Ένα μήνα πριν, την 19η Σεπτεμβρίου 2016, σήμανε το τέλος των πιο πρόσφατων Παραολυμπιακών Αγώνων, που διεξήχθησαν στο Ρίο της Βραζιλίας. Η διοργάνωση στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία, με τη συμμετοχή 4.342 αθλητών (τετραπλάσια αύξηση από την τελευταία χρονιά διεξαγωγής το 2012), από 159 χώρες συνολικά. Ποια είναι όμως η πραγματική σημασία του δεύτερου τη τάξει αθλητικού γεγονότος παγκοσμίως; Ποιες ηθικές αξίες προβάλλονται μέσα από τη διεξαγωγή τους, και ποιες οι απαρχές της διοργάνωσής τους;

Ιστορική αναδρομή

Η «πρωτοβουλία» διοργάνωσης αγώνων για άτομα με αναπηρία ανήκει στον Δρ.  Ludwig Guttmann, έναν -γεννημένο στη Γερμανία- Βρετανό Νευρολόγο, ο οποίος οργάνωσε και διεξήγε το 1944 τους (άτυπους) Παραολυμπιακούς Αγώνες στη Μ. Βρετανία. Ο συγκεκριμένος ιατρός ξεκίνησε να χρησιμοποιεί τον αθλητισμό ως μέθοδο αποκατάστασης και ψυχικής θεραπείας των βετεράνων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι οποίοι έφεραν σοβαρούς τραυματισμούς στη σπονδυλική στήλη. Το 1948, την ημέρα που ξεκινούσαν οι θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες του Λονδίνου, διοργάνωσε τους αγώνες του Στόουκ Μάντεβιλ, οι οποίοι ουσιαστικά ήταν ένας «διαγωνισμός» για άτομα που βρίσκονταν σε αναπηρικό αμαξίδιο. Οι εν λόγω αγώνες απέκτησαν ετήσιο χαρακτήρα και έλαβαν διεθνή αναγνώριση το 1952, όταν αθλητές από την Ολλανδία έλαβαν μέρος στη διοργάνωση. Οι αγώνες του Στόουκ Μάντεβιλ διεξάγονται ως και σήμερα, σε ετήσια βάση, και είναι ευρέως γνωστοί ως οι «Παγκόσμιοι Αγώνες με Αναπηρικό Αμαξίδιο».

Οι πρώτοι επίσημοι Παραολυμπιακοί Αγώνες διεξήχθησαν το 1960 στη Ρώμη της Ιταλίας. Η έναρξή τους ορίστηκε μια εβδομάδα μετά τη λήξη των τότε Ολυμπιακών Αγώνων, και συμμετείχαν 400 αθλητές από 23 χώρες, οι οποίοι αντιμετώπιζαν σοβαρούς τραυματισμούς της σπονδυλικής στήλης. Τα αθλήματα που περιλαμβάνονταν ήταν (ενδεικτικά): καλαθοσφαίριση, επιτραπέζια αντισφαίριση, σνούκερ και κολύμβηση. Το 1972 εντάχθηκαν, για πρώτη φορά στους αγώνες, αθλητές που αντιμετώπιζαν κάποια μορφή τετραπληγίας, και το 1976 άτομα με σοβαρά ή λιγότερα σοβαρά προβλήματα οράσεως. Χρονολογία – ορόσημο για τους Παραολυμπιακούς Αγώνες, όπως τους γνωρίζουμε σήμερα, αποτέλεσε το 1988. Τη χρονιά εκείνη, Ολυμπιακοί και Παραολυμπιακοί Αγώνες φιλοξενήθηκαν στην ίδια χώρα, την ίδια πόλη, και χρησιμοποιήθηκαν τα ίδια στάδια και γήπεδα για την διεξαγωγή και την οργάνωσή τους. Έκτοτε καθιερώθηκε η διεξαγωγή και των δύο διοργανώσεων στην ίδια χώρα και πόλη, ενώ το 2001 υιοθετήθηκε επίσημα η πολιτική της ταυτόχρονης διεξαγωγής τους, ενώ οι χώρες καλούνται πάντοτε να αναλάβουν τη διεξαγωγή και των δύο διοργανώσεων.

Ολοκληρώνοντας την ιστορική αναδρομή, αξίζει να αναφερθεί η κυριολεκτική ερμηνεία του όρου «Παραολυμπιακοί» και η πραγματική σημασία της ονομασίας τους. Το πρώτο συνθετικό της λέξης “Paralympics” προέρχεται από το ελληνικό παρά-, το οποίο έχει την έννοια του «δίπλα» και του «παράλληλα». Ουδεμία σχέση έχει η συγκεκριμένη χρήση του συνθετικού με τις λέξεις «παράλυση» ή «παραπληγία», όπως συχνά παρανοείται από το ευρύ κοινό.

Η πραγματική σημασία των Αγώνων

Όσο προφανές κι αν φαίνεται, χρήζει ιδιαίτερης μνείας η ιδιάζουσα σημασία της διεξαγωγής των Παραολυμπιακών, και περαιτέρω ανάλυσης ο «χαρακτήρας» που τους συνοδεύει:

• Αποφασιστικότητα – αφοσίωση: Οι αθλητές που συμμετέχουν καλούνται να βρουν το κίνητρο και τη δυναμική να ξεπεράσουν τόσο τα σωματικά, όσο και τα ψυχικά εμπόδια που παρουσιάζονται, με σκοπό να φτάσουν στην επίτευξη των στόχων τους.
• Θάρρος: Η όλη διαδικασία της προετοιμασίας για τους Αγώνες, που μπορεί να διαρκέσει ολόκληρα χρόνια, εφοδιάζει το άτομο με την κατάλληλη αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στις – όποιες – δυνατότητές του, ώστε να ξεπεράσει όλες της αντιξοότητες για τη συμμετοχή του.
• Ισότητα: Το σημαντικότερο ίσως μήνυμα των Παραολυμπιακών έγκειται στο γεγονός ότι, κάθε ανθρώπινη οντότητα έχει δικαίωμα σε όλες τις πτυχές της αθλητικής ζωής. Με την προβολή της εν λόγω ιδιότητας, περνά το μήνυμα σε όλη την υφήλιο ότι, ο σεβασμός και η ταπεινότητα προς τους γύρω μας έχει εξέχουσα σημασία, μέσω της προαγωγής του «ευ αγωνίζεσθαι».
• Έμπνευση: Μέσα από τα κατορθώματα, τις επιτυχίες και τις προσπάθειες των αθλητών, δημιουργείται ένα μεγάλο κύμα παρακίνησης και συνειδητοποίησης ότι, η σκληρή δουλειά, η στοχοπροσήλωση και η σωστή προετοιμασία είναι τα κλειδιά προς την επιτυχία. Η παρακίνηση αυτή αφορά τόσο τα άτομα με κάποιου είδους αναπηρία ή δυσλειτουργία, όσο και εκείνα που δεν παρουσιάζουν κάποια σωματική ή νοητική υστέρηση.

Καθίσταται σαφές ότι όλα τα παραπάνω στοιχεία συμβάλλουν στην προαγωγή ενός ιδανικού αθλητικού ιδεώδους, αλλά και μιας εν γένει μαχητικής και αποδοτικότερης στάσης ζωής. Όπως ανέδειξε και το πρόσφατο παράδειγμα του Έλληνα χρυσού παραολυμπιονίκη του Ρίο, Παύλου Μάμαλου, οι άνθρωποι με ειδικές ικανότητες έρχονται αντιμέτωποι με πολύ δύσκολες συμπεριφορές από τον περίγυρό τους. Ο συγκεκριμένος αθλητής εξομολογήθηκε στους δημοσιογράφους ότι ήθελε να θέσει τέλος στη ζωή του, λίγο πριν τη διεξαγωγή των Αγώνων στη Βραζιλία, εξαιτίας των προβλημάτων που αντιμετώπιζε στην εύρεση εργασίας. Η παγκόσμιου βεληνεκούς επιτυχία του έστρεψε τα φώτα της δημοσιότητας στο πρόσωπό του, αναδεικνύοντας σημαντικά ζητήματα καθημερινότητας που αντιμετωπίζουν τα άτομα με ειδικές ανάγκες, καθώς και πιθανές ρατσιστικές συμπεριφορές -από την παιδική κιόλας ηλικία- που μπορούν να οδηγήσουν στην πλήρη περιθωριοποίηση του ατόμου.

Ο “χρυσός” παραολυμπιονίκης Παύλος Μάμαλος κατά την απονομή του μεταλλίου του.

Το ιδιαίτερο παράδειγμα της Ουκρανίας

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, η Ουκρανία έχει ήδη καταγράψει στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο (2016) τη χειρότερη παρουσία-συγκομιδή μεταλλίων στην ιστορία της. Την ίδια στιγμή όμως, οι Ουκρανοί αθλητές που συμμετείχαν στους Παραολυμπιακούς της Βραζιλίας, έφεραν τη χώρα τους στην τρίτη (3^η !!!) θέση κατάταξης μεταλλίων, με την εκπληκτική συγκομιδή των 117 σε αριθμό. Δεν πρόκειται για καθόλου τυχαίο γεγονός, καθώς η χώρα κατετάγη 6^η στους Αγώνες της Αθήνας το 2004, 4^η τόσο το 2008 στο Βερολίνο, όσο και στο Λονδίνο το 2012. Ποιο είναι όμως το «μυστικό» της επιτυχίας των Ουκρανών στους Παραολυμπιακούς Αγώνες και τί είναι αυτό που τους κάνει τόσο ιδιαίτερους;

Όλα ξεκίνησαν όταν ο πρώην παραολυμπιακός αθλητής κολύμβησης, Valeriy Sushkevych, εξελέγη στο ουκρανικό κοινοβούλιο. Ο εν λόγω αθλητής και πολιτικός εξελίχθηκε σε εξέχουσα πολιτική και κοινωνική «φιγούρα» της Ουκρανίας, καθώς δημιούργησε το λεγόμενο «Παραολυμπιακό Κίνημα» της χώρας. Βοήθησε στη δημιουργία παραολυμπιακού κέντρου στη χώρα το 2002, και έθεσε τις βάσεις ώστε οι παραολυμπιακοί αθλητές να λαμβάνουν ξεχωριστή χρηματοδότηση από το κράτος, την ώρα που οι περισσότερες των χωρών χρησιμοποιούν τους περισσευούμενους πόρους από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο τωρινός πρόεδρος της παραολυμπιακής επιτροπής της Ουκρανίας, Valeriy Sushkevych, δημιούργησε και λειτούργησε ένα ειδικό πρόγραμμα – λεγόμενο Invasport. Το Invasport βασίζεται στη λογική ότι, σε κάθε περιοχή της Ουκρανίας θα λειτουργούν σχολεία και εγκαταστάσεις άρρηκτα συνδεδεμένες με τους Παραολυμπιακούς Αγώνες. Το εν λόγω πρόγραμμα θεωρείται, δικαίως, ένα από τα αποδοτικότερα παγκοσμίως στην προαγωγή της αθλητικής παιδείας και της αποκατάστασης των ατόμων με αναπηρίες. Σύμφωνα με τον ίδιο, η λογική του προγράμματος είναι να προσφέρει ευκαιρίες και δυνατότητες σε όλα τα παιδιά με αναπηρίες, και μέσω αυτού να «γεννηθούν» οι μελλοντικοί παραολυμπιονίκες της χώρας. «Προσκαλούμε τους ανθρώπους για αποκατάσταση και, μεταξύ των 100 που θα έρθουν, βρίσκουμε 5 οι οποίοι είναι καλοί σε κάποιο άθλημα. Μέσω του προγράμματος, τους δίνουμε την ευκαιρία να καταλάβουν και οι ίδιοι τις δυνατότητές τους» αναφέρει σε παλαιότερη δήλωσή του.

Ο “εμπνευστής” του Invasports και πρόεδρος της ουκρανικής παραολυμπιακής επιτροπής Valeriy Sushkevich

Εμβαθύνοντας στην λειτουργία του προγράμματος, αξίζει να αναφερθεί ότι, η κινητήρια δύναμή του βασίζεται στο γεγονός ότι οι εγκαταστάσεις και η στελέχωσή τους έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη χώρα, και δεν είναι εντοπισμένη σε ένα μόνο σημείο. Με βάση αυτή τη λογική, οι (υποψήφιοι) παραολυμπιονίκες μπορούσαν να συμμετέχουν στη διαδικασία, ακόμη και όταν η κύρια αθλητική εγκατάσταση της χώρας στην Κριμαία κατελήφθη από την Ρωσία, το 2014. Στην άλλη πλευρά του νομίσματος, υπάρχουν μαρτυρίες αθλητών οι οποίοι υποστήριξαν πως η συμμετοχή στο πρόγραμμα και η μετέπειτα συμμετοχή στους Αγώνες αποτελεί τη μόνη διέξοδο των ατόμων με αναπηρίες, καθώς στην Ουκρανία οι παροχές και η δυνατότητα εξεύρεσης εργασίας είναι πάρα πολύ χαμηλές. Μόλαταυτα, αποτελεί κοινή παραδοχή πως η εφαρμογή του Invasports έχει «εκτοξεύσει» την αθλητική παραγωγικότητα της χώρας στα άτομα με αναπηρία (μόνο η Ουκρανία βρέθηκε ανάμεσα στους πρώτους στην κατάταξη μεταλλίων τόσο στους χειμερινούς, όσο και στους θερινούς Παραολυμπιακούς) και έχει βοηθήσει ιδιαίτερα στην αποκατάσταση και την κοινωνικοποίηση των παιδιών από την πιο «τρυφερή» ηλικία τους.

Εν κατακλείδει, παραδείγματα χωρών όπως η Ουκρανία αναδεικνύουν ότι, με σωστό σχεδιασμό και προσήλωση, μπορούν να υπερκεραστούν ακόμη και τα μεγαλύτερα εμπόδια (π.χ. εμπόλεμη κατάσταση, φτώχεια κ.α.) και πως η συμμετοχή των πολιτών σε τέτοιες δραστηριότητες και κινήματα μπορεί να φανεί καταλυτική για την επιτυχή εφαρμογή τους. Η σημασία της διεξαγωγής των Παραολυμπιακών Αγώνων, από την αρχή της ιστορίας τους έως και σήμερα, έγκειται στη δημιουργία συνείδησης ότι «κάθετι αδύνατο είναι δυνατό» – τόσο στους συμμετέχοντες, όσο και στην κοινωνία την οποία στελεχώνουν.

Πηγές:

1. Verass, S. (2016) “The Paralympic games: Why it’s important to address the disability in the arena“. Available at: http://www.sbs.com.au/topics/zela/article/2016/08/19/paralympic-games-why-its-important-address-disability-arena (Accessed: 9 October 2016).
2. admin (2012) “Olympic and Paralympic values”. Available at: https://schoolsonline.britishcouncil.org/warm-up-for-the-games/competition-theme-2 (Accessed: 9 October 2016).
3. Ross, S. (2004) “Paralympics“. Available at: http://www.factmonster.com/spot/summer-olympics-paralympics.html (Accessed: 9 October 2016).
4. “5 lessons the Paralympics can teach us about not being Ableist” (2016) Available at: https://www.bustle.com/articles/183198-5-lessons-the-paralympics-can-teach-us-about-not-being-ableist (Accessed: 9 October 2016).
5. “Ukraine at the Paralympics” (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Ukraine_at_the_Paralympics (Accessed: 9 October 2016).
6. Sutherland, B. (2016) “Ukraine’s Paralympic success: What’s the secret?” Available at: http://www.bbc.com/news/world-europe-37348969 (Accessed: 9 October 2016).
7. “Ukraine” (2009) Available at: https://www.paralympic.org/ukraine (Accessed: 9 October 2016).
8. “Paralympic Medal Count” Available at: https://www.rio2016.com/en/paralympics/medal-count-country (Accessed: 9 October 2016).
9. Sharwood, A. (2016) “Paralympic proof that Ukraine is the kindest country in the world”. Available at: http://www.huffingtonpost.com.au/2016/09/17/paralympic-proof-that-ukraine-is-the-kindest-country-in-the-worl/ (Accessed: 9 October 2016).
10. Βογιατζής, Η. (2016) “Παραολυμπιακοί Αγώνες Ρίο 2016, τώρα ξεκινούν οι πραγματικοί αγώνες! Με 54 αθλητές συμμετέχει η Ελλάδα!” Available at: http://www.newsitamea.gr/paraolimpiaki-agones-rio-2016-tora-xekinoun-pragmatiki-agones-54-athlites-simmetechi-ellada/ (Accessed: 9 October 2016)