Η επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου στη χώρα μας έγινε σε μία περίοδο αυξημένης έντασης στην περιοχή. Αξίζει να σημειωθεί πως την προηγούμενη μέρα, ο Πρόεδρος των Η.Π.Α, Donald Trump, αποφάσισε τη μεταφορά της Αμερικανικής Πρεσβείας από το Τελ-Αβίβ στην Ιερουσαλήμ. Σε αυτό αρκεί να προστεθούν τα ανοιχτά διμερή θέματα και οι σχέσεις Τουρκίας-Ε.Ε για να σχηματιστεί μία εικόνα της περιρρέουσας ατμόσφαιρας.

Πριν την επίσκεψη

Αν και η επίσκεψη του Recep Tayyip Erdoğan ανακοινώθηκε καιρό πριν, δεν υπήρξε κάποια επίσημη τοποθέτηση της ελληνικής κυβέρνησης σχετικά με τους επιδιωκόμενους στόχους και πιθανά κέρδη από τη συνάντηση αυτή. Γίνονταν ορισμένες αναφορές από βουλευτές ή αξιωματούχους σχετικά με το ρόλο που επιθυμεί να παίξει η Ελλάδα ως μεσολαβητής για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε., αλλά τίποτα επίσημο ή συγκεκριμένο.

Στην αντίπερα όχθη, ο Τούρκος Πρόεδρος σε συνέντευξή του στην ελληνική τηλεόραση έδωσε το στίγμα της επίσκεψής του. Ξεκαθάρισε τη θέση του για τη Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία όπως χαρακτηριστικά είπε: «Χρειάζεται επικαιροποίηση από το Α έως το Ω. Μπορεί η Ελλάδα να ενοχλείται με κάποια θέματα, με συγκεκριμένες προβλέψεις, αλλά μπορούμε να καθίσουμε κάτω και να συζητήσουμε». Από τη συζήτηση αυτή δεν απέκλεισε ούτε τη Συρία, ούτε το Ιράν – κράτη για τα οποία η Συνθήκη περιλαμβάνει εδαφικές διευθετήσεις. Δεν παρέβλεψε ταυτόχρονα να επισημάνει και τη σημασία της επίσκεψής του στην Κομοτηνή, καθώς όπως είπε: «Στη Δυτική Θράκη κατοικούν 150.000 ομοεθνείς μας. Θα ήταν ανεπίτρεπτο να μην επισκεφτώ τους συμπατριώτες μας που χτίζουν τις γέφυρες επικοινωνίας με την Ελλάδα». Οριοθετώντας έτσι την κύρια στόχευσή του, όρισε το κεντρικό θέμα της ατζέντας, προσπαθώντας να «παγιδεύσει» την ελληνική πλευρά μέσα σε αυτό.

Όπως γίνεται αντιληπτό, ο ξεκάθαρος σκοπός του Τούρκου Προέδρου, σε αντιδιαστολή με την νεφελώδη ελληνική θέση πάνω στο ζήτημα, δεν δημιουργούσε τις καλύτερες συνθήκες διεξαγωγής διαλόγου.

Το Πρώτο Ημίχρονο: Το Προεδρικό Μέγαρο

Θέτοντάς τη σε ποδοσφαιρικούς όρους, η επίσκεψη του Ρ.Τ. Ερντογάν είχε δύο ημίχρονα και τη διαδικασία των πέναλτι.

Το πρώτο ημίχρονο ήταν η συνάντηση με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο. Η συζήτηση δεν εξελίχθηκε στα πλαίσια των εθιμοτυπικών χαιρετισμών. Ήδη από τις πρώτες του φράσεις, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κινήθηκε στο πλαίσιο που ο Τούρκος Πρόεδρος είχε θέσει.

Η συζήτηση κινήθηκε αποκλειστικά πάνω στο ζήτημα επικαιροποίησης ή αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάνης, με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να δηλώνει πως οι «συνθήκες δεν επιδέχονται αναθεώρηση, ούτε επικαιροποίηση, παρά μόνο ερμηνεία». Αν και η δήλωση του Αρχηγού του Κράτους έστειλε ξεκάθαρο μήνυμα, εμπεριείχε τρία σφάλματα:

1. Επέτρεψε στον Recep Tayyip Erdoğan να θέσει την ατζέντα πάνω στην οποία εξελίχθηκε ο διάλογος.
2. Ξεπέρασε τον συνηθισμένο θεσμικό του ρόλο, και δημιούργησε μία άβολη κατάσταση, την οποία έπρεπε να διαχειριστεί η κυβέρνηση.
3. Δημιούργησε ένα κλίμα σύγχυσης και ηττοπάθειας στην κοινή γνώμη αναφορικά με την ετοιμότητα της ελληνικής πλευράς.

Το Δεύτερο Ημίχρονο: Το Μέγαρο Μαξίμου

Ακολούθησε η συνάντηση με τον Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα. Εκεί το κλίμα διαφοροποιήθηκε. Αν και η συζήτηση ξεκίνησε στο πλαίσιο που επιθυμούσε ο Τούρκος Πρόεδρος -σχετικά με τη Συνθήκη της Λωζάνης-, γρήγορα ο πρωθυπουργός απέσπασε μία απρόσμενη δήλωση από τον R.T. Erdoğan: «Δεν εποφθαλμιούμε τα εδάφη καμιάς χώρας». Φυσικά ο Τούρκος Πρόεδρος επέμεινε στη θέση του περί αναθεώρησης της συνθήκης.

Το επόμενο ζήτημα που τέθηκε ήταν αυτό της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης. Ο Έλληνας πρωθυπουργός διασαφήνισε τα μέτρα που λαμβάνει η κυβέρνηση για τους μουσουλμάνους, με την ανέγερση ή επισκευή τεμενών σε διάφορες πόλεις – συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας. Η δήλωση που έκανε αίσθηση: «Εμείς δεν κάναμε ορθόδοξη λειτουργία σε κανένα τέμενος, όπως συμβαίνει τελευταία με την Αγιά Σοφιά. Πρέπει να υπάρχει σεβασμός στις ιδιαιτερότητες κάθε θρησκείας». Σχολιάζοντας τη θέση του Τούρκου Προέδρου, τις μεταρρυθμίσεις που επιθυμούσε αναφορικά με την εκλογή και όχι τον διορισμό των μουφτήδων, απάντησε: «Στα ζητήματα αναφορικά με τους Έλληνες πολίτες, δεν είναι ζητήματα διαπραγμάτευσης μεταξύ των δύο κρατών. Εκεί θα εφαρμόσουμε την πολιτική μας».

Οι διαφωνίες συνεχίστηκαν και σε άλλα ζητήματα. Όταν ο Τούρκος Πρόεδρος ζήτησε την έκδοση των Τούρκων αξιωματικών που έχουν ζητήσει πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, ο πρωθυπουργός απάντησε: «Η Ελλάδα είναι η χώρα της δημοκρατίας και της ελευθερίας, έτσι δεν μπορεί να υποστηρίζει πραξικοπηματίες. Αλλά, ως κράτος δικαίου, τηρούμε τη διάκριση των εξουσιών. Οι αποφάσεις της Δικαιοσύνης γίνονται απόλυτα σεβαστές από όλους μας».

Αναφορικά με το Κυπριακό, η δήλωση του πρωθυπουργού που ξεχώρισε ήταν: «Το Κυπριακό άνοιξε επειδή πριν από 43 χρόνια υπήρχε παράνομη εισβολή». Φυσικά οι διαφωνίες έμειναν ως έχουν και σε αυτό το ζήτημα.

Μέσω αυτής της σύντομης περιγραφής μπορεί να γίνει αντιληπτή η σθεναρή στάση που επέδειξε ο πρωθυπουργός, εκπλήσσοντας την κοινή γνώμη, χωρίς ωστόσο να γίνεται κάποιο βήμα προς άμβλυνση των διαφορών. Το μόνο ζήτημα στο οποίο υπήρχε σχετική σύγκληση είναι το προσφυγικό.

Τα Πέναλτι: Επίσκεψη στην Κομοτηνή

Ο Τούρκος Πρόεδρος θα προσεύχονταν και αργότερα θα μιλούσε σε κλειστό χώρο και σε περιορισμένο αριθμό ατόμων. Αντίθετα, στο μειονοτικό σχολείο που επισκέφτηκε, συγκεντρώθηκε ένα τεράστιο πλήθος, τόσο από κατοίκους της περιοχής, όσο και από εκατοντάδες ανθρώπους που έφτασαν με λεωφορεία από την Τουρκία. Ο Τούρκος Πρόεδρος ζήτησε ένα μικρόφωνο για να μιλήσει στο πλήθος, με τον υφυπουργό Εξωτερικών Γιάννη Αμανατίδη να απαντά στον R.T. Erdoğan πως κάτι τέτοιο δεν είχε συμφωνηθεί. Η ομιλία εν τέλει έγινε, με το πλήθος να αποθεώνει τον Τούρκο Πρόεδρο.

Στη συνέχεια μίλησε και στο ξενοδοχείο -όπου προβλεπόταν ότι θα μιλήσει-, όπου προσπάθησε να αποκλιμακώσει την κατάσταση μιλώντας για το απαραβίαστο των συνόρων, και ζήτησε την καλύτερη ενσωμάτωση της μουσουλμανικής μειονότητας στην ελληνική κοινωνία. Αξίζει να σημειωθεί πως στις επίσημες τοποθετήσεις του ο Τούρκος Πρόεδρος αναφέρονταν σε μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης, και όχι σε «ομοεθνείς» ή «συμπατριώτες», όπως έκανε στην ομιλία του στο μειονοτικό σχολείο στην Κομοτηνή ή στην συνέντευξη πριν την επίσκεψη.

Μελανό σημείο οι αντιδράσεις τόσο από φορείς της Εκκλησίας, όσο και από συλλόγους της Θράκης, οι οποίες δυναμίτισαν περισσότερο το κλίμα. Το στοιχείο αυτό καταδεικνύει τη χρόνια ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού (τόσο σε κεντρικό, όσο και σε τοπικό επίπεδο) να συμφιλιώσει τις δύο πλευρές, και να ενσωματώσει τη μουσουλμανική μειονότητα στην τοπική κοινωνία

Συμπεράσματα

Σε επίπεδο εσωτερικής πολιτικής χρησιμότητας, η επίσκεψη του R.T. Erdoğan κατάφερε να κερδίσει αρκετούς πόντους για τον Τούρκο Πρόεδρο. Καθόρισε την ατζέντα, έμεινε συνεπής στις τουρκικές θέσεις, και στην ανοιχτή του ομιλία στην Κομοτηνή προβλήθηκε ως ο «προστάτης» των μουσουλμάνων της Θράκης.

Ταυτόχρονα, πόντους κέρδισε και ο Αλέξης Τσίπρας. Ο πρωθυπουργός απάντησε με σθένος και ακρίβεια στις θέσεις του Τούρκου Προέδρου. Όταν, μάλιστα, η συζήτηση ήρθε στο Κυπριακό, η άμεση και ξεκάθαρη αναφορά στην εισβολή τόν ανέδειξε στο εγχώριο ακροατήριο. Ήταν η πρώτη φορά που ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν αντιμετώπισε με ηττοπάθεια έναν ξένο ηγέτη.

Σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, η συνάντηση ήταν κενή περιεχομένου. Η έλλειψη στόχευσης από την ελληνική πλευρά επέτρεψε το να γίνει μία συζήτηση κομμένη και ραμμένη στα τουρκικά μέτρα. Πέρα από βαρύγδουπες δηλώσεις, ούτε ο πρωθυπουργός ούτε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας απέφυγαν τις αναφορές στο διεθνές δίκαιο και την τάξη που αυτό επιβάλλει. Η περίπτωση της Κομοτηνής ανέδειξε την αδυναμία της ελληνικής πλευράς να φέρει σε πέρας το πρόγραμμα της επίσκεψης, έτσι ακριβώς όπως προβλεπόταν να γίνει.

Δεν παίχτηκε καθόλου το χαρτί της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας. Το μοναδικό ίσως ζήτημα το οποίο η Ελλάδα μπορεί να χρησιμοποιήσει ως μοχλό πίεσης έναντι του γείτονά της. Χάθηκε μία ακόμα ευκαιρία να αναδειχθεί η χώρα ως ο πυλώνας σταθερότητας στην περιοχή, μέσω της προσήλωσης στο ευρωπαϊκό ιδεώδες. Απέτυχε έτσι και ο ανεπίσημα διακηρυγμένος στόχος της κυβέρνησης να γίνει η χώρα διαμεσολαβητής ανάμεσα στην Ε.Ε και την Τουρκία. Ούτε τονίστηκε ο καθοριστικός ρόλος που μπορεί η Ελλάδα να διαδραματίσει και στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, μέσω της στενής ενεργειακής και στρατιωτικής συνεργασίας με την Αίγυπτο και το Ισραήλ.

Εν κατακλείδι, η επίσκεψη δεν ήταν ούτε επιτυχημένη, ούτε αποτυχημένη. Το διεθνές κύρος της χώρας δεν ενισχύθηκε, αλλά ούτε μειώθηκε. Αντίθετα, για ακόμα μία φορά έγινε ξεκάθαρη η απόσταση που χωρίζει την Ε.Ε από την Τουρκία, και το πόσο δύσκολο είναι να καλυφθεί. Υπήρχαν σίγουρα αδυναμίες και κενά στην προετοιμασία. Αυτό που οφείλουμε να κάνουμε είναι να δούμε προσεκτικά τα στοιχεία, και με ψυχραιμία να τα αξιολογήσουμε. Το κείμενο επιδιώκει να θέσει τις βάσεις αυτού του διαλόγου.

Πηγές:

1. H Καθημερινή (2017). Επίσκεψη Ερντογάν: Ναυάγιο, με διαφωνία εφ’ όλης της ύλης. http://www.kathimerini.gr/938214/article/epikairothta/politikh/episkeyh-erntogan-nayagio-me-diafwnia-ef-olhs-ths-ylhs
2. Η Καθημερινή (2017). Βαρύ κλίμα στο Προεδρικό-Οι έντονοι διάλογοι μεταξύ Παυλόπουλου και Ερντογάν. http://www.kathimerini.gr/938090/article/epikairothta/politikh/vary-klima-sto-proedriko—oi-entonoi-dialogoi-meta3y-paylopoyloy-kai-erntogan
3. ΣΚΑΪ (2017). Ερντογάν στον ΣΚΑΪ: Η συνθήκη της Λωζάνης χρειάζεται επικαιροποίηση. http://www.skai.gr/news/greece/article/361869/erdogan-ston-skai-i-sunthiki-tis-lozannis-hreiazetai-epikairopoiisi/
4. CΝΝ Greece. (2017). Επίσκεψη Ερντογάν: “Ο Πρόεδρος που γύρισε από το κρύο”. http://www.cnn.gr/focus/apopseis/story/108962/episkepsi-erntogan-o-proedros-poy-gyrise-apo-to-kryo
5. ΕΡΤ. (2017). Ιστορική Επίσκεψη Ερντογάν-Η ατζέντα των επαφών-Φρούριο η Αθήνα. http://www.ert.gr/eidiseis/ellada/politiki/istoriki-episkepsi-erntogan-i-synantisis-ke-i-atzenta/
6. Λίτσας, Σπ. (2017). Η επικείμενη επίσκεψη του Ρ.Τ. Ερντογάν στην Ελλάδα. http://www.capital.gr/arthra/3252413/i-epikeimeni-episkepsi-tou-r-t-erntogan-stin-ellada