Ο Abdullah Ocalan είναι ο Κούρδος ηγέτης των επαναστατών του PKK, και ο πιο φημισμένος κρατούμενος της Τουρκίας στο νησί (φυλακές Ιμραλί) που δημιουργήθηκε αποκλειστικά γι’αυτόν.

Παρότι η υπόθεσή του δεν περιορίστηκε στην Τουρκία, και ενέπλεξε πληθώρα χωρών παγκοσμίως, μεταξύ άλλων και της Ελλάδας, η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας υπήρξε περιορισμένη και επιλεκτική, ενώ η Ελλάδα απέδειξε την αδυναμία της να διαχειριστεί υποθέσεις πέραν του βεληνεκούς της.

O Abdullah Ocalan και οι κατηγορίες

Για τους Τούρκους εθνικιστές, δηλαδή για μία αχανή μερίδα του πληθυσμού, ο Ocalan αποτελεί τρομοκράτη. Τις ίδιες απόψεις ασπάζονται και οι Η.Π.Α., χαρακτηρίζοντας ως τρομοκρατική οργάνωση το Κόμμα των Κούρδων Εργατών (PKK), το οποίο περισσότερο από 20 χρόνια μάχεται για την αυτονομία των Κούρδων νοτιοανατολικά της Τουρκίας. Η διαμάχη αυτή έχει επιφέρει τον θάνατο τουλάχιστον 37.000 ατόμων, με τις δύο μεριές να φέρουν εξίσου μεγάλο μερίδιο ευθύνης.

Η κατηγορία που προσήχθη στον Ocalan, αφορούσε στις παραβιάσεις που πραγματοποιήθηκαν υπό την ηγεσία του. Συγκεκριμένα, κατηγορήθηκε για την υποκίνηση και εκπαίδευση των Κούρδων αποσχιστών, αλλά και για την ανάληψη της ηγεσίας συμμορίας ενόπλων τρομοκρατών, με το ένταλμα σύλληψής του να έχει εκδοθεί στην Τουρκία. Μετά την τετράμηνη παραμονή του στην Συρία και την απέλαση του, τον Οκτώβριο του 1998, ο Ocalan ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα, τη Ρωσία και την Ιταλία – χώρες που όλες απεδείχθησαν ανέτοιμες να διαχειριστούν την υπόθεσή του και την παραμονή του στο έδαφός τους ως πολιτικό πρόσφυγα. Στην αναμονή για απάντηση από τις ιταλικές αρχές, ο Ocalan έφυγε πίσω στη Ρωσία και μετά στη Συρία, για να επιστρέψει στην Ελλάδα, τον Ιανουάριο του 1999, κατόπιν αποδοχής πρόσκλησης -όπως ανέφερε ο ίδιος- από συνεργάτη της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΕΥΠ).
Προσωρινή διέξοδος υπήρξε η διαμονή του στο σπίτι του Έλληνα Πρέσβη στο Ναιρόμπι, Γ.Κωστούλα, η οποία όμως εξελίχθηκε ατυχώς. Ενώ υποτίθετο πως θα ταξίδευε για την Ολλανδία για την χορήγηση ασύλου, κατόπιν συνεννόησης των αρχών της Κένυας και της CIA, ο Ocalan μπήκε στο αεροπλάνο όπου τον περίμεναν οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες και τον μετέφεραν πίσω στη χώρα. Σε μία πρωτόγνωρη ένδειξη διαμαρτυρίας για τη στάση της ελληνική κυβέρνησης, Κούρδοι πολιτικοί πρόσφυγες αυτοπυρπολήθηκαν μπροστά στις ελληνικές πρεσβείες σε πολλές χώρες της Ευρώπης, γεγονός που προκάλεσε την παραίτηση του τότε Υπουργού Εξωτερικών, Θεόδωρου Πάγκαλου, του Υπουργού Εσωτερικών, Τάκη Α. Παπαδόπουλου, και του Δημόσιας Τάξης, Φ. Πετσάλνικου.

Κούρδοι διαδηλωτές στην Γερμανία με το σύνθημα «Λευτεριά στον Ocalan»

Τί σήμαινε όμως για την Ελλάδα η υπόθεση Ocalan;

Η εσφαλμένη διαχείριση μίας κομβικής υπόθεσης για την δικαιοσύνη αποδόθηκε στην κυβέρνηση Κ.Σημίτη, με το τότε κυβερνών κόμμα (ΠΑΣΟΚ) να γνωρίζει τα χαμηλότερα ποσοστά του από το ’81 στις δημοσκοπήσεις του 1999. Η πτώση της δημοτικότητάς του μετριάστηκε, καθώς η υπόθεση επισκιάστηκε από τους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας από το ΝΑΤΟ για το Κόσοβο. Η ελληνική κυβέρνηση -όπως διατυπώθηκε από μαρτυρίες- δέχθηκε τεράστιες πιέσεις από τις ΗΠΑ, οι οποίες μεταφέρθηκαν μέσω του τότε πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Αθήνα, Nicholas Burns, κατά τη συνάντησή του με τον Θ. Πάγκαλο. Χαρακτηριστική είναι η φράση του Θ.Πάγκαλου στον πράκτορα της ΕΥΠ, Σάββα Καλεντερίδη, που συνόδευε τον Ocalan σε όλη του την πορεία και επιδίωκε τη βοήθεια και διευκόλυνσή του. Η φράση αυτή δημοσιεύθηκε στη συγκλονιστική «Έκθεση Κωστούλα», η οποία ήταν χαρακτηριστικά «Σάββα, παιδί μου, πέτα τον έξω!». Η κυβέρνηση γνώριζε πως η απόφασή της να μεθοδεύσει την αποπομπή του Ocalan -με κατάληξη την παράδοσή του στις τουρκικές αρχές- μπορούσε να αποτελέσει πλήγμα στις ελληνοκουρδικές σχέσεις, αλλά και διαχρονική πράξη ντροπής (αναλογιζόμενοι τί έχει προηγηθεί στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μόλις λίγα χρόνια πριν) και παρ’όλα αυτά, προχώρησε σε μία ενέργεια η οποία την έφερε στα δικαστήρια αρκετά χρόνια μετά.

Το 2008 κατετέθη αγωγή από τους δικηγόρους του Ocalan κατά της Ελλάδος, προκειμένου να «αναδειχθεί η παράβαση της νομιμότητας από το ελληνικό κράτος, να φανούν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε η παράδοσή του, να μαθευτεί πώς τελέσθηκε το έγκλημα εις βάρος του, να αποκαλυφθούν οι ένοχοι και να αποδοθεί δικαιοσύνη, με την απαίτηση αποζημίωσης 20.100 ευρώ». Στις 9 Νοεμβρίου 2015 ήταν προγραμματισμένη η πρώτη ακρόαση της υπόθεσης Ocalan στην Αθήνα, για την εκδίκαση της αγωγής του κατά του Ελληνικού Δημοσίου και την παράδοσή αυτού στις τουρκικές αρχές το 1999. Η ακρόαση αναβλήθηκε και τελικά έφτασε στα Διοικητικά Δικαστήρια της Ελλάδας στις 22 Φλεβάρη του 2016, στην Αθήνα. Τον επόμενο χρόνο, το Διοικητικό Πρωτοδεικείο Αθηνών, με την απόφαση 1148/2017, απέρριψε το αίτημα του Ocalan για αποζημίωση από το ελληνικό έθνος με την αιτιολογία άρνησης ασύλου, καθώς το χαρακτήρισε ως αμιγώς ζήτημα διεθνών σχέσεων και ασφάλειας της χώρας.

Ο Ocalan θεωρούσε υποχρέωση του υπουργείου Δημοσίας Τάξης την υποβολή αιτήματος, προκειμένου αυτός να απομακρυνθεί από την Ιταλία, ή τουλάχιστον να εξεταστεί το αίτημα ασύλου που ο ίδιος είχε υποβάλει κατά την παραμονή του στην κατοικία του Έλληνα πρέσβη στην Κένυα, Γ. Κωστούλα. Κατηγορεί το ελληνικό Δημόσιο για ενέργειες που παρεκκλίνουν από τη διεθνή νομιμότητα, αλλά και για μη εφαρμογή των προβλεπόμενων διαδικασιών – όπως η κάλυψη της μεταφοράς του στην Ν.Αφρική υπό τη «σκέπη» οργάνων του ελληνικού Δημοσίου, τη στέρηση του δικαιώματός του να να αναγνωριστεί ως πρόσφυγας και να του χορηγηθεί άσυλο, και τη στέρηση της δίκαιης δίκης. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω υπήρξε η ηθική βλάβη του Κούρδου ηγέτη, αλλά και η πρακτική παράδοσή του στις τουρκικές αρχές, γεγονότα που συνιστούν παράβαση προσφυγικού δικαίου, αλλά και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στον αντίποδα, για το ελληνικό δικαστήριο, τα λεγόμενα και οι κατηγορίες που προσάπτει ο Abdullah Ocalan «δεν εμπίπτουν στις εκτελεστές διοικητικές πράξεις ή παραλείψεις οφειλομένων ενεργειών, ή στις υλικές εκείνες ενέργειες ή παραλείψεις που άπτονται της οργάνωσης και της λειτουργίας των δημόσιων διοικητικών υπηρεσιών, και υπόκεινται στον έλεγχο του δικαστηρίου τούτου στο πλαίσιο της παρούσας δίκης, δυνάμενες να θεμελιώσουν ευθύνη του εναγόμενου Δημοσίου για αποζημίωση. Επιπρόσθετα και πιο συγκεκριμένα, πέραν του ότι η ιδιότυπη κρατική λειτουργία-δραστηριότητα της ΕΥΠ, που εξάλλου εναπόκειται στην ευρεία διακριτική ευχέρεια των οργάνων της και συνδέεται άμεσα με τη διαφύλαξη των συμφερόντων και της ασφάλειας του κράτους, δεν προσιδιάζει με την αντικειμενική ευθύνη για αποζημίωση ».

Γερμανία, Οκτώβριος 2017, Διαμαρτυρία για τον Ocalan

Η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας και η νομική βάση

Το 1999, το Παρατηρητήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Human Rights Watch) διατύπωσε πως δεν παραβλέπει τις παραβιάσεις που τελέσθηκαν υπό την ηγεσία Ocalan, αλλά πως και αυτό δεν αναιρεί την υποχρέωση να λάβει δίκαιη δίκη (fair trial). Ακόμα, διατυπώθηκε πως, βάσει των συλλεχθέντων δεδομένων για τις συνθήκες κράτησης και παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία, ο Ocalan θα έπρεπε να δικαστεί σε άλλη χώρα και όχι στην τελευταία, προκειμένου να διασφαλισθούν τα δικαιώματά του.

Μόλις το 2005, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δικαιωμάτων του ανθρώπου σε δημόσια ακρόαση της αίτησης 46221/99 για την υπόθεση Öcalan κατά Τουρκίας έκρινε πως υπήρξε παραβίαση άρθρων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Συγκεκριμένα, παραβιάστηκαν στην Τουρκία το άρθρο 5 παρ. 4, αναφορικά με τη νομιμότητα της κράτησής του και τη διάρκεια αυτής, του άρθρου 5 παρ.3, αναφορικά με τη μή παραπομπή του εγκαίρως ενώπιον δικαστή, του άρθρου 6 παρ.1 για δίκαιη και δημόσια δίκη, εντός λογικής προθεσμίας, από ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο που θα λειτουργεί νόμιμα. Η απόφαση θεωρήθηκε παράλληλα και ως ένδειξη/τεστ για τις προθέσεις τις Τουρκίας να προσαρμοστεί στα ευρωπαϊκά standards, δεδομένων των διαπραγματεύσεων της χώρας για απόκτηση ιδιότητας μέλους στην Ένωση.

Οι διαμαρτυρίες του σήμερα

Την ίδια στιγμή, Κούρδοι σε όλη την Ευρώπη διαμαρτύρονται δημόσια με το σύνθημα «Λευτεριά στον Ocalan» για τις συνθήκες κράτησης του Ocalan στην Τουρκία, για την αποσιώπηση της υπόθεσης Ocalan από τη διεθνή κοινότητα, αλλά και για το δικαίωμα των λαών στην ελευθερία. Ζητούν από την τουρκική κυβέρνηση να δημοσιεύσει αποδείξεις πως ο Ocalan είναι ζωντανός και τελεί υπό κράτηση, και πως δεν έχει «αποσιωπηθεί», όπως χιλιάδες άλλοι αντιφρονούντες που γνώρισαν το μένος της Τουρκίας. Για την Ελλάδα λένε πως είναι απογοητευμένοι που η χώρα δεν έδωσε άσυλο στον Abdullah Ocalan, αλλά και που ολιγώρησε για την κατάληξή του στους Τούρκους. Γνωρίζουν ότι το ζήτημα είναι αμιγώς πολιτικό, πάντα έτσι ήταν, αλλά ζητούν τη στήριξη του ελληνικού λαού στην προσπάθειά τους αυτή να διεκδικούν την ελευθερία των λαών. Μπορεί ο κούρδος ηγέτης Ocalan να παραμένει φυλακισμένος σε απομόνωση στις φυλακές του Ιμραλί, ωστόσο αυτό δεν σήμανε το τέλος του κουρδικού αγώνα.
Για την Ελλάδα η υπόθεση Ocalan αποτελεί μία μαύρη σελίδα στην ιστορία της δικαιοσύνης της -αλλά και της πολιτικής της ιστορίας- και οφείλει να διερευνηθεί, προκειμένου να οδηγηθούν στη δικαιοσύνη όσοι ιθύνοντες οδήγησαν με τις πράξεις τους στην παραβίαση θεμελιωδών κανόνων του δικαίου.

Πηγές:

1. Wood P. (1999). Ocalan fallout hits Greece http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/281322.stm
2. Bashnews. (2006). Greek Court Hears Ocalan’s Case http://www.basnews.com/index.php/en/news/world/260540
3. swarb.co.uk. (2017). Ocalan v Turkey: ECHR 12 May 2005 http://swarb.co.uk/ocalan-v-turkey-echr-12-may-2005/
4. News.bbc.co.uk. (2017). BBC NEWS | World | Europe | Ocalan fallout hits Greece. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/281322.stm
5. TO BHMA. (1999). tovima.gr – Ποιοι διώκονται για την υπόθεση Οτσαλάν http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=108747
6. The Huffington Post. (2017). Η Δικαιοσύνη απέρριψε το αίτημα Οτσαλάν για αποζημίωση. http://www.huffingtonpost.gr/2017/04/16/koinonia-otsalan-_n_16047984.html
7. TO BHMA. (1999). tovima.gr – Οι Κενυάτες «άρπαξαν» τον Οτσαλάν http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=108745