίζουν αρκετά προβλήματα στο εσωτερικό τους. Η οικονομία της Ρωσίας έχει δεχθεί σημαντικές πιέσεις μετά τις κυρώσεις της Δύσης και τις χαμηλές τιμές στο πετρέλαιο, ενώ η Κίνα υστερεί αρκετά στις στρατιωτικές δυνατότητες, και χρειάζεται να διανύσει μακρύ δρόμο μέχρι να ανεξαρτητοποιήσει την ισχυρή οικονομία της – η οποία μέχρι αρκετά πρόσφατα στηριζόταν στις εξαγωγές της, και όχι στην πλήρη αξιοποίηση των εσωτερικών της δυνατοτήτων. Όπως έχουν δηλώσει και οι ίδιοι οι Κινέζοι ηγέτες, δεν πιστεύουν πως είναι ακόμα έτοιμοι να αναλάβουν ηγετικό ρόλο μέσα στο διεθνές σύστημα, μιας και θέλουν να ισχυροποιήσουν το κράτος τους, και να λύσουν τα προβλήματα στο εσωτερικό του. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως δεν είναι έτοιμοι να κυριαρχήσουν περιφερειακά, και να συνεχίσουν την κρατική τους επιρροή παγκοσμίως. Παράλληλα, και τα υπόλοιπα κράτη της Ευρασίας δεν θέλουν πλέον η Δύση να αποφασίζει για όλα. Αντιθέτως, έχοντας πέσει θύματα των “δυτικών” αποφάσεων, θέλουν να σταθούν στα πόδια τους, και να στραφούν στη δική τους οικονομία.

Παρ’ όλα αυτά, δεν μπορεί να υποστηριχτεί πως τα παραπάνω οδηγούν σε αποκλεισμό της Αμερικής και των ισχυρών δυτικοευρωπαϊκών κρατών. Η Αμερική έχει αποδείξει την προσαρμοστικότητά της σε νέες και δύσκολες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, και δεν είναι διατεθειμένη να αφήσει τα ινία της ηγεσίας τόσο εύκολα. Αν και αντιμετωπίζει μια βαθιά οικονομική κρίση, η μεγάλη στρατιωτική υπεροχή της σε σχέση με τις υπόλοιπες δυνάμεις την καθιστούν προστάτη του διεθνούς συστήματος και, με όλες αυτές τις ανερχόμενες απειλές, δεν φαίνεται πιθανό να μπορέσει κάποιος να την αντικαταστήσει. Όσον αφορά στα ισχυρά κράτη της Ευρώπης, δεν θα σταματήσουν να επηρεάζουν το διεθνές σύστημα. Όμως, μπορεί να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο ασκούν επιρροή, καθώς και η εμβέλεια αυτής της επιρροής.

Γι’ αυτό, σίγουρο συμπέρασμα είναι πως ο κόσμος αλλάζει, οι συμμαχίες που μέχρι τώρα υπήρχαν μπορούν να μεταβληθούν, νέοι παίκτες να αναδειχθούν, να έρθουν νέες απειλές και κρίσεις. Η σύγχρονη εποχή οδεύει προς έναν κόσμο όπου τα κράτη στρέφονται πιο πολύ στον εαυτό τους και στις δυνάμεις τους, σε μια μορφή πολιτικής οργάνωσης όπου καμία μεγάλη δύναμη δεν θα μπορεί να αναδειχθεί ως παγκόσμιος ηγεμόνας, γιατί δεν θα διαθέτει όλα τα στοιχεία. Η μία δύναμη θα συμπληρώνει την άλλη, και θα πρέπει να βρουν νέους τρόπους συνεργασίας, σεβόμενες η κάθε μία την κρατική κυριαρχία της άλλης.

Μόνο ο χρόνος θα δείξει αν η διεθνής κοινότητα είναι πραγματικά έτοιμη να δεχτεί αυτές τις νέες αλλαγές. Τα κράτη παγκοσμίως έχουν αρχίσει να προετοιμάζονται, ώστε να αντέξουν και να μην χάσουν όλα όσα έχουν κερδίσει με το πέρασμα των χρόνων. Κανείς, όμως, δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το τί επιφυλάσσει το μέλλον, και πού θα είναι κάποιος ασφαλής.

Πηγές:

Καρβουνόπουλος, Π. (2016). Η Ευρώπη διαλύεται η Ευρασία έρχεται; Τι μπορεί να φέρει το Brexit αν επικρατήσει η Γερμανία. http://www.militaire.gr/η-ευρώπη-διαλύεται-η-ευρασία-έρχεται/

Europa.eu. (2017). H EE με λίγα λόγια. https://europa.eu/european-union/about-eu/eu-in-brief_el

Scherbov, S. (2016). European demographic data sheet 2016. http://www.populationeurope.org/