Κατά τον τελευταίο καιρό, η προσφυγική κρίση μονοπωλεί το ενδιαφέρον των Μ.Μ.Ε. και του ευρύτερου κοινού, ενώ πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί για τις επιπτώσεις της στις πιο ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι ανήλικοι. Τα Μ.Μ.Ε. και τα social media είναι γεμάτα εικόνες μικρών παιδιών που πνίγηκαν και παρασύρθηκαν στην ξηρά, βρεφών που διεσώθησαν μέσα από πλαστικές βάρκες, και παιδιών τα οποία προσπαθούν να παίξουν ή να ζεσταθούν μέσα στις άθλιες συνθήκες των προσφυγικών καταυλισμών. Εντούτοις, ένα εξίσου σοβαρό ζήτημα, που προσφάτως αρχίζει να λαμβάνει τη δέουσα προσοχή, είναι η έκθεση αυτών των παιδιών και, ειδικά, των ασυνόδευτων ανηλίκων στη βία, την κακοποίηση και, συχνά, τη σεξουαλική εκμετάλλευση.

Ένα από τα εντυπωσιακά χαρακτηριστικά αυτής της κρίσης είναι ο αριθμός των εμπλεκόμενων παιδιών – αριθμός ο οποίος είναι συγκρίσιμος με τη μετακίνηση πληθυσμών που προκλήθηκε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για να γίνει κατανοητή η έκταση του φαινομένου, από τα 1.2 εκατομμύρια προσφύγων (UNHCR, 2016) και μεταναστών που διήλθαν από την Ελλάδα από το 2015 και έπειτα, περίπου 480.000 εξ αυτών είναι παιδιά. Από αυτά, 20.300 παιδιά βρίσκονται αυτή τη στιγμή “παγιδευμένα” στην Ελλάδα (UNICEF, 2017).

Η πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου του Harvard (FXB Center for Health and Human Rights Harvard University, 2017) σημειώνει την ανησυχητική αύξηση της βίας και σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών-προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα. Αν και η Ελλάδα έχει επικυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1989, η οποία εγγυάται την προστασία όλων των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων όσων ζητούν άσυλο, το μέγεθος της κρίσης και τα υφιστάμενα προβλήματα του συστήματος προστασίας παιδιών στην Ελλάδα έχουν δραματικές επιπτώσεις στην ασφάλεια και ευημερία χιλιάδων ανηλίκων. Τα παιδιά είναι εγγενώς πιο ευάλωτα, και διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να υποβληθούν σε φυσική και σεξουαλική κακοποίηση. Παράγοντες που επηρεάζουν την ευπάθεια των παιδιών είναι οι συνθήκες κράτησης και διαβίωσής τους, οι οποίες, δυστυχώς, έχουν χαρακτηριστεί ως ανεπαρκείς, επισφαλείς και ακατάλληλες να εκπληρώσουν όχι μόνο τις ανάγκες των παιδιών, αλλά και τις ελάχιστες απαιτούμενες προδιαγραφές υγιεινής (FXB Center for Health and Human Rights Harvard University, 2017).

Βία στους προσφυγικούς καταυλισμούς

Μέσα σε έναν τυπικό προσφυγικό καταυλισμό, άνθρωποι με διαφορετικό πολιτισμικό, θρησκευτικό και φυλετικό υπόβαθρο αναγκάζονται να συζήσουν υπό απαιτητικές συνθήκες, αντιμετωπίζοντας ένα δύσκολο παρόν και ένα αβέβαιο μέλλον. Η απογοήτευση που βιώνουν, σε συνδυασμό με τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης, εύκολα μετατρέπονται σε ξεσπάσματα βίας και θυμού. Καθημερινά, έφηβοι και παιδιά γίνονται μάρτυρες και θύματα αυτών των ξεσπασμάτων. Τα περιστατικά βίας έχουν σοβαρό ψυχολογικό αντίκτυπο στη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών, τα οποία είτε βρίσκονται σε μια κατάσταση πανικού, συνδέοντας τη βία που βιώνουν στους καταυλισμούς με αναμνήσεις πολέμου και καταδίωξης, είτε μιμούνται τους ενήλικες, διαιωνίζοντας βίαιες συμπεριφορές (FXB Center for Health and Human Rights Harvard University, 2017).

Η κατάσταση επιδεινώνεται καθώς, μέσα στους προσφυγικούς καταυλισμούς, τα παιδιά βρίσκονται -τις περισσότερες φορές- χωρίς επιτήρηση από τους γονείς ή τους κηδεμόνες τους. Μάλιστα, επιτρέπεται στους ασυνόδευτους ανηλίκους άνω των 15 ετών να βγαίνουν έξω από τα κέντρα κράτησης χωρίς συνοδεία (FXB Center for Health and Human Rights Harvard University, 2017). Και στις δυο περιπτώσεις, κανείς δεν ξέρει πότε μπορεί να αρχίσουν ταραχές, ή ποιος μπορεί να προσεγγίσει τα παιδιά. Μπορεί ακόμη και να τα κακομεταχειρίζονται οι ίδιοι οι γονείς τους (FXB Center for Health and Human Rights Harvard University, 2017), οι οποίοι παλεύουν με τα δικά τους τραύματα απώλειας και απελπισίας. Λόγω των έντονων επιπέδων πίεσης, οι ενήλικοι κηδεμόνες μπορεί να αγνοήσουν τις ανάγκες των παιδιών τους, ή να μην βρίσκονται σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτές, γεγονός που δύναται να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα κακοποίησης (UNICEF, 2012).

Σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση

Οι αδύναμες ή ανεπαρκείς προστατευτικές δομές μέσα στους προσφυγικούς καταυλισμούς αυξάνουν τον κίνδυνο σεξουαλικής βίας για τους ανηλίκους. Τα ασυνόδευτα παιδιά βρίσκονται σε ιδιαίτερο κίνδυνο, και μπορούν ευκολότερα να πέσουν θύματα ενηλίκων που επιδιώκουν να τα εκμεταλλευτούν, αλλά και συνομηλίκων τους. Οι περισσότεροι παραβάτες είναι ενήλικοι άντρες, οι οποίοι εκμεταλλεύονται ανυποψίαστα παιδιά, επωφελούμενοι από την έλλειψη κατάλληλης εποπτείας τους, είτε δρώντας μεμονωμένα είτε ως μέρος οργανωμένων συμμοριών (FXB Center for Health and Human Rights Harvard University, 2017). Άλλες φορές, τα ίδια τα παιδιά γίνονται δράστες, δεδομένου ότι, μέσα στους καταυλισμούς κράτησης, η διαβίωση ανηλίκων διαφόρων ηλικιών και καταγωγών δημιουργεί διαφορές ισχύος και εντάσεις. Έρευνες, μάλιστα, έχουν καταδείξει ότι η σεξουαλική βία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέθοδος διεκδίκησης εξουσίας και κυριαρχίας μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον (Warburton J., 2016).

Παρά το γεγονός πως πολλές Μη-Κυβερνητικές Οργανώσεις, όπως οι Γιατροί χωρίς Σύνορα (Townsend, 2016), καταγράφουν την αύξηση των ισχυρισμών περί σεξουαλικών επιθέσεων εναντίον παιδιών, η διάδοση του φαινόμενου είναι πολύ δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί. Κι αυτό γιατί τα θύματα τέτοιων επιθέσεων αποφεύγουν συνήθως να τις αναφέρουν. Οι πιο συνηθισμένοι λόγοι που συμβαίνει αυτό είναι ο φόβος της επανειλημμένης θυματοποίησης, τα αισθήματα ντροπής και απομόνωσης, η πιθανότητα αντιποίνων (FXB Center for Health and Human Rights Harvard University, 2017), αλλά ακόμα και η δυσπιστία προς τις μορφές εξουσίας. Μόνο σε ακραίες περιπτώσεις, όπου υπάρχουν σοβαροί τραυματισμοί και, επομένως, ανάγκη ιατρικής περίθαλψης, φανερώνονται τέτοια περιστατικά.

Ένα ακόμα ζήτημα αποτελεί η καταφυγή πολλών ανηλίκων στην πορνεία, με σκοπό την οικονομική διαβίωσή τους και τη μετέπειτα αναχώρησή τους για άλλες χώρες, οι οποίες είναι και ο προορισμός τους (Taylor D., 2017). Πιο συγκεκριμένα, η Πλατεία Βικτωρίας και το Πεδίον του Άρεως είναι δυο περιοχές γνωστές για τη σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών. Άλλωστε, οι δυο αυτές τοποθεσίες, στην καρδιά της Αθήνας, αποτελούν γνωστά κέντρα εμπορίου ναρκωτικών και σεξ για πολλά χρόνια τώρα. Η εικόνα νεαρών αγοριών τα οποία κάθονται μόνα τους σε παγκάκια, ενώ περαστικοί αξιολογούν την αγορά (Howden, 2016), αποτελεί μια νέα πραγματικότητα που ήρθε να επιδεινώσει ένα ήδη ανησυχητικό φαινόμενο. Σύμφωνα με το Άρθρο 34 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) και το Άρθρο 2 του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου για την Παιδική Πορνεία (2000), τα εμπλεκόμενα στην πορνεία παιδιά -είτε με τη συναίνεσή τους είτε όχι- είναι θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, καθώς δεν θεωρούνται νομικά ικανά να παράσχουν γνήσια συγκατάθεση και, γι’ αυτό, πρέπει να προστατεύονται κατάλληλα.

Παράπλευρες απώλειες μιας κρίσης δίχως τέλος

Η σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών αποτελεί μία από τις χειρότερες μορφές κακοποίησης σε μια κοινωνία. Τα παιδιά αυτά, έχοντας βιώσει φυσική ή σεξουαλική βία, υποφέρουν από φόβο και δυσπιστία προς ένα σύστημα που θα έπρεπε να φροντίζει για την ασφάλειά τους. Έφτασαν στην Ευρώπη σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής, και βρέθηκαν να γίνονται παράπλευρες απώλειες μιας κρίσης δίχως τέλος. Η κοινωνία και το κράτος δεν μπορούν πλέον να αγνοούν αυτή την κατάσταση, και να παραμένουν αδρανείς, ενώ παιδιά κακοποιούνται ή ωθούνται στην πορνεία, προκειμένου να επιβιώσουν. Χωρίς την απαραίτητη πολιτική βούληση από τις ελληνικές και ευρωπαϊκές αρχές, τα παιδιά αυτά δεν θα μπορέσουν να βιώσουν συνθήκες ζωής σε ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον.

Σε μια εποχή ακραίας αμφισβήτησης του τί συνιστά αλήθεια και τί ψέμα, τί είναι σωστό και τί είναι λάθος, η ανάγκη ενός κράτους δικαίου καθίσταται πιο αδήριτη από ποτέ. Αλλά αυτό το οποίο δεν πρέπει να χαθεί σε καμία περίπτωση, ακόμα και στους πιο σκοτεινούς καιρούς, είναι η αλληλεγγύη και η ανθρωπιά. Γιατί ποια είναι η εναλλακτική λύση προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι τεράστιες προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας, αν όχι η κοινή δέσμευση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και στον σεβασμό κάθε ατόμου;

Πηγές: 

1. FXB Center for Health & Human Rights (2017). New Report: Emergency Within an Emergency, Exploitation of Migrant Children in Greece. [online] Available at: https://fxb.harvard.edu/new-report-emergency-within-an-emergency-exploitation-of-migrant-children-in-greece/ [Accessed 4 May 2017].
2. Howden, D. (2016). Refgees caught up in child prostitution in Athens. Refugees Deeply.[online] Available at: https://www.newsdeeply.com/refugees/articles/2016/07/14/refugees-caught-up-in-child-prostitution-in-athens
3. Taylor, D. (2017). Child refugees in Europe ‘forced to sell bodies’ to pay smugglers. The Guardian. [online]  Available at: https://www.theguardian.com/society/2017/apr/18/child-refugees-in-europe-forced-to-sell-bodies-to-pay-smugglers
4. Townsend, M. (2016). ‘Sexual assaults on children’ at Greek refugee camps. The Guardian. [online]  Available at: https://www.theguardian.com/world/2016/aug/13/child-refugees-sexually-assaulted-at-official-greek-camps
5. UNHCR. (2016). Refugees/migrants emergency response-Mediterranean. [online] Available at: http://data.unhcr.org/mediterranean/regional.php
6. UNICEF. (2012). Minimum Standards for Child Protection in Humanitarian Action. [online]  Available at: https://www.unicef.org/iran/Minimum_standards_for_child_protection_in_humanitarian_action.pdf
7. UNICEF. (2016). Neither safe nor sound: Unaccompanied children on the coastline of the English Channel and the North Sea. [online] Available at: https://www.unicef.org/media/files/Unicef_NeitherSafeNorSound_(003).pdf
8. UNICEF. (2016). Refugee and Migrant children in Greece. [online]  Available at: https://data2.unhcr.org/en/documents/download/56000
9. Warburton, J. (2016).  Preventing the sexual exploitation of children: A mapping of practice and interventions. ECPAT International Journal, Issue 11