Η γεωπολιτική θέση της Αιγύπτου καθιστά τη χώρα, εν γένει, σημαντικό παίκτη στο διεθνές σύστημα και, κυρίως, στη Μέση Ανατολή, διότι είναι μία από τις πιο πολυπληθείς και μεγάλες χώρες του αραβικού κόσμου. Η Αίγυπτος χαρακτηρίζεται από μακρά ιστορία πολιτικής βίας, καθώς οι κάτοικοί της έχουν πέσει συχνά θύματα τρομοκρατικών επιθέσεων, ενώ η πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση του στρατιωτικού ηγέτη Abdel Fattah el- Sisi, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της, μεταβάλλεται καθημερινά – ως απόρροια των αναταραχών και των εξελίξεων στη γεωπολιτική σκακιέρα της Μέσης Ανατολής, όπως και του ευρύτερου διεθνούς συστήματος. Ποιοι είναι, όμως, οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν την πολιτική του προέδρου Sisi, και πώς ο ίδιος διαχειρίζεται τα προβλήματα που μαστίζουν τη χώρα του;

Χάρτης της Μέσης Ανατολής. (Πηγή: Wikipedia)

Εσωτερική πολιτική

Μετά την αραβική άνοιξη και το στρατιωτικό κίνημα υπό την καθοδήγηση του Sisi, ανετράπη ο -προερχόμενος από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα- Mohamed Morsi, καθιστώντας τον Sisi τον πρώτο δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο της Αιγύπτου. Παρά την εκλογική του επικράτηση μετά τις εξεγέρσεις του 2011, δεν επήλθε σταθερότητα και ειρήνη στη χώρα, αλλά η Αίγυπτος οδηγήθηκε σε ένα νέο κύμα αναταραχών. Ο νέος πρόεδρος της Αιγύπτου φαίνεται να ακολουθεί μια εσωτερική πολιτική βίαιης καταστολής της αντιπολίτευσης, παραβιάζοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα των αντιφρονούντων. Η συγκεκριμένη στρατηγική έχει καλλιεργήσει γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη και την εκδήλωση ριζοσπαστικών και εξτρεμιστικών κινημάτων στους κόλπους της χώρας. Ο Sisi, στην προσπάθειά του να καταπολεμήσει την τρομοκρατία και το ISIS, οδηγείται σταδιακά σε ακόμη πιο κατασταλτικές μεθόδους ενώ, παράλληλα, η αντιτρομοκρατική πολιτική που εφαρμόζει, πυροδοτεί μεγαλύτερη επιθυμία ένταξης των πολιτών σε εξτρεμιστικές οργανώσεις. Οι πιο οργανωμένες επιθέσεις -από τότε που ο Sisi ανέβηκε στην εξουσία- έχουν πραγματοποιηθεί από την Wilayat Sinai (το αιγυπτιακό παρακλάδι του ISIS) με την πιο πρόσφατη να είναι η βομβιστική επίθεση στην Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία στο Κάιρο, στις 10 Δεκεμβρίου 2016, για την οποία ανέλαβε την ευθύνη το “Ισλαμικό Κράτος” (ISIS). Σε αυτή την επίθεση σκοτώθηκαν 25 πολίτες, και τραυματίστηκαν περίπου 50.

Πριν από το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2013, η οργάνωση (που αρχικά ονομαζόταν Ansar Beit al-Maqdis) είχε εστιάσει τις δραστηριότητές της στο Σινά και, κυρίως, στόχευε το Ισραήλ. Ωστόσο, με την επικράτηση του Sisi, η οργάνωση άρχισε να δρα και στην ηπειρωτική Αίγυπτο, στοχεύοντας συστηματικά αξιωματούχους του καθεστώτος και των δυνάμεων ασφαλείας. Οι επιθέσεις έχουν στερήσει πόρους από την κυβέρνηση του Sisi, και έχουν βλάψει την εικόνα της Αιγύπτου ως ένα ισχυρό κράτος, με σταθερό καθεστώς στους κόλπους της Μέσης Ανατολής. Στο αιγυπτιακό έδαφος δρουν, παράλληλα, και πολλές μικρότερες τρομοκρατικές οργανώσεις, οι οποίες αντλούν υποστήριξη και στρατολογούν νέα μέλη, τόσο από εκείνους που καταπιέζονται από το καθεστώς Sisi, όσο και εκείνους που, ίσως, έχουν χάσει μέλη της οικογένειάς τους. Οι απώλειες αυτές ήταν απόρροια του πραξικοπήματος και, ιδίως, της σφαγής στη Rabaa στις 14 Αυγούστου 2013, όπου σκοτώθηκαν περίπου 800 άνθρωποι. Το καθεστώς Sisi υποστήριξε ότι προσπάθησε να καταπολεμήσει με αυτόν τον τρόπο τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και τους υπερασπιστές της – οι οποίοι θεωρούνται εχθροί της κυβέρνησης και, συνεπώς, εχθροί της χώρας. Ωστόσο, η κυβερνητική αυτή πρακτική έχει δημιουργήσει, αφενός, ένα ισχυρό κύμα μίσους και, αφετέρου, τις κατάλληλες συνθήκες για την άνθιση εξτρεμιστικών οργανώσεων ή/και για την ένταξη στις ήδη υπάρχουσες.

Διαδηλώσεις κατά του προέδρου Sisi στις πύλες της Downing Street, καθώς ο Αιγύπτιος πρόεδρος φτάνει για την τριήμερη επίσκεψή του στο Ηνωμένο Βασίλειο (2015).

Ταυτόχρονα, παρά τα μεγάλα χρηματικά ποσά και δάνεια που έχουν δοθεί στον Sisi από τους συμμάχους του, όπως τις Η.Π.Α. και τη Σαουδική Αραβία, το βιοτικό επίπεδο παραμένει χαμηλό, διότι ολόκληρη η χώρα μαστίζεται από οικονομικά προβλήματα και φτώχεια. Επιπλέον, η πολιτική λιτότητας εντείνει την -ήδη- έκρυθμη κατάσταση στη χώρα τους τελευταίους μήνες. Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι ο Sisi προέβη πρόσφατα σε δανεισμό 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, με σκοπό την προσέλκυση ξένων επενδυτών και την τόνωση της αιγυπτιακής οικονομίας. Ποιο είναι, όμως, το κόστος του δανεισμού για τους πολίτες της Αιγύπτου; Ο Πρόεδρος της Αιγύπτου δήλωσε ότι το οικονομικό πρόγραμμα της κυβέρνησης περιλαμβάνει σχέδια για την εισαγωγή φόρου προστιθέμενης αξίας, την περικοπή επιδοτήσεων ηλεκτρικής ενέργειας, και τον περιορισμό των δαπανών. Αξίζει να σημειωθεί ότι το επίσημο ποσοστό ανεργίας είναι περίπου 13%, και το αντίστοιχο ποσοστό για τους νέους Αιγύπτιους είναι υπερδιπλάσιο του τελευταίου. Ακόμη, η χώρα παρουσιάζει εμπορικό έλλειμμα 7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, και έλλειμμα του προϋπολογισμού ως ποσοστό 12% του ΑΕΠ. Εξαιτίας των παραπάνω, ο Sisi έρχεται αντιμέτωπος όχι μόνο με την οικονομική κρίση που απειλεί την εσωτερική δομή και λειτουργία της Αιγύπτου, άλλα και με την ταυτόχρονη έξαρση της τρομοκρατίας εντός των εδαφών του, η οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στην κατασταλτική πολιτική του. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Δείκτη της Παγκόσμιας Τρομοκρατίας (Global Terrorism Index), η τρομοκρατία στην Αίγυπτο είναι σε υψηλότερο επίπεδο από το 2000. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι “το 2015 υπήρχαν 662 θάνατοι, οδηγώντας σε μια αύξηση της τάξης του 260% από το 2014. Σε αντίθεση, από το 2000 έως το 2012, οι περισσότεροι θάνατοι που καταγράφηκαν σε ένα έτος ήταν 92, και τούτο ήταν το 2005”.

Εξωτερική Πολιτική

Η εξωτερική πολιτική που ακολουθεί ο Αιγύπτιος ηγέτης, από τη στιγμή που ανέβηκε στην εξουσία, θα χαρακτηριζόταν από μια “ευφυή” και “καλοσχεδιασμένη” αμφιταλάντευση ανάμεσα σε δυο μεγάλες, ανταγωνιστικές -και συχνά συγκρουόμενες- δυνάμεις, τις Η.Π.Α. και τη Ρωσία. Η Αίγυπτος αποτελεί βασικό σύμμαχο των Η.Π.Α. εδώ και δεκαετίες, καθώς είναι φιλικά προσκείμενη στις αμερικανικές απαιτήσεις και τα συμφέροντα. Ωστόσο, με τον Sisi στην εξουσία, η χώρα πολλές φορές έχει υψώσει το ανάστημά της και έχει αρνηθεί την ικανοποίηση ορισμένων συμφερόντων της Ουάσινγκτον, η οποία τη χρηματοδοτεί ετησίως με 1.3 δισεκατομμύρια δολάρια. Ταυτόχρονα, ο Sisi “φλερτάρει” με τη Ρωσία, καθώς η πολιτική του πολλές φορές συγκλίνει με εκείνη του Προέδρου Putin, κυρίως σε δυο πολύ σημαντικά ζητήματα. Αρχικά, ο Sisi υποστηρίζει το καθεστώς Assad στη Συρία, το οποίο ο Putin προσπαθεί να προστατέψει και να ενισχύσει οικονομικά, στοχεύοντας στην επικράτηση του καθεστώτος έναντι των υπόλοιπων οργανώσεων του συριακού εδάφους. Ταυτόχρονα, οι δυο ηγέτες συμβαδίζουν στη στάση τους απέναντι στο Ιράν – το οποίο υπερασπίζεται εξίσου τον Assad, και συνεργάζεται στρατιωτικά με τη Ρωσία και την Αίγυπτο στο συριακό ζήτημα. Το Ιράν, όμως, είναι βασικός εχθρός της Σαουδικής Αραβίας, η οποία στηρίζει τον Sisi και χρηματοδοτεί την Αίγυπτο από την άνοδο του στρατιωτικού ηγέτη στην εξουσία, δανείζοντας, πρακτικά, στην αιγυπτιακή κυβέρνηση, υπέρογκα ποσά ετησίως. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην αμφιταλαντευόμενη εξωτερική πολιτική που ασκεί ο el-Sisi, αλλά και στο πλήγμα ανάμεσα στις σχέσεις Αιγύπτου-Σαουδικής Αραβίας, αποτελεί η κίνηση της Αιγύπτου να ψηφίσει τον Οκτώβριο του 2016 -ακολουθώντας τη στάση της Ρωσίας- υπέρ μιας απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας, που απέρριπτε το γαλλικό αίτημα για λήξη των αεροπορικών επιδρομών και των στρατιωτικών πτήσεων στο Χαλέπι, ξαφνιάζοντας αρνητικά τους -μέχρι πρότινος- πιστούς Σαουδάραβες συμμάχους της. Η απάντηση της Σαουδικής Αραβίας ήρθε δυο μέρες αργότερα, όταν η χώρα αποφάσισε να διακόψει την παροχή πετρελαίου στην Αίγυπτο – η οποία υπολογιζόταν μηνιαίως σε 700.000 τόνους πετρελαίου.

Ο πρόεδρος της Ρωσίας Putin (αριστερά) με τον Πρόεδρο της Αιγύπτου Sisi (δεξιά), σε επίσκεψη του Αιγυπτίου Προέδρου στη Ρωσία το 2015. (Φωτογραφία: Reuters)

Η συμφωνία της Αιγύπτου με τη Ρωσία επεκτείνεται στην υποστήριξη του Λίβυου στρατιωτικού αρχηγού Khalifa Haftar και, επομένως, της μη αναγνωρισμένης κυβέρνησής του στη Λιβύη, τον Εθνικό Στρατό της Λιβύης (Libian National Army), που έχει έδρα το Tobruk. Ωστόσο, η αναγνωρισμένη -από 104 κράτη των Ηνωμένων Εθνών και τη διεθνή κοινότητα- κυβέρνηση της Λιβύης είναι το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο (National Transitional Council) με έδρα την Τρίπολη, η οποία χαίρει την υποστήριξη των Η.Π.Α. και του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι δυο χώρες, πέρα από την κοινή πολιτική γραμμή που έχουν υιοθετήσει για την αντιμετώπιση της κατάστασης τόσο στη Συρία όσο και στη Λιβύη, έρχονται σε συμφωνία και για την -από κοινού- αντιμετώπιση της απειλής του “Ισλαμικού Κράτους” (ISIS) στη χερσόνησο Σινά. Η τελευταία απειλή εντάθηκε μετά την κατάρριψη ρωσικού επιβατικού αεροσκάφους από τους τζιχαντιστές, τον περασμένο Οκτώβριο, πάνω από τη χερσόνησο Σινά. Βλέπουμε, συνεπώς, την αιγυπτιακή κυβέρνηση -πάντα υπό την καθοδήγηση του Sisi- να απομακρύνεται σταδιακά από τον άξονα των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σαουδικής Αραβίας, και να προσεγγίζει τη Ρωσία και τους δικούς της συμμάχους στη διεθνή σκηνή. Ο πρόεδρος Sisi ισορροπεί σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ Ουάσιγκτον και Κρεμλίνου, με την πολιτική του να εξυπηρετεί συμφέροντα και προσδοκίες – άλλοτε των μεν, άλλοτε των δε. Οι εξελίξεις, όμως, έρχονται να ταράξουν για άλλη μια φορά τη Μέση Ανατολή, δημιουργώντας ταυτόχρονα ελπίδες και φόβους στους ηγέτες των χωρών του Κόλπου. Ο Sisi, παρόλα αυτά, δείχνει αισιόδοξος με την εκλογή Trump, καθώς φαίνεται πως, σύμφωνα με δηλώσεις του νεοεκλεγέντα προέδρου των Η.Π.Α., θα εγκαινιαστεί μια νέα περίοδος συνεργασίας μεταξύ Η.Π.Α. – Ρωσίας, η οποία θα επηρεάσει ακολούθως την αιγυπτιακή πολιτική.

Ανατροπή της ισορροπίας;

Η εκλογική νίκη του Trump και η ανάληψη της αμερικανικής προεδρίας από τον αμφιλεγόμενο ηγέτη έχει στρέψει τα βλέμματα της Μέσης Ανατολής στην πολιτική και τις δηλώσεις του νέου προέδρου. Ακόμη και πριν την εκλογή του, ο Trump προανήγγειλε φιλικές σχέσεις με Ρωσία, ενώ έδειχνε να είναι θερμός υποστηρικτής του Putin. Ο Trump έχει, φυσικά, ενθαρρύνει τη Ρωσία, ώστε η τελευταία να εντείνει τον αγώνα της κατά του “Ισλαμικού Κράτους” (ISIS), που είναι -κατά την γνώμη του- η βασική αιτία για την αστάθεια στη Μέση Ανατολή. Η χημεία μεταξύ των δυο ηγετών είναι φανερή και από τις δυο πλευρές, ενώ αντίστοιχη συμπάθεια διακρίνουμε ανάμεσα σε Trump και Sisi. Δεν αποτελεί, εξάλλου, έκπληξη το γεγονός ότι ο Αιγύπτιος πρόεδρος εξέδωσε μια δήλωση για να συγχαρεί το νέο Αμερικανό πρόεδρο, λέγοντας ότι “είναι βέβαιος ότι η προεδρία του θα εισφέρει «νέα ζωή» στις αιγυπτο-αμερικανικές σχέσεις”.

Για τον el-Sisi, «νέα ζωή» σημαίνει να σαρωθεί η κληρονομιά του Obama και της Clinton, οι οποίοι θεωρείται -ευρέως- ότι έχουν υποστηρίξει τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, παρόλο που ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε προεκλογικά ότι σκοπεύει να εστιάσει την προσοχή και τις δυνάμεις του στην πατρίδα του, επισημαίνοντας μεν “America first”, αφήνοντας δε να εννοηθεί ότι θα απομακρυνθεί από τη Μέση Ανατολή, και ότι θα μειώσει την επιρροή και το ρόλο της Αμερικής στις χώρες του Κόλπου. Οι επόμενες κινήσεις του, ωστόσο, θα καθορίσουν τόσο τις εξελίξεις στη διεθνή σκηνή, όσο και τη μελλοντική πολιτική του Sisi, αλλά και των άλλων ηγετών. Συμπερασματικά, αν οι Η.Π.Α. αποχωρήσουν από τη Μέση Ανατολή, πώς θα διαμορφωθεί η νέα ισορροπία ισχύος στην περιοχή αυτή; Ποιο ρόλο θα διαδραματίσει η Ρωσία, και ποιες νέες συμμαχίες θα σχηματιστούν μεταξύ των χωρών του Κόλπου; Και, κυρίως, ποια θα είναι η στάση και η στρατηγική προσέγγιση του Sisi, τόσο στις εξωτερικές προκλήσεις, όσο και στα εσωτερικά προβλήματα της Αιγύπτου, ως αρχηγός της μεγαλύτερης αραβικής χώρας στη Β.Αφρική;

Πηγές: