Δεν είναι μόνο οι Έλληνες. Αν μη τι άλλο, εντός των ελληνικών συνόρων υπάρχει εξοικείωση σχετικά με τις μειονότητες της Αλβανίας – τονίζοντας, όμως, διαρκώς το ελληνικό στοιχείο των περιοχών σε μια ευρεία ζώνη κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Η περιοχή αυτή αποκαλείται Βόρειος Ήπειρος. Αυτό το οποίο δεν είναι γνωστό είναι πως το αλβανικό κράτος περιλαμβάνει και άλλες μειονότητες πέραν της ελληνικής ή ελληνόφωνης. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, το Αλβανικό κράτος αναγνώριζε τρεις εθνικές μειονότητες (Έλληνες, “Μακεδόνες” και Μαυροβούνιοι-Σέρβοι) και δύο πολιτιστικές (Ρομά, Aromanians ή Βλαχόφωνοι). Η κατάσταση, όμως, άλλαξε πολύ πρόσφατα.

Ιστορική αναδρομή

Το αλβανικό κράτος ιδρύθηκε το 1913. Τα σύνορά του -αν μη τι άλλο- δεν περιελάμβαναν μόνο περιοχές με αλβανικό πληθυσμό. Το αλβανικό στοιχείο εντός των πλαισίων της πολυεθνικής Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν διάσπαρτο στη Βαλκανική. Η δημιουργία του νέου κράτους οδήγησε στο να βρεθούν πολλοί εκτός συνόρων – μια συνέπεια που μπορεί να εντοπιστεί μέχρι και σήμερα, μιας και το αλβανικό στοιχείο εντοπίζεται περισσότερο εκτός παρά εντός των συνόρων (π.χ. Κόσοβο: 90% του πληθυσμού).

Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι έφεραν την Αλβανία σε δυσμενή θέση, με πιο γνωστά γεγονότα την κατάληψή της από την Ιταλία το 1939 και τον ελληνικό έλεγχο της ζώνης της “Βόρειας Ηπείρου” το 1940. Αυτά τα γεγονότα δεν είναι ανεξάρτητα, καθώς επηρέασαν την πορεία και τη νοοτροπία του ελληνικού-ελληνόφωνου και ορθοδόξου στοιχείου, που το κράτος είχε αναγνωρίσει το 1921. Η λήξη του πολέμου βρίσκει την Αλβανία στο ανατολικό στρατόπεδο και στο κομμουνιστικό καθεστώς του Hoxha. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια των κοινών πολιτικών αξιών δεν εγείρονταν ζητήματα εθνικών μειονοτήτων. Το καθεστώς δεν επέτρεπε κάποια άλλη διαφοροποίηση πέραν της μίας αξίας της κεντρικής κομμουνιστικής ιδεολογίας. Όμως, κατά τη διαδικασία νομιμοποίησής του, ήγειρε το εθνικό φρόνημα με αναφορές στους προγόνους Ιλλυριούς. Ο εθνικισμός υπέβοσκε στην κοινωνία, και ήταν βασικό συστατικό για τη νέα εποχή.

Η νέα εποχή

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 η χώρα αλλάζει σελίδα. Το καθεστώς παύει να υφίσταται, και η χώρα βρίσκεται εντός μιας περιόδου άκρατου εθνικισμού.

Αλβανικός λαός σε κινητοποιήσεις

Το Σοσιαλιστικό Κόμμα -αποτελούμενο από στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος- και το Δημοκρατικό -που χαρακτηρίζεται από εθνικιστικά στοιχεία- εναλλάσσονται στην εξουσία. Αμφότερα ήγειραν τη σημασία της εθνικής ομοιογένειας (σ.σ. Η επίσημη απογραφή είχε καταγράψει 58.756 Έλληνες, 4.697 “Μακεδόνες” και 2.000 διαφοροποιημένους. Τα στοιχεία αμφισβητούνται από τις διάφορες ομάδες, μιλώντας ακόμη και για 200.000 Έλληνες και 50.000 “Μακεδόνες”. Παρόμοια τακτική υιοθετείται και από τις μειονότητες στα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη).

Το αλβανικό κράτος παίρνει επίσημα τη νέα του μορφή τον Φεβρουάριο του 1991 – η οποία, όμως, θεσμοποιείται αρκετά αργότερα, με το Σύνταγμα του 1998. Η χώρα λειτουργεί με τον συντακτικό νόμο για τα βασικά ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες και, ιδιαίτερα, με τα άρθρα 25 και 26 για τις μειονότητες. Παρ’ όλα αυτά, αναγνωρίστηκε το δικαίωμα στην εκπαίδευση πάνω στη μητρική γλώσσα για τις περιοχές με πλειονότητα μειονοτικού πληθυσμού. Ωστόσο, κατά την εφαρμογή του, ο νόμος αυτός δεν υλοποιήθηκε απόλυτα, ή εφαρμόστηκε περιορισμένα μόνο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, δίνοντας προτεραιότητα στην αλβανική (σχολεία με λιγότερους καθηγητές και όχι σε όλες τις περιοχές, ενώ η δευτεροβάθμια εισήχθη αργότερα). Όσον αφορά στην πολιτική εκπροσώπηση, παρά τη συμμετοχή του ελληνικού μειονοτικού κόμματος ΟΜΟΝΟΙΑ στις εκλογές του 1991, μετέπειτα ψηφίστηκε νόμος που απαγόρευε τη σύσταση κομμάτων σε εθνική βάση. Η εκπροσώπηση των μειονοτήτων κατέστη εφικτή μόνο μέσω μη μειονοτικών κομμάτων -όπως η Ένωση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα-, περιορίζοντας έτσι οποιαδήποτε συντεταγμένη δράση. Στην πορεία, γίνονται διάφορες μεταρρυθμίσεις υπέρ των μειονοτήτων.

Κατά την περίοδο της πλήρους εξέλιξης των συγκρούσεων του Κοσόβου, η Αλβανία στρέφει την πολιτική της προς την προστασία των αδελφών Κοσοβάρων, έχοντας μειονοτικές θέσεις διαφοροποιημένες από αυτές που εφήρμοσε εντός συνόρων. Η Αλβανία, μέσα και από τη στήριξη της διεθνούς κοινότητας, μιλά για καταπίεση του αλβανόφωνου πληθυσμού του Κοσόβου, κατηγορώντας τη Γιουγκοσλαβία.

Όμως, το άνοιγμα των συνόρων το 1991 προκάλεσε ένα “κύμα” φυγής προς το εξωτερικό και, ιδιαίτερα, προς την Ελλάδα, προκαλώντας μια διαρκή συρρίκνωση των μειονοτικών πληθυσμών – αλλά και του συνολικού πληθυσμού γενικότερα. Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων οδήγησε στην αλλαγή του σκηνικού κατά τη δεκαετία του 2000.

Υφιστάμενο πλαίσιο

Η νέα δεκαετία ήταν σαφώς διαφορετική. Το νέο Σύνταγμα όριζε την ελευθερία και την ισότητα των πολιτών και των μειονοτήτων – με σεβασμό, όμως, στον αλβανικό πολιτισμό. Ωστόσο, το αλβανικό κράτος έπρεπε να γίνει μία φιλελεύθερη δημοκρατία, και να συμβαδίσει με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη. Έτσι, ήδη από το 1995 έγινε μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης, και εφήρμοσε τη “Σύμβαση για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων” του Συμβουλίου της Ευρώπης το 2001, ενώ είχε υπογράψει τη Διακήρυξη της Κοπεγχάγης το 1990. Το ευρωπαϊκό όραμα, σε συνδυασμό με τη ραγδαία μείωση του ποσοστού των μειονοτήτων -όπως αναφέρεται στις μεταγενέστερες απογραφές-, ελαστικοποίησε τη στάση της χώρας, η οποία παραχώρησε αρκετά στις μειονότητες.

Η Αλβανία έχει πια πέντε αναγνωρισμένες μειονότητες. Οι τρεις από αυτές είναι: η Ελληνική -που είναι και η πολυπληθέστερη-, η “Μακεδονική” -που εντοπίζεται στα σύνορα μεταξύ Αλβανίας και Π.Γ.Δ.Μ.-, και η Σερβο-μαυροβούνια – που αποτελείται από πληθυσμούς κάποιων χωριών στα σύνορα μεταξύ Αλβανίας και Μαυροβουνίου. Πέραν του εθνοτικού επιπέδου, αναγνωρίζονται οι Ρομά και οι Aromanians (Βλάχοι ή Βλαχόφωνοι) στο πολιτιστικό επίπεδο. Το αλβανικό Σύνταγμα προβλέπει την εξάλειψη των διακρίσεων και την προστασία και τον σεβασμό των δικαιωμάτων των μειονοτήτων (Άρθρο 3).

Μέσα από μια σειρά νομοθετημάτων προβλέπεται η λειτουργία σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και η ίδρυση σχολείων για τις μειονοτικές ομάδες, ενώ δίνεται και η δυνατότητα εκπομπών στη μειονοτική γλώσσα. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα ίδρυσης πολιτιστικών συλλόγων για την προστασία και τη διάδοση των εθίμων και των παραδόσεων των μειονοτήτων. Επιπλέον, από το 2005 και έπειτα, η Αλβανία είναι εξαιρετικά λεπτομερής στις εκθέσεις της ως προς την εφαρμογή της σχετικής Σύμβασης, αλλά και σχετικά με την απελευθέρωση των διασυνοριακών επαφών των μειονοτήτων, προσπαθώντας να προωθήσει και να υλοποιήσει τις δεσμεύσεις της. Η ένταξη στο ΝΑΤΟ και το καθεστώς της υποψήφιας χώρας προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση την ώθησαν να πάει παρακάτω.

Όμως, πάντα υπάρχει ο αντίλογος. Η ελληνική μειονότητα καταγγέλλει την αλβανική εξουσία για έμμεση καταπίεση και τρομοκρατία, με το γκρέμισμα εκκλησιών και την κατεδάφιση κατοικιών. Επίσης, σημαντικό στοιχείο είναι πως η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα αλβανικά σχολεία ανέρχεται σε 2-3 ώρες την εβδομάδα, περιορίζοντας έτσι τους μαθητές. Οι “Μακεδόνες” πάλι εντοπίζουν έλλειμμα στην εκπαίδευση, με μόλις το 20% των μαθημάτων να γίνεται στη δική τους γλώσσα -ενώ ο νόμος προβλέπει 60%-, ενώ η απογραφή που έγινε το 2011 δεν τους έδινε τη δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού ως “Μακεδόνων”, παρά μόνο στην περιοχή των Πρεσπών, και όχι σε αυτές στα σύνορα των χωρών.

Οι “Μακεδόνες” στην Αλβανία

Τέλος, οι Μαυροβούνιοι και οι Σέρβοι θέλουν να διαχωρίσουν τη θέση τους. Στο πολιτιστικό επίπεδο, οι Βλαχόφωνοι εντοπίζουν τον κίνδυνο εξαφάνισης της γλώσσας τους και τη μη προστασία της από το κράτος, ενώ οι Ρομά αποτελούν -όπως και σε άλλες χώρες- ομάδα σε εκτεταμένη ένδεια, με το κράτος να μην εφαρμόζει σειρά νόμων για τη βελτίωση των συνθηκών της διαβίωσης, της εκπαίδευσης και της πρόσβασής τους στη δημόσια υγεία, ενώ υπήρχαν και μη αναγνωρισμένες ομάδες.

Όλα αυτά μέχρι τις 12 Οκτωβρίου

Το status υποψήφιας χώρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης οδήγησε την Αλβανία στην αλλαγή του υφιστάμενου πλαισίου. Μετά από μία μακρά περίοδο διαμάχης, το νέο νομοσχέδιο για την προστασία των μειονοτήτων ψηφίστηκε από την ευρεία πλειοψηφία της Βουλής στις 12 Οκτωβρίου.

Η σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η αλβανική

Τόσο το Δημοκρατικό όσο και το κυβερνών Σοσιαλιστικό κόμμα συμφώνησαν στην αναγνώριση 9 μειονοτήτων – από τις οποίες η ένατη αναγνωρίστηκε την τελευταία στιγμή. Πλέον, το αλβανικό κράτος διαχωρίζει Σέρβους και Μαυροβουνίους, ενώ αναγνωρίζει Βόσνιους, Αιγύπτιους και, τέλος, Βουλγάρους. Τα 22 άρθρα του νέου πλαισίου θεωρήθηκαν απαραίτητα για την προσαρμογή στο “ευρωπαϊκό κεκτημένο”. Ο Υπουργός Εξωτερικών μίλησε για έναν νόμο που είχε σχεδιαστεί ήδη από το 2007, και διασφαλίζει με κάθε τρόπο τις μειονότητες, κάτι που δείχνει και η ευρεία στήριξη σε αυτόν (σ.σ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προχωρήσει σε σειρά συστάσεων σχετικά με το καθεστώς προστασίας των μειονοτήτων).

Η Ολομέλεια της αλβανικής Βουλής

Οι παραπάνω ομάδες είναι σχετικά ολιγάριθμες, σύμφωνα με την επίσημη στατιστική. Οι Αιγύπτιοι -οι οποίοι αναγνωρίστηκαν μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα- συγχέονταν με τους Ρομά, και βρισκόταν σε δυσμενέστερη θέση, χωρίς εύκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες και εκπαίδευση. Αυτοχαρακτηρίζονται ως θύματα καταπίεσης, αριθμούμενοι περί τις 100.000. Οι Βόσνιοι είναι μια μικρή αριθμητική ομάδα μουσουλμάνων, συγκεντρωμένη κυρίως στα Τίρανα, οι οποίοι, θέλοντας να διαφυλάξουν τη γλώσσα τους, ζήτησαν την αναγνώρισή τους. Επίσης, διαφορές μεταξύ Σέρβων και Μαυροβουνίων προέκυψαν μετά την απόσχιση του δεύτερου κράτους το 2008, αλλά και σχετικά με το ζήτημα της θρησκείας.

Τέλος, οι Βούλγαροι δεν επρόκειτο να αναγνωριστούν στο αρχικό νομοσχέδιο, όμως οι πιέσεις της Βουλγαρίας και η απειλή για veto στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της χώρας οδήγησε την Κυβέρνηση να μεταβάλει τη στάση της την τελευταία στιγμή. Η Βουλγαρία θεωρεί τους σλαβόφωνους πληθυσμούς ως Βουλγάρους, καθώς αιτούνται υπηκοότητας από τη χώρα, και διαμένουν εκεί πριν την ίδρυση του κράτους. Από την άλλη μεριά, η Π.Γ.Δ.Μ. κατηγορεί τη Βουλγαρία για καπήλευση της “μακεδονικής” μειονότητας, καθότι οι βουλγαρικές περιοχές συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό με τις “μακεδονικές”, σε μία έριδα που έχει ξεκινήσει. Η αλβανική ηγεσία υποστηρίζει πως ο καθορισμός των μειονοτήτων έγινε με βάση την εθνικότητα που δηλώθηκε κατά την απογραφή του 2011.

Μέσα στο νέο αυτό πλαίσιο ορίζεται το όριο του 20% του πληθυσμού για συνδιαλλαγή με το δημόσιο, εκπομπές στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο, καθώς και η ίδρυση σχολειών σε όποιες περιοχές καθίσταται απαραίτητο. Το τελευταίο είναι και ένα εκ των σημείων τριβής με τους εκπροσώπους των μειονοτήτων, καθώς η ρύθμιση αυτή ήταν σαφώς ευρύτερη κατά το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή -με δηλώσεις του αρμοδίου εκπροσώπου της- χαιρέτησε τις προθέσεις της Αλβανίας, τις οποίες εκφράζει το νέο νομοσχέδιο, στις 16 Οκτωβρίου. Πλέον το ζήτημα είναι η υλοποίηση αυτού στην πράξη.

Πηγές:

1. Κοππά, Μ. (1997). Οι μειονότητες στα μετακομμουνιστικά Βαλκάνια. 1997, εκδόσεις Νέα σύνορα. σελ. 35, 48,91-97, 178-179
2. novinite.com. (2017). EP Adopts Resolution on Bulgarians in Albania http://www.novinite.com/articles/179336/EP+Adopts+Resolution+on+Bulgarians+in+Albania
3. Minority rights group. (2017). country profile : Albania. http://minorityrights.org/country/albania
4. European Western Balkans. (2017). Final draft of new minority bill sent to Albanian Parliament https://europeanwesternbalkans.com/2017/04/19/final-draft-of-new-minority-bill-sent-to-albanian-parliament/
5. Council of Europe Office in Tirana (2016). Strengthening the Protection of National Minorities in Albania. https://www.coe.int/en/web/tirana/strengthening-the-protection-of-national-minorities-in-albania1
6. focus information agency (2017), IBNA: The bill on minorities in Albania is a step back, MP of the Greek minority says. http://www.focus-fen.net/news/2017/10/13/423974/ibna-the-bill-on-minorities-in-albania-is-a-step-back-mp-of-the-greek-minority-says.html
7. Republic of Albania OMBUDSMAN (2014),Special report on minority rights in Albania. http://www.avokatipopullit.gov.al/sites/default/files/field/image/ON%20MINORITY%20RIGHTS%20-%20%20ENGLISH.pdf
8. Russell, Ventari (2003), Migration and development in Albania. http://www.migrationdrc.org/publications/working_papers/WP-C5.pdf
9. OSCE office of elimination of discrimination(2013), Protection of Minorities in Albania persuant to the Law for Protection from Discrimination. http://www.osce.org/albania/110959?download=true
10. Tirana Times (2017), Minorities law draws Athens’ ire, Sofia’s praise. http://www.tiranatimes.com/?cat=28&paged=2 
11. Macedonian journal on social studies (2013), Albanian State Policy to National Minorities on Educational and Cultural Viewpoint After 1990. http://www.mcser.org/journal/index.php/mjss/article/viewFile/11/9
12. Ekflodia Leksaj (2006), Influence of EU’s policy on minority rights protection in Albania. http://www.inclusionexclusion.eu/site/wp-content/uploads/2010/04/Leskaj-Flodi.do