Η τέλεση παιδικού γάμου αποτελεί κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία έχει γίνει αποδεκτή από όλα τα κράτη-μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), ορίζει σαφώς, στο άρθρο 16, ότι «Γάμος μπορεί να συναφθεί μόνο με ελεύθερη και πλήρη συνείδηση των μελλονύμφων». Πόσο εφικτή είναι, όμως, η ελεύθερη και συνειδητή επιλογή ενός παιδιού να παντρευτεί, ενώ βρίσκεται τόσο μακριά από την ενηλικίωσή του; Πόσα ακόμη θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα υφίστανται παραβίαση, ως συνέπεια της διενέργειας τέτοιων γάμων;

Εν είδει εισαγωγής, αξίζει να αναφερθεί η πολύ πρόσφατη εισήγηση βουλευτών του κυβερνώντος Τουρκικού κόμματος AKP επί ενός νόμου ο οποίος, αν εγκριθεί, δύναται να απαλλάξει περίπου 3.000 άνδρες καταδικασθέντες για βιασμό ανηλίκου. Πιο συγκεκριμένα, η πρόταση που κατατέθηκε ορίζει ότι, η άρση της καταδίκης θα γίνει εάν ο δράστης προχωρήσει σε σύναψη γάμου με το ανήλικο θύμα του, με τη συγκατάθεση της οικογένειας του τελευταίου. Η πρόταση του νομοσχεδίου έχει ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων, τόσο στο εσωτερικό της χώρας, όσο και σε διεθνείς οργανώσεις για την προστασία των παιδιών και τον τερματισμό των παιδικών γάμων, με την κυβέρνηση Erdogan να ανταπαντά ότι ο στόχος του συγκεκριμένου νομοσχεδίου είναι η προστασία των ίδιων των παιδιών. Διαμηνύει, επίσης, ότι ο νόμος θα εφαρμόζεται μόνο σε περιπτώσεις όπου “η σεξουαλική πράξη δεν τελέστηκε υπό τη χρήση βίας ή απειλής“, και διατείνεται ότι θα προστατέψει τους άνδρες που δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι συνευρέθηκαν με ανήλικο. Το εν λόγω αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο εγκρίθηκε επί της αρχής, και η τελική ψηφοφορία ορίστηκε για τις 22 Νοεμβρίου 2016. Υπό την πίεση των συνεχών και αθρόων διαδηλώσεων εναντίον του, το νομοσχέδιο αποσύρθηκε τελικά από το κυβερνών κόμμα, λίγο πριν την τελική συζήτηση. Η ανωτέρω -εν δυνάμει- νομιμοποίηση ενός βιασμού έρχεται να προστεθεί στην ήδη ισχύουσα πραγματικότητα της Τουρκίας, με τη συχνή διενέργεια παιδικών γάμων (αν και απουσιάζουν τα επίσημα στοιχεία) και την αύξηση της χρήσης βίας κατά των γυναικών κατά την τελευταία δεκαετία, με το 40% αυτών να καταγγέλλουν σεξουαλική ή σωματική κακοποίηση.

Τι δείχνουν οι αριθμοί

Επίσημα στατιστικά στοιχεία αναδεικνύουν την τεράστια έκταση που έχει λάβει το συγκεκριμένο φαινόμενο, εν έτει 2016: κάθε χρόνο, 17 εκατομμύρια κορίτσια παντρεύονται πριν τα 18 τους χρόνια. Ο αριθμός αυτός μεταφράζεται σε 47 χιλιάδες κορίτσια την ημέρα, δηλαδή περίπου 1 κορίτσι κάθε 2 δευτερόλεπτα. Συμπληρωματικά, περίπου 1 στα 9 κορίτσια παγκοσμίως παντρεύεται πριν καν φτάσει τα 15 χρόνια της ζωής του. Οι προβλέψεις των ειδικών καταλήγουν ότι, αν δεν υπάρξει περιορισμός του φαινομένου των παιδικών γάμων, το 2050 θα υπάρχουν σχεδόν 1,2 δισεκατομμύρια γυναίκες στον κόσμο, που θα έχουν παντρευτεί ως παιδιά.

Επιπλέον, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η γεωγραφική κατανομή του φαινομένου των παιδικών γάμων, ήτοι σε ποιες περιοχές εμφανίζεται σε μεγαλύτερη έκταση και ένταση. Εξετάζοντας το ζήτημα σε ποσοστιαίο επίπεδο, η λίστα των πρώτων δέκα χωρών έχει ως εξής: 1) Νίγηρας (76%), 2) Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία (68%), 3) Τσαντ (68%), 4) Μάλι, 5) Γουινέα, 6) Μπαγκλαντές, 7) Νότιο Σουδάν, 8) Μπουρκίνα Φάσο, 9) Μοζαμβίκη, 10) Ινδία.

Ωστόσο, αν αναζητηθεί η αντίστοιχη λίστα χωρών σε απόλυτους αριθμούς, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά και διαμορφώνονται ως εξής: 1) Ινδία (26.610.000), 2) Μπαγκλαντές (3.931.000), 3) Νιγηρία (3.306.000), 4) Βραζιλία, 5) Αιθιοπία, 6) Πακιστάν, 7) Ινδονησία, 8) Μεξικό, 9) Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, 10) Τανζανία. Η εν λόγω διαφορά έγκειται στη μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμών που εντοπίζεται στην Ασία σε σχέση με τις χώρες της Αφρικής, οι οποίες «πρωτοστατούν» όσον αφορά στα ποσοστά. Θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι ο παιδικός γάμος αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα, το οποίο δεν περιορίζεται στις προαναφερθείσες χώρες και ηπείρους, αλλά συναντάται ακόμη και στην Ευρώπη, σε σαφώς μικρότερα ποσοστά. Οι συνέπειές του, όμως, αφορούν και κινητοποιούν σύσσωμη τη Διεθνή Κοινότητα. Τα στοιχεία που παρατέθηκαν ανωτέρω δημοσιεύθηκαν το 2016, και αφορούν την περίοδο 2008-2014.

Εκστρατεία της Unicef για τον τερματισμό των παιδικών γάμων

Από τις ήδη διεξαχθείσες έρευνες, έχει αποδειχθεί ότι το ποσοστό των κοριτσιών που «συμμετέχουν» σε γάμο πριν την ενηλικίωσή τους είναι σημαντικά υψηλότερο από το αντίστοιχο των αγοριών. Ωστόσο, τα επίσημα στατιστικά δεδομένα της Unicef δείχνουν ότι, τα στοιχεία που μπορούν να αναλυθούν σχετικά με το γάμο των αγοριών είναι τόσο μικρά σε αριθμό, που δεν δύνανται να οδηγήσουν σε ασφαλή συμπεράσματα. Μολαταύτα, τονίζεται ότι ο αριθμός των κοριτσιών είναι σαφέστατα μεγαλύτερος και πως, στην ίδια χώρα, οι πιθανότητες που έχουν τα αγόρια να αποφύγουν το γάμο σε μικρή ηλικία είναι πολλαπλάσιες από εκείνες των κοριτσιών.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα χωρών

Εμβαθύνοντας στα «άδυτα» του ζητήματος, αξίζει να αναλυθούν περαιτέρω συγκεκριμένες χώρες που κατέχουν υψηλές θέσεις στις παραπάνω λίστες, και να παρουσιαστεί η (όποια) προσπάθεια έχει γίνει για μείωση ή εξάλειψη του γάμου παιδιών.

Μπαγκλαντές: Η 5η πολυπληθέστερη χώρα της Ασίας κατέχει «περίοπτη» θέση στους παιδικούς γάμους. Πιο συγκεκριμένα, το 52% των κοριτσιών παντρεύεται κοντά στην ηλικία των 18 ετών, ενώ 20% αυτών πριν καν φτάσουν το 15ο έτος της ηλικίας τους. Βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας, το νόμιμο όριο ηλικίας γάμου είναι 18 έτη για τα κορίτσια και 21 έτη για τα αγόρια, κάτι που πολύ σπάνια εφαρμόζεται, ενώ, αντίθετα, πολύ συχνά παρακάμπτεται, ακόμα και με δωροδοκίες προς τις αρχές, ώστε να θεωρηθούν οι μελλόνυμφοι ηλικιακά αποδεκτοί ως προς τον επικείμενο γάμο. Για την ιστορία, το Μπαγκλαντές έχει σημειώσει τεράστια πρόοδο στη διαδικασία της εν γένει ανάπτυξης, καθώς στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών δείχνουν ότι υπήρξε σημαντική μείωση του ποσοστού της φτώχειας στο εσωτερικό της χώρας κατά τα τελευταία χρόνια, και ότι διασφαλίστηκε η συμμετοχή των παιδιών σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Είναι, λοιπόν, απορίας άξιο γιατί το κράτος παραμένει τόσο ψηλά (2η θέση) στην κατάταξη των χωρών με παιδικούς γάμους, ενώ η κυβέρνησή του έχει δεσμευθεί να εξαλείψει το πρόβλημα ως το 2041.

Ζιμπάμπουε: Περίπου 1/3 των κοριτσιών παντρεύεται πριν την ενηλικίωσή του, γεγονός που «πυροδοτείται» από τις μεγάλες αμοιβές που δίνονται για τις επίδοξες νύφες, ή από την ανάληψη του κόστους ζωής και των εξόδων της οικογένειάς τους από τους υποψήφιους γαμπρούς. Στα θετικά, πρέπει να αναφερθεί το γεγονός ότι η Ζιμπάμπουε θέσπισε, πρόσφατα, νόμο με τον οποίο κατοχυρώνει τη νόμιμη ηλικία γάμου στα 18 έτη, ενώ υπέβαλε και πρόταση νόμου που απαγορεύει την «κοστολόγηση νύφης» κάτω της ηλικίας αυτής.

Τανζανία: Σχεδόν 2 στα 5 κορίτσια παντρεύονται πριν τα 18 τους χρόνια στο κράτος της Τανζανίας και, μετά το γάμο, αποβάλλονται από το σχολείο ή, σε περίπτωση εγκυμοσύνης, αναγκάζονται να το εγκαταλείψουν. Με πρόσφατη απόφασή του, το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας απεφάνθη κατά του γάμου των παιδιών, όμως η κυβέρνηση κατέθεσε ένσταση για τη συγκεκριμένη απόφαση.

Ινδία: Η δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου κατέχει την «πρωτιά» στον αριθμό παιδικών γάμων παγκοσμίως. Περίπου 4,5 εκατομμύρια κορίτσια στην Ινδία παντρεύονται κάθε χρόνο πριν την ενηλικίωσή τους. Πιο συγκεκριμένα, το 48% των κοριτσιών της χώρας παντρεύεται πριν την ηλικία των 18 ετών, και το 18% συνάπτει γάμο πριν καν συμπληρώσει τα 15 χρόνια ζωής. Το 2013, η κυβέρνηση έφερε στο προσκήνιο ένα σχέδιο νόμου για την αποφυγή των παιδικών γάμων, το οποίο, όμως, δεν έχει τελειοποιηθεί ως και σήμερα.

Αιτίες «άνθισης» του φαινομένου

Τα στατιστικά αποτελέσματα των ερευνών προκαλούν δέος, είτε πρόκειται για ποσοστά είτε για απόλυτους αριθμούς. Ποιοι είναι, όμως, οι λόγοι που ωθούν τις χώρες αυτές να έχουν τόσο αυξημένα ποσοστά παιδικών γάμων;

• Ανισότητα των φύλων: Σε πολλές χώρες και κοινωνίες όπου διενεργούνται παιδικοί γάμοι, τα κορίτσια δεν υπολογίζονται τόσο όσο τα αγόρια. Για τις οικογένειές τους θεωρούνται «βάρος», κυρίως οικονομικό, το οποίο και μεταφέρεται, μετά το γάμο, στο σύζυγο και την οικογένειά του. Επιπρόσθετα, οι κατεξοχήν πατριαρχικές κοινωνίες που υφίστανται στις εν λόγω χώρες προωθούν τους παιδικούς γάμους, καθώς έτσι καταφέρνουν να ελέγχουν το πώς ντύνονται, φέρονται και μιλούν οι γυναίκες. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι οικογένειες προφυλάσσουν καλά τη σεξουαλικότητα των κοριτσιών, καθώς ενδεχόμενη ερωτική επαφή ή εγκυμοσύνη εκτός γάμου αποτελεί σπίλωση της οικογενειακής τιμής.
• Παράδοση και κουλτούρα: Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, σε πολλές κοινωνίες οι παιδικοί γάμοι λαμβάνουν χώρα ως αποτέλεσμα παράδοσης ή εθίμων. Συνεχίζουν, δηλαδή, να συμβαίνουν, επειδή απλά είναι συνηθισμένη πρακτική κατά το πέρασμα των χρόνων. Για παράδειγμα, σε πολλές χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, η έμμηνος ρύση των κοριτσιών σηματοδοτεί τη στιγμή που γίνονται γυναίκες και οδηγεί στο γάμο τους (ανεξαρτήτως ηλικίας), ώστε να πάρουν τη θέση τους στην κοινωνία ως μητέρες και σύζυγοι. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο παιδικός γάμος συνδέεται και με άλλες επικίνδυνες παραδοσιακές συνήθειες των κοινωνιών. Για παράδειγμα, στο νότιο τμήμα της Αιθιοπίας, ο γάμος ακολουθεί τη διαδικασία ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων των κοριτσιών, ως ολοκλήρωση του περάσματός τους στη γυναικεία «σφαίρα».
• Απόλυτη φτώχεια: Περισσότερες από τις μισές οικογένειες που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας στις αναπτυσσόμενες χώρες ωθούν τα παιδιά τους στο γάμο από πολύ μικρή ηλικία. Σε αυτές τις περιπτώσεις ακραίας φτώχειας, οι οικογένειες -και συχνά και τα ίδια τα κορίτσια – βλέπουν το γάμο ως διέξοδο και εξασφάλιση για το μέλλον τους. Η οικογένεια έχει ένα μέλος λιγότερο να θρέψει, να ντύσει και να μορφώσει, και δύναται να ξοδέψει χρήματα για την εκπαίδευση του αγοριού, που συχνά θεωρείται πιο επικερδής «επένδυση». Σε κοινωνίες όπου ισχύει η πολιτική «τιμής νύφης», το κόστος καθορίζεται από την ηλικία, τη μόρφωση και την ανέγγιχτη σεξουαλικότητα και, συχνά, αποτελεί τη λύση για αποπληρωμή χρεών της οικογενείας.
• Ανασφάλεια: Σε ορισμένες κοινότητες οι οικογένειες ωθούν τα κορίτσια τους σε γάμο από πολύ μικρή ηλικία, καθώς θεωρούν ότι έτσι εξασφαλίζεται η προστασία και η ασφάλειά τους. Το συγκεκριμένο φαινόμενο εμφανίζεται πολύ συχνά σε κοινωνίες υψηλού ρίσκου ως προς τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις και επιθέσεις σε βάρος παιδιών. Οι γάμοι παιδιών μπορεί, επίσης, να αυξηθούν σημαντικά σε περιπτώσεις ανθρωπιστικών κρίσεων – όπως σε συγκρούσεις ή μετά από μια φυσική καταστροφή. Όταν οι οικογένειες αντιμετωπίζουν ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες, μπορεί να δουν το παιδί ως μηχανισμό αντιμετώπισης της φτώχειας και της βίας. Άλλωστε, οκτώ από τις δέκα χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά παιδικών γάμων θεωρούνται ευάλωτα κράτη.

Συνέπειες

Είναι προφανές και αναπόφευκτο να έχει το φαινόμενο των παιδικών γάμων σημαντικές συνέπειες στη ζωή των παιδιών, και όχι μόνο. Αρχικά, τα κορίτσια που οδηγούνται σε γάμο πριν την ενηλικίωσή τους σταματούν πολύ άμεσα και το σχολείο, εγκαταλείποντας την περαιτέρω εκπαίδευση και μόρφωσή τους. Δημιουργείται, έτσι, ένας αέναος κύκλος, ο οποίος οδηγεί στην ολοένα και μεγαλύτερη μείωση του μορφωτικού επιπέδου των παιδιών, διαιωνίζοντας και το πρόβλημα των παιδικών γάμων. Καθίσταται σαφές ότι, όσο περισσότερο διατηρεί πρόσβαση ένα παιδί σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, τόσο ικανότερο γίνεται στο να αξιολογεί και να αποφασίζει για τη ζωή και την καθημερινότητά του. Το μεγαλύτερο, όμως, κόστος του παιδικού γάμου αφορά στην επερχόμενη, παντός τύπου, κακοποίηση. Στο Μπαγκλαντές, το 47% των κοριτσιών που παντρεύονται υφίστανται βία από το σύζυγό τους. Επίσης, έρευνα που διεξήχθη σε 2 περιοχές της Ινδίας έδειξε ότι, κορίτσια που παντρεύτηκαν σε μικρή ηλικία προβαίνουν σε διπλάσιες καταγγελίες περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, σωματικής ή ψυχολογικής, σε σχέση με εκείνα που παντρεύτηκαν σε μεγαλύτερη ηλικία. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, τα παιδιά -και ιδίως τα κορίτσια- που «συμμετέχουν» σε παιδικό γάμο δεν έχουν καμία δυνατότητα επιλογής και έκφρασης γνώμης απέναντι στο σύζυγό τους, ακόμα κι αν πρόκειται για τη σεξουαλική επαφή.

Η υγεία των κοριτσιών βάλλεται εξίσου πολύ από το φαινόμενο του γάμου. Οι επιπλοκές κατά την εγκυμοσύνη είναι, σταθερά, από τις πρώτες αιτίες θανάτου των κοριτσιών μεταξύ 15-19 ετών στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου. Επίσης, κορίτσια που παντρεύονται σε τόσο μικρή ηλικία αντιμετωπίζουν διπλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουν HIV/AIDS, με αποτέλεσμα ακόμη και το θάνατό τους. Η αιτιολογία του γεγονότος αυτού έγκειται στο ότι οι σύζυγοι των παιδιών είναι -συνήθως- πολλά χρόνια μεγαλύτεροι, και μεταφέρουν εμπειρίες περισσότερων ερωτικών συντρόφων. Η ανεξέλεγκτη, ελεύθερη σεξουαλική επαφή, η έλλειψη γνώσης γύρω από τον ιό, και η αδυναμία έκφρασης των κοριτσιών απέναντι στους συζύγους τους οδηγούν συχνά στην εμφάνιση της νόσου.

Χρήσιμα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τον ιό HIV, σε σχέση με τον γάμο παιδιών.

Ο παιδικός γάμος στερεί από ένα κορίτσι την υγεία του (λόγω επιπλοκών εγκυμοσύνης ή μεταδιδόμενων νοσημάτων), τη δυνατότητα να ζήσει μακριά από ένα βίαιο περιβάλλον (εξαιτίας της βιαιότητας των συζύγων), την πρόσβαση στην εκπαίδευση και, φυσικά, το εγκλωβίζει σ’ έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο φτώχειας, καθώς, έχοντας εγκαταλείψει την εκπαίδευση νωρίς, δεν έχει πολλές πιθανότητες να αποκτήσει επαρκές εισόδημα. Τέλος, ακόμη και τα ίδια τα παιδιά των κοριτσιών που βρίσκονται σε παιδικό γάμο έχουν 60% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής τους, σε σχέση με εκείνα μεγαλύτερων σε ηλικία γυναικών.

Πώς αντιδρά η Διεθνής Κοινότητα;

Ο εκπληκτικά μεγάλος αριθμός παιδιών εμπλεκομένων σε παιδικούς γάμους, οι αδιαμφισβήτητες και, συχνά, μη αναστρέψιμες συνέπειες, καθώς και η παγκόσμια κλίμακα στην οποία εμφανίζεται ο παιδικός γάμος έχουν οδηγήσει (εν πολλοίς) στην «ενεργοποίηση» σύσσωμης της Διεθνούς Κοινότητας. Στόχος παραμένει η σημαντική μείωση του φαινομένου, η υποστήριξη των παιδιών που βρίσκονται ήδη σε έγγαμο βίο ή πρόκειται να ενταχθούν σε αυτόν και, φυσικά, η ενημέρωση του κοινού για τις δυνατότητες συμμετοχής στην αλλαγή. Στην ατζέντα της «Αειφόρου Ανάπτυξης» των Ηνωμένων Εθνών και, συγκεκριμένα, στο «Στόχο» 5.3 (Target 5.3) τίθεται ως επιδίωξη να σταματήσουν οι παιδικοί γάμοι ως το 2030. Καλούνται, λοιπόν, όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ να αναλάβουν δράση για την κινητοποίηση, ενημέρωση και εξάλειψη της συγκεκριμένης πρακτικής. Ακόμη, σε πιο περιορισμένη γεωγραφική εμβέλεια, η Αφρικανική Ένωση και η «Πρωτοβουλία Νότιας Ασίας για τον τερματισμό της βίας κατά των παιδιών» έχουν δρομολογήσει δράσεις για τον τερματισμό των παιδικών γάμων και την ουσιαστική υποστήριξη των ήδη παντρεμένων κοριτσιών. Όπως προαναφέρθηκε, πολλές από τις χώρες που βρίσκονται ψηλά στη λίστα των ποσοστών διενέργειας παιδικού γάμου έχουν ήδη εκφράσει την επιθυμία -μέσω των κυβερνήσεών τους- για σημαντική μείωση ή εξάλειψη του φαινομένου, χωρίς, ωστόσο, ιδιαίτερη (ως στιγμής) επιτυχία.

Σε εσωτερικό επίπεδο, πολλές χώρες αναπτύσσουν και καταθέτουν εθνικά σχέδια δράσης για τον τερματισμό του παιδικού γάμου, σε συνεργασία με την Κοινωνία των Πολιτών, με όργανα των Ηνωμένων Εθνών και (συχνά) με τα ίδια τα κορίτσια. Διοργανώνουν εκστρατείες για την ενημέρωση, αλλά και την υποστήριξη των κοριτσιών ή των αγοριών – θυμάτων. Οι κύριες πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται, και φαίνεται να έχουν πιο απτό αποτέλεσμα, αφορούν στην προσπάθεια παραμονής των κοριτσιών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Μέσω συγκεκριμένων εκστρατειών πολλά κορίτσια, σε όλες τις χώρες του κόσμου, έχουν διδαχθεί τα δικαιώματά τους, και έχουν λάβει την υποστήριξη που χρειάζονται για την περαιτέρω συνέχιση της εκπαίδευσής τους. Επόμενος στόχος είναι η προσπάθεια επιβολής και εφαρμογής των ισχυόντων νόμων στις εκάστοτε χώρες, μέσω της παροχής νομικών συμβουλών, και η ανάγκη συνειδητοποίησης, από μέρους των οικογενειών των παιδιών, των φοβερών συνεπειών που έχει η τέλεση ενός τέτοιου γάμου.

Ωστόσο, παρά τις όποιες στοχοθετήσεις των Ηνωμένων Εθνών, και τις ανάλογες κινήσεις των χωρών, το πρόβλημα συνεχίζει να υφίσταται. Η διαφθορά των εκάστοτε κυβερνήσεων, ο χρηματισμός κρατικών αρχών, η παγιωμένη αντίληψη των κοινωνιών πως ο παιδικός γάμος είναι ένα φυσικό επακόλουθο της εξέλιξης, και η ακραία φτώχεια, σε συνδυασμό με την ανεπαρκή εκπαίδευση, οδηγούν σε μια διαιώνιση του ζητήματος, που επιδέχεται, πλέον, μόνο δραστικές λύσεις. Σε ένα κόσμο όπου η τεχνολογία αναπτύσσεται ταχύτατα, η επικοινωνία και η πληροφορία βρίσκονται σε αφθονία -κυρίως μέσω του διαδικτύου-, και η προσοχή της παγκόσμιας κοινής γνώμης έχει αρχίσει να στρέφεται ενεργά στους πιο «αδύναμους», είναι καιρός να εξαλειφθεί ένα φαινόμενο, του οποίου η ύπαρξη και μόνο καταπατά σωρεία θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Πηγές:

1. Watch, H.R. (2016) End child marriage. Available at: https://www.hrw.org/EndChildMarriage (Accessed: 20 November 2016).
2. Brides, G.N. (2002) About child marriage. Available at: http://www.girlsnotbrides.org/about-child-marriage/ (Accessed: 20 November 2016).
3. Brides, G.N. (2002) Why does child marriage happen? Available at: http://www.girlsnotbrides.org/why-does-it-happen/ (Accessed: 20 November 2016)
4. Brides, G.N. (2002) How can we end child marriage? Available at: http://www.girlsnotbrides.org/how-can-we-end-child-marriage/#empowering-girls (Accessed: 20 November 2016).
5. Watch, H.R. (2016) Marry before your house is swept away. Available at: https://www.hrw.org/report/2015/06/09/marry-your-house-swept-away/child-marriage-bangladesh (Accessed: 20 November 2016).
6. The facts on child marriage – international women’s health coalition. Available at: https://iwhc.org/resources/facts-child-marriage/ (Accessed: 20 November 2016).
7. United and Rights, H. (2008) UN universal declaration, articles & freedoms, equal & fair: United for human rights. Available at: http://www.humanrights.com/what-are-human-rights/universal-declaration-of-human-rights/articles-11-20.html (Accessed: 20 November 2016).
8. Child marriage (2014) Available at: http://www.unfpa.org/child-marriage (Accessed: 20 November 2016).
9. Child marriage – UNICEF DATA (2016) Available at: https://data.unicef.org/topic/child-protection/child-marriage/ (Accessed: 20 November 2016).
10. The top 5 things you didn’t know about child marriage. Available at: http://www.care.org/our-work/womens-empowerment/child-marriage/top-5-things-you-didnt-know-about-child-marriage (Accessed: 20 November 2016).
11. Nino, F.S. and Intern, D.D. (2016) United Nations: Gender equality and women’s empowerment. Available at: http://www.un.org/sustainabledevelopment/gender-equality/ (Accessed: 20 November 2016).
12. Educating girls – plan international UK. Available at: https://plan-uk.org/about/our-work/child-marriage (Accessed: 20 November 2016).
13. Universal Declaration of Human Rights. Available at: http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Documents/UDHR_Translations/eng.pdf (Accessed: 20 November 2016).
14. Child marriage facts and figures (no date) Available at: http://www.icrw.org/child-marriage-facts-and-figures/ (Accessed: 20 November 2016).
15. Brides, G.N. (2002) Where does it happen. Available at: http://www.girlsnotbrides.org/where-does-it-happen/ (Accessed: 20 November 2016).
16. Press, T.A. (2016) Turkish proposal protecting child marriage sparks debate. Available at: http://www.nytimes.com/aponline/2016/11/18/world/europe/ap-eu-turkey-child-marriage.html (Accessed: 20 November 2016).