Το πλαίσιο προστασίας στη Νορβηγία

Ως επακόλουθο της Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948 ήρθε, το 1956, η Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Δ.Δ.Π.). Η Νορβηγία, η οποία βρέθηκε συχνά στο στόχαστρο λόγω των ιδιαίτερων μεθόδων της για την προστασία των παιδιών, επικύρωσε την εν λόγω Διακήρυξη το 1991, και την ενσωμάτωσε στο εθνικό της δίκαιο το 2003. Πέραν της Δ.Δ.Π., η Νορβηγία προχώρησε στη θέσπιση περαιτέρω νόμων για την προστασία των παιδιών από τη βία, ποινικοποιώντας κάθε φαινόμενο αυτής. Το νομοθετικό πλαίσιό της αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα: αρχικά, υπάρχει το κεφάλαιο που αφορά την κακομεταχείριση και την παραμέληση των παιδιών εντός της οικογενειακής εστίας. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, στόχος γίνονται τα σεξουαλικά αδικήματα κατά των παιδιών ενώ, σε ένα τρίτο επίπεδο, στοχεύονται τα αδικήματα κατά της ζωής και της υγείας του ατόμου. Σε κάθε περίπτωση, τα παραπάνω αδικήματα τιμωρούνται με φυλάκιση (Stoffelen and Van Den Brock, 2009).

Πάνω σε αυτή την ήδη ισχυρή βάση προστασίας προστέθηκε, το 1992, η Παιδική Πρόνοια (Child Welfare Act), με στόχο την προστασία των παιδιών από τη βία στο σπίτι. Στα πλαίσια αυτής, προβλέπεται πως κάθε μορφή βίας πρέπει να αναφέρεται στην υπηρεσία, ενώ, ακόμα και σε περίπτωση υποψίας, η Παιδική Πρόνοια δίνει εντολή για μεταφορά του παιδιού σε νοσοκομείο για εξέταση (Stoffelen and Van Den Brock, 2009). Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως η Νορβηγία έχει δημιουργήσει ένα οργανωμένο και αυστηρό σύστημα, προκειμένου να επιτύχει τη διασφάλιση της απόλυτης προστασίας των παιδιών από κάθε μορφής κακομεταχείριση.

Η Barnevernet και οι αντιδράσεις

Στον πυρήνα αντιδράσεων, διαδηλώσεων, αλλά και διπλωματικών παρεμβάσεων έχει βρεθεί η Barnevernet, η κοινωνική υπηρεσία της Νορβηγίας η οποία φροντίζει για την ευημερία των παιδιών. Πρόκειται για μια υπηρεσία με επίκεντρο την προστασία των παιδιών, και στόχο της την επίτευξη της καλύτερης δυνατής ανατροφής τους, μέσα σε ένα περιβάλλον που είναι υγιές και ιδανικό γι’ αυτά (Nyinorge.no, 2017). Μεταξύ των μέτρων για την προστασία των παιδιών είναι και η απομάκρυνσή τους από το σπίτι, εάν υπάρχει η υποψία πως ασκείται βία εναντίον τους, ή πως οι συνθήκες διαβίωσής τους είναι κάτι λιγότερο από ιδανικές, μια τακτική που -ανά τις περιπτώσεις- έφερε τη Barnevernet στο επίκεντρο των media. Το μέτρο της απομάκρυνσης αποτελεί την τελευταία εναλλακτική για τις οικογένειες, αφού έχουν προηγηθεί προτάσεις από την υπηρεσία, καθώς και βοήθεια, προκειμένου να επιτευχθούν οι κατάλληλες μέθοδοι ανατροφής τους (Nyinorge.no, 2017).

Η πληθώρα των αντιδράσεων στηρίζεται στο γεγονός πως οι ειδικοί που καλούνται να παίρνουν τις αποφάσεις συχνά τις λαμβάνουν βεβιασμένα, χωρίζοντας τα παιδιά από τις οικογένειές τους, ειδικά σε περίπτωση που οι γονείς είναι μετανάστες. Βάσει όσων έχουν γίνει γνωστά, υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες παιδιά δεν γύρισαν από το σχολείο, ή μαύρα αυτοκίνητα πλησίασαν τα σπίτια των οικογενειών προκειμένου να απομακρύνουν τα παιδιά. Ως αποτέλεσμα, στην Barnevernet έχουν αποδοθεί κατηγορίες απαγωγής των παιδιών αυτών από την οικογενειακή εστία. Σε μία από τις εν λόγω περιπτώσεις, μάλιστα, οι πρακτικές της Barnevernet οδήγησαν σε διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ της Νορβηγίας και της Τσεχίας (Whewell, 2016).

Διαμαρτυρίες έλαβαν χώρα έξω από νορβηγικές πρεσβείες σε διάφορες χώρες, πολλές από τις οποίες ήταν διευθυνόμενες από χριστιανικές οργανώσεις. Οι αντιδράσεις, λοιπόν, φαίνεται να είναι έντονες, απαντώντας σε εξίσου έντονες και δραστικές πρακτικές.

Η πρακτική

Τα κριτήρια είναι ποικίλα: εξετάζονται οι συνθήκες διατροφής και διαβίωσης των παιδιών, καθώς και η υγιεινή του περιβάλλοντος στο οποίο μεγαλώνουν. Από ανάλυση περνάει και η συμπεριφορά των ίδιων των παιδιών σε σχέση με τα πρότυπα της ηλικίας τους, καθώς και παράμετροι όπως η απόδοσή τους στο σχολείο, ή ακόμα και η βίαιη συμπεριφορά που μπορεί να επιδείξουν. Κάθε αρνητικό σημάδι στη συμπεριφορά ενός παιδιού αξιολογείται ως μια αποτυχία του γονέα να ελέγξει σωστά τις διαδραστικές επαφές εντός της οικογένειας (Ladegaard, 2012).

Το πιο ευαίσθητο από τα ζητήματα που θίγονται, είναι αυτό της σωματικής βίας. Η τελευταία -παράνομη στη Νορβηγία, αλλά τρόπος συνετισμού σε πολλές κοινωνίες ανά τον κόσμο- οδήγησε σε αρκετές απομακρύνσεις παιδιών από τα σπίτια τους. Σε ποιο βαθμό η σωματική “διόρθωση” μπορεί να είναι ανεκτή -αν είναι καθόλου-, και πόσο ισχυρές και δραστικές πρέπει να είναι οι αντιδράσεις των αρχών; Πλήθος δικηγόρων, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών που απαρτίζουν τη Barnevernet έχουν υποστηρίξει πως η τελευταία είναι δυσλειτουργική, καθώς παρουσιάζει πολλά τρωτά σημεία κατά την εκτέλεση των πρακτικών της (Whewell, 2016).

Το επιχείρημα που ορθώνεται συνήθως είναι πως οι οικογένειες από τις οποίες απομακρύνονται τα παιδιά, είναι θύματα πολιτισμικών ή θρησκευτικών διακρίσεων, καθώς συχνά πρόκειται για οικογένειες μεταναστών. Η Barnevernet έχει κατηγορηθεί επίσης για έλλειψη εμπάθειας, αφού υποστηρίζεται πως αναζητά τους παράγοντες που θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν μια οικογένεια “μη ικανή” να αναθρέψει τα παιδιά της. Πέρα, λοιπόν, από το θέμα της σωματικής “διόρθωσης”, η νορβηγική υπηρεσία εμμένει ιδιαίτερα στις “γονεϊκές ικανότητες” των εξεταζομένων. Περιπτώσεις αμέλειας ή διαφορετικότητας των μεθόδων ανατροφής και καθημερινής ζωής μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την κίνηση των διαδικασιών της (Whewell, 2016). Επίσης, έντονες αντιδράσεις γεννήθηκαν όταν παιδιά μεταφέρθηκαν στην προστασία της πρόνοιας με τη δικαιολόγηση του Χριστιανικού Ριζοσπαστισμού και Κατήχησης (Nyinorge.no, 2017).

SAJJAD HUSSAIN

Επιπλέον, συχνά γίνεται αναφορά σε “παρανοήσεις του συστήματος”, όταν πρόκειται για μειονότητες. Χαρακτηριστικό, σε αυτό το σημείο, είναι ότι, για το έτος 2014, το 1/4 των παιδιών που απομακρύνθηκαν από τα σπίτια τους ήταν παιδιά μεταναστών (Hentry, 2017). Παρά τις πολλές σχετικές περιπτώσεις που έχουν καταγραφεί, τα ακριβή περιστατικά δεν γίνονται ποτέ γνωστά λόγω του απορρήτου με το οποίο προσεγγίζεται κάθε μία από τις περιπτώσεις, για λόγους προστασίας της ιδιωτικότητας του παιδιού (Whewell, 2016).

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση μιας οικογένειας από την Ινδία, η οποία υποστήριξε ότι τα παιδιά απομακρύνθηκαν γιατί “έτρωγαν με τα χέρια, και κοιμόντουσαν στο ίδιο κρεβάτι με τους γονείς” (Hentry, 2017). Ένα ακόμα περιστατικό που παρουσίασε ενδιαφέρον ήταν η ψευδής κατοχύρωση μιας μητέρας για την κόρη της ως άτομο με ψυχική ασθένεια, προκειμένου να της χορηγηθούν κρατικά επιδόματα. Το περιστατικό αυτό οδήγησε, χρόνια αργότερα, στην απομάκρυνση του νεογέννητου παιδιού της κόρης από αυτή. Εκείνη κλήθηκε, λοιπόν, να αποδείξει πως δεν πάσχει από ψυχική ασθένεια, προκειμένου να της επιστραφεί το παιδί της (Berglund, 2016).

Ο αντίλογος

Σε υποστήριξη της Barnevernet προβαίνουν οι ειδικοί της. Αυτοί υποστηρίζουν πως οι οικογένειες δέχονται τη βοήθεια και τις κατευθυντήριες της υπηρεσίας, πολύ πριν η τελευταία προβεί στην αφαίρεση της κηδεμονίας. Επιμένουν πως τα παιδιά απομακρύνθηκαν από τις οικογένειές τους, μόνο όταν θεωρήθηκε πως η κατάσταση στα σπίτια τους ήταν πλέον επικίνδυνη για τα ίδια. Μάλιστα, οι γονείς εμφανίζονται να είναι δεκτικοί στις πρακτικές της υπηρεσίας καθώς, σε πολλές περιπτώσεις, αποποιούνται οι ίδιοι την κηδεμονία των παιδιών τους (Ladegaard, 2012). Όπως υποστηρίζουν οι παραπάνω ειδικοί, στόχος των πρακτικών είναι η προστασία των παιδιών, η οποία είναι, άλλωστε, μη διαπραγματεύσιμη, και δικαιολογεί τη βαρύτητα των αποφάσεων της υπηρεσίας, παρά τις αντιδράσεις που έχουν προκληθεί (Berglund, 2016). Μάλιστα, πολλά παιδιά δείχνουν ευγνωμοσύνη που σώθηκαν από μια κατάσταση κακομεταχείρισης (Berglund, 2016).

Όμως, λόγω του απορρήτου το οποίο προαναφέρθηκε, η Barnevernet δεν μπορεί να φέρει συγκεκριμένα επιχειρήματα, όταν πρόκειται για κάθε ξεχωριστή περίπτωση. Αυτό που κυρίως τονίζεται είναι ότι, ενώ οι κουλτούρες και οι πολιτισμοί διαφέρουν, στη Νορβηγία η βία κατά των παιδιών είναι απλά και ρητά παράνομη. Οι διακρίσεις, λοιπόν, δεν εμμένουν στη θρησκεία, αλλά στην απαγόρευση της σωματικής βίας. Τέλος, όπως υποστηρίχθηκε, ενώ στη Νορβηγία υπάρχει ανεξιθρησκεία, αυτό δεν κάνει περισσότερο ελαστική την αντιμετώπιση της σωματικής βίας κατά των παιδιών (Berglund, 2016).

Συμπεράσματα

Τί είναι, όμως, κουλτούρα και τί όχι, όταν πρέπει να αξιολογηθούν συμπεριφορές που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα; Οι διαφορετικές κουλτούρες μπορούν να γίνουν πηγές παρανόησης, και να εκληφθούν ως βία ή κακομεταχείριση, αλλά και να αποτελέσουν δικαιολογία για συμπεριφορές αναντίρρητα επιβλαβείς για ένα παιδί (Ladegaard, 2012).

Ένα κλειστό σύστημα με τόσο αυστηρή και απόλυτη προστασία βρίσκεται, αναγκαστικά, στα όρια. Όταν πρόκειται για την προστασία των παιδιών, τα επίπεδα ανοχής είναι μικρά από κάθε πλευρά, και τα περιθώρια λάθους ακόμα μικρότερα. Μια υπηρεσία με τόσο καθοριστική δύναμη πάνω στην επιλογή του μέλλοντος και της ζωής ενός παιδιού θα έπρεπε να έχει μηδενικά επίπεδα σφάλματος. Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη βία και στις πολιτισμικές συνήθειες είναι, βέβαια, συχνά μη διακριτή. Παράλληλα, όμως, και η απόφαση να αφαιρέσει κανείς ένα παιδί από τους γονείς του, και να το φέρει σε ένα περιβάλλον αρπαγής, δικών και μεταφοράς από τον έναν ανάδοχο στον άλλον, παραμένει εξίσου επιβλαβής για τον προστατευόμενο. Η προστασία της ζωής και η απαγόρευση της βίας είναι παραπάνω από θεμιτό να είναι απόλυτες, ειδικά όταν πρόκειται για παιδιά. Η ίδια απόλυτη προσοχή, όμως, θα πρέπει να εφαρμόζεται και στην απόφαση διάλυσης μιας οικογενειακής εστίας, αλλά και στην ανάληψη της ευθύνης για μια ενέργεια που μπορεί να αποτελέσει την αρχή μιας δραματικής εμπειρίας για έναν άνθρωπο.

Σε τέτοια ζητήματα, η ορθότητα των κανόνων δεν μπορεί να αναιρεί τη σημασία των εξαιρέσεων. Η περιπτωσιολογία είναι το παν, καθώς κάθε οικογένεια, κάθε παιδί και κάθε άνθρωπος διαφέρουν. Η απόφαση, λοιπόν, της αδιαπραγμάτευτης προστασίας καλείται να διασφαλίσει, τελικά, τα παιδιά και από τα ίδια τα προστατευτικά της μέτρα.

Πηγές:

1. Nyinorge.no. (2017). Children welfare services. [online] Available at: http://www.nyinorge.no/en/Ny-i-Norge-velg-sprak/New-in-Norway/Children–Schools/Assistance-for-children-and-families/Children-welfare-services/ [Accessed 14 May 2017].
2. Stoffelen, J. and Van Den Broeck, S. (2009). Children’s Rights in Norway: Protection from domestic violence and abuse. [online] Available at: https://samforsk.no/SiteAssets/Sider/publikasjoner/Childrens%20Rights%20in%20Norway.pdf [Accessed 14 May 2017].
3. Whewell, Τ. (2016). Norway’s Barnevernet: They took our four children… then the baby – BBC News. [online] Available at: http://www.bbc.com/news/magazine-36026458 [Accessed 14 May 2017].
4. Hentry, P. (2017). Child welfare or ‘kidnapping’? Parental anguish in Norway. [online] Available at: https://www.thelocal.no/20160503/barnevernet-norway-child-welfare-state-kidnapping-foreign-parents [Accessed 14 May 2017].
5. Ladegaard, I. (2012). When the state takes your child. [online] Available at: http://sciencenordic.com/when-state-takes-your-child [Accessed 14 May 2017].
6. Berglund, N. (2016). Norway defends its child welfare laws. [online] Available at: http://www.newsinenglish.no/2016/01/11/norway-defends-its-child-welfare-laws/ [Accessed 14 May 2017].
7. Davies, G., Scott, C. and Tozer, J. (2016). Norway’s Stolen Children?. [online] Available at: http://www.sbs.com.au/news/dateline/story/norways-stolen-children [Accessed 14 May 2017].