Η Εξέλιξη του Νομοθετικού Καθεστώτος της Σαρία Στην Ελλάδα

Γίνεται σχεδόν αναντίρρητα δεκτό πως το ζήτημα της προαιρετικότητας της εφαρμογής του ιερού ισλαμικού νόμου (Σαρία) στις μουσουλμανικές μειονότητες στη Δυτική Θράκη κατέστη αντικείμενο ατέρμονων συζητήσεων σε ηθικό, πολιτικό, κοινωνικό, αλλά και νομικό επίπεδο. Αποτέλεσμα των ως άνω συζητήσεων συνιστά η δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως του Νόμου 4511/2018, με υπαγόμενο στο αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής του τον περιορισμό της Σαρία, αφού η δικαιοδοτική αρμοδιότητα του μουφτή για τις έννομες σχέσεις οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου θα είναι –από το χρονικό σημείο ισχύος του παρόντος νομοθετήματος και επέκεινα– προαιρετική.

Μία Σύντομη Ιστορική Αναδρομή

Η υπόθεση των μειονοτήτων στην Ελλάδα χρονολογείται από την 30ή Ιανουαρίου 1923, η οποία αποτελεί ημερομηνία σταθμό,καθώς υπεγράφη η Συνθήκη της Λωζάνης. Η τελευταία εξαίρεσε από την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, αφενός, τους Χριστιανούς Ορθόδοξους Έλληνες που κατοικούσαν στην Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο – όντας υποκείμενοι στον Οικουμενικό Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης – αφετέρου, τους Μουσουλμάνους που κατοικούσαν στη Δυτική Θράκη. Οι πληθυσμοί που ανταλλάχθηκαν δεν ήταν ομοιογενείς. Οι Χριστιανοί οι οποίοι μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα δεν ήταν αποκλειστικά ελληνόφωνοι, αλλά περιλαμβάνονταν και ομιλητές της τουρκικής. Ομοίως, οι Μουσουλμάνοι οι οποίοι μεταφέρθηκαν στην Τουρκία, δεν ήταν αποκλειστικά τουρκόφωνοι, αλλά περιλαμβάνονταν ομιλητές της αλβανικής, της βουλγαρικής, της βλάχικης, ακόμα και της ελληνικής γλώσσας. Οι τελευταίοι, πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών, αποτελούσαν διακριτή πλειονότητα των κατοίκων της Δυτικής Θράκης, μέχρις ότου η ελληνική κυβέρνηση να εγκαταστήσει στην περιοχή, με συστηματικό τρόπο, χριστιανικούς προσφυγικούς πληθυσμούς από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη (Richard Clogg 2002, Minorities in Greece : Aspects of a Plural Society).

Σήμερα, η Ελλάδα αναγνωρίζει τη μειονότητα των μουσουλμάνων της Θράκης μόνο ως θρησκευτική, παρ’ όλο που υπάρχουν τρεις εθνοτικές ομάδες, οι οποίες αυτοπροσδιορίζονται ως Τούρκοι, Πομάκοι και Ρομά (Τσιτσελίκης Κ. 2012, Old and new Islam in Greece: From historical minorities to immigrant newcomers). Παρά το επιτρεπτό του αυτοπροσδιορισμού, πολλάκις, έχουν καταγγελθεί περιστατικά, κατά τα οποία μειονοτικές ομάδες δεν δύνανται να χρησιμοποιήσουν την εθνική ονομασία «Τούρκος» ή «Τουρκικός» σε πολιτιστικούς οργανισμούς ή οργανώσεις. Αναφέρεται χαρακτηριστικά πως το 2012 ο Άρειος Πάγος αποφάσισε τη διάλυση της «Τουρκικής Ένωσης Ξάνθης» ως εξής: «απορρίπτει την από 19-3-2010 αίτηση του σωματείου με την επωνυμία “ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΈΝΩΣΗ ΞΑΝΘΗΣ” για αναίρεση της 477/2009 αποφάσεως του Εφετείου Ξάνθης», (απόφαση ΑΠ 353/2012, Δ’ Πολιτικό Τμήμα).

Χαρακτηριστικά Γνωρίσματα Της Σαρία Και Προϊσχύον Καθεστώς

Το ειδικό καθεστώς της Σαρία στην Ελλάδα χρονολογείται από τον 19^ο αιώνα, μετά από τέσσερις αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας.

Αναλυτικότερα, στη Δυτική Θράκη εφαρμόζεται εν μέρει για τους μουσουλμάνους από το ελληνικό κράτος η Σαρία. Με τον όρο Σαρία νοείται ο ισλαμικός θρησκευτικός κώδικας διαβίωσης, καθώς χρησιμοποιείται ως οδηγός ορθοπραξίας για τον ισλαμικό τρόπο ζωής, δεδομένου ότι η ερμηνεία του συνιστά ευθύνη των νομομαθών του Ισλάμ. Παράλληλα, ως ειδικό δίκαιο που εφαρμόζεται ως προσωπικό δίκαιο, έχει οδηγήσει σε σωρεία αντεγκλήσεων, οι οποίες καταλήγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Η εφαρμογή του νόμου της Σαρία καθιστά την Ελλάδα, τη μόνη μη μουσουλμανική χώρα που επίσημα εφαρμόζει νόμους, οι οποίοι ερείδονται στο Ισλάμ. Για το λόγο αυτό, το ελληνικό κράτος είναι υποχρεωμένο να διορίζει δημόσιους λειτουργούς που ασκούν δικαιοδοτικά καθήκοντα για την εφαρμογή της Σαρία. Ιδιαίτερης, όμως, μνείας αξίζει το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος διακανονισμός παρέμεινε σε ισχύ, ακόμη και αφότου η Τουρκία κατήργησε την εφαρμογή της Σαρία το 1924. «Η Τουρκία, με απόφαση του Kemal Ataturk κατήργησε τη Σαρία ως βάση του δικαιϊκού συστήματος της χώρας. Ο Kemal Ataturk έκανε, σε μια συγκεκριμένη στιγμή, αυτό που θεώρησε σωστό για τη δική του χώρα. Η Ελλάδα οφείλει να πάρει τις δικές της αποφάσεις με κριτήριο το δικό της εθνικό συμφέρον», αναφέρει χαρακτηριστικά ο γενικός γραμματέας Θρησκευμάτων του υπουργείου Παιδείας, Γεώργιος Καλαντζής, μιλώντας στην «Κ» για το θέμα ενόψει της συζήτησης στη Βουλή.

Υπό το πρίσμα του εν λόγω διακανονισμού, εφαρμόζονται στην ελληνική έννομη τάξη (υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις) κανόνες ισλαμικού δικαίου που αφορούν στο γάμο, το διαζύγιο, τη διατροφή, την επιμέλεια ανηλίκων και την κληρονομία. Ο ισλαμικός νόμος δεν αναγνωρίζει τη διαθήκη, ωστόσο, ορίζει κανόνες για τα μέρη της περιουσίας που λαμβάνουν τα τέκνα και οι σύζυγοι του θανόντος. Κατά τα προαναφερθέντα, προκύπτει ότι η εφαρμογή του ιερού ισλαμικού νόμου για τις έννομες σχέσεις οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου των μελών της μειονότητας, με αποκλειστική δικαιοδοσία του μουφτή, παραβιάζει πληθώρα συνταγματικών διατάξεων και διεθνών συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτά προβλέπονται στις διατάξεις των άρθρων 4, παρ. 2, 5 παρ. 1 και 2 και 13, παρ.1 του Συντάγματος και 14 της ΕΣΔΑ, καθώς και του 7^ου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, αναφορικά με τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών ως προς την κληρονομική μερίδα και τους όρους του διαζυγίου, τη μη λήψη υπόψη του βέλτιστου συμφέροντος των τέκνων κατά τις υποθέσεις επιμέλειας, την έλλειψη δικονομικών εγγυήσεων δίκαιης δίκης, καθώς και την έλλειψη σεβασμού στη βούληση του αποθανόντος για την τύχη της περιουσίας του.

ΕΔΔΑ Και Ελληνική Νομολογία

Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) απεφάνθη επί του αυτού ζητήματος, κατόπιν άσκησης ατομικής προσφυγής της 67χρονης Chatitze Molla Sali, μιας χήρας από τη Θράκη, με αντικείμενο τις κληρονομικές διαφορές που είχε έναντι των αδελφών του αποβιώσαντος συζύγου της.

Πιο συγκεκριμένα, όταν ο σύζυγος της προσφεύγουσας απεβίωσε το 2008,  η Sali κληρονόμησε όλη την περιουσία του, σύμφωνα με τους τασσόμενους στη διαθήκη του όρους, που είχε συντάξει αυτός ενώπιον Έλληνα συμβολαιογράφου, όσο βρισκόταν εν ζωή. Ωστόσο, οι δύο αδερφές του κληρονομούμενου προσέφυγαν στα ελληνικά δικαστήρια με την αιτίαση ότι, στους Έλληνες υπηκόους που είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, πρέπει να εφαρμόζεται η Σαρία. Τα επιχειρήματά τους στηρίχθηκαν στην καθαρή διατύπωση του άρθρου 42 της Συνθήκης της Λωζάνης. Ειδικότερα, ισχυρίστηκαν ότι, εφόσον ο αποθανών ανήκε στην μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης και ήταν Μουσουλμάνος στο θρήσκευμα, ως εκ τούτου, τα συναφή με την κληρονομία ζητήματα έπρεπε να υπαχθούν στην δικαιοδοσία του Μουφτή, με συνακόλουθη εφαρμογή του ιερού ισλαμικού νόμου, και σε καμία περίπτωση, των διατάξεων του ελληνικού Αστικού Κώδικα. Περαιτέρω, καθώς το ζευγάρι δεν είχε αποκτήσει τέκνα, η επιζούσα σύζυγος θα κληρονομούσε μόνον ένα πενιχρό μέρος της κληρονομίας, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στον ισλαμικό νόμο.

Σε συνέχεια των προαναφερθέντων, ενδιαφέρον παρουσιάζει η απόφαση του Αρείου Πάγου (απόφαση 1863/2013, Γ’ Πολιτικό Τμήμα), που σε αντίφαση με την κρίση των αποφάσεων των δικαστηρίων της ουσίας, τα οποία απέρριψαν τους ισχυρισμούς των αδελφών του θανόντος, έκρινε ότι δεν αναγνωρίζει σε ένα πρόσωπο της μειονότητας το δικαίωμα να αποφασίζει να κληρονομηθεί με βάση την ελληνική νομοθεσία. «Έτσι που έκρινε το Εφετείο παραβίασε ευθέως τις προαναφερόμενες διατάξεις, αφού εφαρμοστέο δίκαιο για τη ρύθμιση της κληρονομικής διαδοχής του κληρονομουμένου αδελφού και συζύγου των διαδίκων είναι το κληρονομικό δίκαιο του Ιερού Μουσουλμανικού Νόμου, που αποτελεί εσωτερικό δίκαιο και εφαρμόζεται ειδικά για τους Έλληνες υπηκόους, μουσουλμάνους στο θρήσκευμα».

Ειδικότερα, το Εφετείο Θράκης, στις 15 Δεκεμβρίου 2015, έκρινε ότι η απόφαση του εκλιπόντος να προβεί σε σύνταξη διαθήκης ενώπιον συμβολαιογράφου, ορίζοντας συγκεκριμένο άτομο ως κληρονόμο του, αποτελεί έκφραση του νομίμου δικαιώματός του να διαθέσει την περιουσία του υπό τους ίδιους όρους με τους υπόλοιπους Έλληνες πολίτες. Ο Άρειος Πάγος, ωστόσο, αναίρεσε την απόφαση του Εφετείου, αποφασίζοντας ότι τα κληρονομικά ζητήματα της μουσουλμανικής μειονότητας θα πρέπει να ρυθμίζονται από το μουφτή, με βάση τους κανόνες του ισλαμικού νόμου. Το εφετείο εξέτασε εκ νέου την υπόθεση με διαφορετική σύνθεση, και το 2015 εξέδωσε απόφαση, με την οποία έκρινε ότι οι κανόνες του ισλαμικού νόμου είναι εφαρμοστέοι και η διαθήκη του εκλιπόντος δεν παράγει κανένα έννομο αποτέλεσμα.

Η Sali, αναζητώντας δικαίωση, προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου στις 5 Μαρτίου 2014 (application No 20452/14). Στην προσφυγή της, η θιγείσα κληρονόμος υποστήριξε ότι η εφαρμογή της Σαρία στις κληρονομικές της υποθέσεις, παρά το γεγονός ότι ο σύζυγός της συνέταξε διαθήκη σύμφωνα με τον ελληνικό Αστικό Κώδικα, αποτελεί πρόδηλη παραβίαση των διατάξεων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου περί απαγόρευσης των διακρίσεων, παραβίασης του δικαιώματος σε ακρόαση και του σχετικού άρθρου της Σύμβασης για την προστασία της ιδιοκτησίας (άρθρο 14 και άρθρο 6 παρ. 1 αντίστοιχα). Επιπρόσθετα, ισχυρίστηκε ότι έτυχε διακριτικής μεταχείρισης από τα ελληνικά δικαστήρια λόγω της θρησκείας της και πως η απόφαση της ελληνικής δικαιοσύνης της στέρησε τα τρία τέταρτα της κληρονομίας.

Κατόπιν τούτων, στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), στις 6 Δεκεμβρίου 2017 (Molla Sali v. Greece, no. 20452/14), εκδικάστηκε η προσφυγή της Chatitze Molla Sali κατά Ελλάδος. Σύμφωνα με την ανάρτηση του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι (ΕΠΣΕ) (η εν λόγω Μη Κυβερνητική Οργάνωση άσκησε παρέμβαση ως τρίτος) : «Οι κληρονομικές σχέσεις των μουσουλμάνων στο θρήσκευμα Ελλήνων υπηκόων, εξακολουθούν να ρυθμίζονται ως προς τα κτήματα καθαρής ιδιοκτησίας από το μουσουλμανικό νόμο. Η δημόσια διαθήκη θεωρείται ανίσχυρη και δεν παρήγαγε έννομο αποτέλεσμα, καθ’ όσον το εφαρμοστέο στην περίπτωση αυτή Ιερό Μουσουλμανικό Δίκαιο δεν αναγνωρίζει αντίστοιχο θεσμό».

Τα παραπάνω εκτεθέντα καθιστούν σαφές ότι η εν λόγω ιδιαιτερότητα θέτει κάποια θεμελιώδη ερωτήματα, όπως η συμβατότητα ενός θρησκευτικού δικαίου με τις αρχές και τις εγγυήσεις ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους δικαίου. Η ασφαλιστική δικλείδα που έχει θεσπίσει ο Έλληνας νομοθέτης είναι ο έλεγχος των αποφάσεων του μουφτή από τα αστικά δικαστήρια. Ο δικαστικός, όμως, αυτός έλεγχος υπήρξε ιδιαίτερα ελλιπής, με αυτόθροη συνέπεια να επικυρώνονται αποφάσεις που απροκάλυπτα παραβίαζαν το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου ή την αρχή της ισότητας των φύλων. Υπήρχαν παραβιάσεις, δηλαδή, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και εγγυήσεων που γίνονταν, κατά βάση, ανεκτές από το δικαστικό μηχανισμό.

Κυβερνητική Απόφαση – Κορωνίδα Για Παράκαμψη Του Νόμου Της Σαρία

Η ως άνω παρατεθείσα υπόθεση αποτέλεσε την αφορμή για τη νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης, ώστε να τεθεί περιορισμός στην εφαρμογή του ισλαμικού νόμου στη Θράκη. Πρόκειται για την ψήφιση, με ευρύτατη πλειοψηφία από τη Βουλή, του Νόμου 4511/2018 για την τροποποίηση του άρθρου 5 της από 24.12.1990 Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου «Περί Μουσουλμάνων Θρησκευτικών Λειτουργών», όπως αυτή κυρώθηκε με το άρθρο μόνο του ν. 1920/1991. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο νόμο, η υπαγωγή των διαδίκων στη δικαιοδοσία του Μουφτή θα γίνεται, εφόσον αμφότερα τα διάδικα μέρη υποβάλλουν σχετική αίτηση ενώπιόν του, για επίλυση συγκεκριμένης διαφοράς κατά τον ιερό μουσουλμανικό νόμο. Γίνεται σαφές πως στην περίπτωση που κάποιο από τα εμπλεκόμενα μέρη δεν επιθυμεί την υπαγωγή της υπόθεσης στον ιεροδίκη, αρμόδια θα είναι τα αστικά δικαστήρια.

Σύμφωνα με τον ως άνω νόμο (άρθρ. 1), στο τέλος του άρθρ. 5 της από 24.12.1990 ΠΝΠ «Περί Μουσουλμάνων Θρησκευτικών Λειτουργών» (Α’ 182), προστέθηκε παράγραφος 4, κατά την παρ. 1 περ. γ’, στην οποία ορίζονται τα εξής: «Οι κληρονομικές σχέσεις των μελών της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης ρυθμίζονται από τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα, εκτός εάν ο διαθέτης συντάξει ενώπιον συμβολαιογράφου δήλωση τελευταίας βούλησης, κατά τον τύπο της δημόσιας διαθήκης, με αποκλειστικό περιεχόμενό της τη ρητή επιθυμία του να υπαχθεί η κληρονομική του διαδοχή στον Ιερό Μουσουλμανικό Νόμο. Η δήλωση αυτή είναι ελεύθερα ανακλητή, είτε με μεταγενέστερη αντίθετη δήλωσή του ενώπιον συμβολαιογράφου είτε με σύνταξη μεταγενέστερης διαθήκης, κατά τους όρους του Αστικού Κώδικα. Ταυτόχρονη εφαρμογή του Αστικού Κώδικα και του Ιερού Μουσουλμανικού Νόμου στην κληρονομική περιουσία ή σε ποσοστό ή και σε διακεκριμένα στοιχεία αυτής απαγορεύεται». Επεξηγηματικά, μεταξύ της δέσμης των ρυθμίσεων που θεσμοθετούνται με το ως άνω νομοθέτημα, συγκαταλέγεται και εκείνο το μέτρο, με το οποίο διατυπώνεται ρητώς ότι οι κληρονομικές σχέσεις των μελών της μειονότητας ρυθμίζονται από τον Αστικό Κώδικα και όχι από τον ιερό ισλαμικό νόμο, εκτός αν ορίζεται άλλως από έγγραφη συμφωνία. Σε κάθε περίπτωση, έκαστος δύναται να τροποποιήσει την δήλωσή του ή απλώς να συντάξει διαθήκη που θα κατισχύει της Σαρία. Περαιτέρω, διασφαλίζεται ότι συλλήβδην οι δημόσιες διαθήκες που έχουν συνταχθεί έως σήμερα, είναι ισχυρές και εφαρμοστέες.

Παράλληλα, ο Νόμος 4511/2018 προβλέπει expressis verbis ότι τα πολιτικά δικαστήρια διαθέτουν το τεκμήριο δικαιοδοσίας, ενώ καθορίζονται με Προεδρικό Διάταγμα οι αναγκαίοι εκείνοι δικονομικοί κανόνες, ώστε ο Μουφτής να ασκεί τις αρμοδιότητές του μέσα σε καθορισμένο πλαίσιο, το οποίο θα προασπίζει περισσότερο τα δικαιώματα και έννομα συμφέροντα των διαδίκων.

Στο πλαίσιο αυτό, οι μουσουλμάνοι βουλευτές δήλωσαν ότι η νεοπαγής νομοθεσία δεν είχε καταργήσει πλήρως τα δικαστήρια της Σαρία. «Ενώ οπωσδήποτε θα θέλαμε πλήρη κατάργηση της Σαρία και των δικαιοδοτικών αρμοδιοτήτων του μουφτή, θεωρούμε ότι πρόκειται για ένα θετικό βήμα που θα ανοίξει το δρόμο για περαιτέρω ελευθερία για την κοινότητά μας, ώστε να μπορέσει να γλυτώσει από τα βαρίδια του παρελθόντος, και να γίνει πράγματι ισότιμη με τους υπόλοιπους συμπολίτες», δήλωσε στο euronews ο Mustafa Mustafa, βουλευτής Ροδόπης του κόμματος ΣΥΡΙΖΑ. Εν συνεχεία, δήλωσε ότι οι ιεροδίκες που είχαν οριστεί από το κράτος έπρεπε «να είναι θρησκευτικοί ηγέτες και όχι νομικοί. Η Θράκη, άλλωστε, αποτελεί μια περιοχή του μοναδικού κράτους – μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), όπου εφαρμόζεται ο ισλαμικός νόμος, αλλά παράλληλα και της μοναδικής χώρας της Ευρώπης, της οποίας κανένας (Θρακιώτης) Μουσουλμάνος, δεν στρατολογήθηκε στο Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε (ISIS)».

Δεν έλειψαν, βέβαια, οι αντιδράσεις από αυτή την υπόθεση. Σε ανακοίνωσή του το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών στηλίτευσε την εν λόγω ρύθμιση. Συγκεκριμένα, προέβαλε το επιχείρημα ότι οι ελληνικές αρχές δεν συμβουλεύτηκαν τους μουφτήδες, αλλά αντίθετα, άσκησαν πιέσεις στους τελευταίους, και συνεπώς, αιτήθηκε να εφαρμόσει η ελληνική πολιτεία όλες τις σχετικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που αφορούν στην μειονότητα της Δυτικής Θράκης. Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών απάντησε κατηγορηματικά ότι πρόκειται για μία αμιγώς εσωτερική υπόθεση της Ελλάδας, για την οποία έξωθεν παρεμβάσεις είναι απορριπτέες.

Ακολούθως, «η νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης σχετικά με την προαιρετικότητα της εφαρμογής της Σαρία αποτελεί ένα ημίμετρο» «δεν μπορεί να υφίσταται παραίτηση από τα θεμελιώδη δικαιώματα. Η έννομη τάξη δεν μπορεί να δέχεται παραίτηση από την ουσιαστική προστασία» (Ιωάννης Κτιστάκης, Επίκουρος Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, 2018).

Συμπέρασμα

Εν κατακλείδι, παρουσιάζοντας έντονα πραγματολογικό χαρακτήρα, το ζήτημα προαιρετικότητας της εφαρμογής της Σαρία εμφαίνεται άρρηκτα συνδεδεμένο με την εγγύηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατά τη διαδικασία θέσπισης προστατευτικού πλαισίου, με σκοπό την ένταξη των μειονοτικών ομάδων στο κοινωνικό σύνολο. Η ρηξικέλευθη αυτή νομοθετική ρύθμιση εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας (με τη θεσμοθέτηση του περιορισμού εφαρμογής του μουσουλμανικού νόμου) αποσκοπεί στην εξομάλυνση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα μέλη της μειονότητας της Δυτικής Θράκης. Κρίνεται, επομένως, αναγκαία η διατήρηση του στοιχείου του αυτοπροσδιορισμού τους, σε μια εποχή, όπου τα εθνοτικά και πολιτιστικά ζητήματα λαμβάνουν αδιαλείπτως νέες διεθνοπολιτικές διαστάσεις.

Πηγές:

1. Δαγτόγλου, Π. (2001). Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, Τόμος Α’. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, σελ. 71 επ.
2. Δαγτόγλου, Π. (2001). Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, Τόμος Β’. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, σελ. 390 επ.
3. Τσιτσελίκης, Κ. & Χριστόδουλος, Δ. (1997). Το μειονοτικό φαινόμενο στην Ελλάδα: μια συμβολή των κοινωνικών επιστημών. Εκδόσεις Κριτική, σελ. 392 επ.
4. Smith, E. (2018). Greece’s Muslim minority hails change to limit power of sharia law. https://www.theguardian.com/world/2018/jan/10/historic-step-greek-pm-hails-change-to-limit-power-of-sharia-law
5. Λακασάς, Α. (2017). Η σαρία, δικαίωμα και όχι υποχρέωση για μουσουλμάνους. http://www.kathimerini.gr/936278/article/epikairothta/ellada/h-saria-dikaiwma-kai-oxi-ypoxrewsh-gia-moysoylmanoys
6. LAWSPOT. (2018). Δημοσιεύθηκε ο Νόμος 4511/2018 με τις αλλαγές στη σαρία. https://www.lawspot.gr/nomika-nea/dimosieythike-o-nomos-4511-2018-me-tis-allages-sti-saria
7. Cuddy, A. (2018). Greece no longer requires Muslims to use Sharia law. https://www.euronews.com/2018/01/10/greece-no-longer-requires-muslims-to-use-sharia-law
8. Newsbeast. (2018). Υπουργείο Εξωτερικών σε Άγκυρα: Ας εστιάζει στα του οίκου της. https://www.newsbeast.gr/politiki/arthro/3187034/ipourgio-exoterikon-se-agkira-as-estiazi-sta-tou-ikou-tis
9. CW Greece (2018). Υπερψηφίστηκε το νομοσχέδιο για τις αρμοδιότητες των μουφτήδων. https://www.cnn.gr/news/politiki/story/112847/yperpsifistike-to-nomosxedio-gia-tis-armodiotites-ton-moyftidon
10. DW. (2018). Greece limits Islamic Sharia law courts for Muslim minority. https://www.dw.com/en/greece-limits-islamic-sharia-law-courts-for-muslim-minority/a-42088793
11. McElroy, D. (2018). Greece limits the scope of a sharia law regime for the Muslim minority. https://www.thenational.ae/world/europe/greece-limits-the-scope-of-a-sharia-law-regime-for-the-muslim-minority-1.694147
12. Kitsantonis, N. (2018). Greece Scraps Compulsory Shariah for Muslim Minority. https://www.nytimes.com/2018/01/10/world/europe/greece-shariah-law.html
13. Ταχιάου, Χ. (2017). Μύθοι και αλήθειες για τη μουσουλμανική μειονότητα. https://www.protagon.gr/themata/i-meionotita-i-agnoia-oi-mythoi-ki-o-erntogan-44341530589
14. The Times Of Israel. (2018). Sharia law no longer mandatory in family matters for Greek Muslims. https://www.timesofisrael.com/sharia-law-no-longer-mandatory-in-family-matters-for-greek-muslims/
15. CURIA.GR. (2018). Άρειος Πάγος: Ανατρέπει δεδομένα στις διαθήκες μουσουλμάνων της Θράκης φέρνοντας ξανά στο προσκήνιο τη Σαρία. https://curia.gr/areios-pagos-anatrepei-dedomena-stis-diathikes-mousoulmanon-tis-thrakis-fernontas-ksana-sto-proskinio-ti-saria-2/
16. XRONOS.GR. (2017). Στην Ολομέλεια του ΕΔΔΑ στις 6 Δεκεμβρίου η ακρόαση για το Κληρονομικό Δίκαιο Μουσουλμάνων Θράκης. https://www.xronos.gr/epikairotita/stin-olomeleia-toy-edda-stis-6-dekemvrioy-i-akroasi-gia-klironomiko-dikaio-moysoylmanon
17. SBS NEWS. (2018). Greece makes sharia law optional for Muslim minority. https://www.sbs.com.au/news/greece-makes-sharia-law-optional-for-muslim-minority
18. Gatopoulos, D. & Kantouris, C. (2018). Greece to limit Sharia law after European Court challenge. https://www.businessinsider.com/ap-greece-to-limit-sharia-law-after-european-court-challenge-2018-1