Πριν από περίπου έναν χρόνο, στις 5 Ιουνίου 2017, το κράτος του Μαυροβουνίου έγινε το 29ο μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, ευρέως γνωστής ως ΝΑΤΟ. Οι λόγοι πίσω από την ένταξη αυτή εδράζονται σε διαφορετικά επίπεδα, κοινωνικά, στρατιωτικά και γεωπολιτικά. Το Μαυροβούνιο είναι ένα εκ των νεαρότερων κρατών παγκοσμίως, ιδρύθηκε το 2006, η έκταση του είναι μόλις 13.812 τ.χλμ, ενώ ο πληθυσμός του κυμαίνεται στις 620 χιλιάδες. Τα συγκεκριμένα στοιχεία υποδεικνύουν πως η σημασία του είναι πολύ ισχνή σε σύγκριση με άλλα κράτη της “γηραιάς ηπείρου”, όμως αυτό δεν ισχύει στην πραγρατικότητα.

Ιστορική αναδρομή και το πολιτικό υπόβαθρο

Το Μαυροβούνιο αποτελούσε τμήμα της Ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας και μία εκ των Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών του από το 1946, διατηρώντας το συγκεκριμένο status έως και το 1990. Έκτοτε, το Μαυροβούνιο αποτέλεσε τμήμα της νέας Γιουγκοσλαβίας και του νέου, μετονομασμένου, μετά το 2003, ομόσπονδου κράτους της Σερβίας-Μαυροβουνίου. Οι δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, η κυριαρχία του Σερβικού στοιχείου εντός της Ομοσπονδίας και η ανάγκη για οικονομική αυτονομία οδήγησαν στο δημοψήφισμα του 2006. Ο πληθυσμός τάχθηκε υπέρ της ανεξαρτησίας του Μαυροβουνίου, η οποία και επικυρώθηκε το ίδιο έτος. Έκτοτε το Μαυροβούνιο ακολουθεί αυτόνομη εξωτερική πολιτική από αυτή της Σερβίας σε πολλαπλά επίπεδα.

Η παρουσία του ΝΑΤΟ στο Μαυροβούνιο, κατά το παρελθόν, κάθε άλλο παρά θετική ήταν. Το 1999 αποτέλεσε μία από τις περιοχές-στόχους του διεθνούς συνασπισμού κατά της Γιουγκοσλαβίας. Οι συνέπειες των δίμηνων βομβαρδισμών, πέραν της καταστροφής στις υποδομές, ήταν η αρνητική στάση του ντόπιου πληθυσμού έναντι της Συμμαχίας.

Εικόνες από τους βομβαρδισμούς στο Μαυροβούνιο

Η απόσχιση από την Ομοσπονδία με την Σερβία σήμανε την αλλαγή στην εξωτερική πολιτική της χώρας υπέρ των δυτικών θεσμών (Ε.Ε και ΝΑΤΟ). Με την παρουσία του Σερβικού στοιχείου, όμως, να παραμένει ισχυρή και μετά την ανεξαρτησία (32% περίπου), η γενική στάση έναντι της ενταξιακής προοπτικής του νεότευκτου κράτους στην Συμμαχία ήταν διφορούμενη. Πέραν αυτού, οι ισχυροί και μακρόχρονοι δεσμοί του Μαυροβουνίου με την Ρωσία, λόγω της θρησκείας, της κοινής Σλαβικής παράδοσης και των Ρωσικών κεφαλαίων αποτελούσαν τροχοπέδη στην χάραξη φιλοδυτικής εξωτερικής πολιτικής.

Σημαντική προσωπικότητα στην πολιτική ιστορία του Μαυροβουνίου αλλά και στην χάραξη φιλο-δυτικής πολιτικής ήταν ο νυν Πρόεδρος και πρώην πρωθυπουργός Μίλο Τζουκάνοβιτς. Ο ίδιος στήριξε κατά το παρελθόν το καθεστώς Μιλόσεβιτς, όμως διάφορες προστριβές τον οδήγησαν στο να αλλάξει τη στάση του. Δημιούργησε το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα αποκόπτοντας το από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γιουγκοσλαβίας. Υπηρετώντας από την θέση του πρωθυπουργού την περίοδο 1991-1998 και έπειτα από τη θέση του Προέδρου έως το 2002, τάχθηκε υπέρ της ανεξαρτησίας του Μαυροβουνίου. Ο στόχος επιτεύχθηκε το 2006 και ο ίδιος με τον Συνασπισμό για το Μαυροβούνιο στην Ευρώπη κέρδισε την πλειοψηφία στην Βουλή. Μετά από μία σειρά θητειών και διαλειμμάτων στην πρωθυπουργία από το 2002 έως το 2016, εξελέγη πρόεδρος του Μαυροβουνίου στις 15 Απριλίου 2018, επισφραγίζοντας την φιλο-δυτική πορεία της χώρας, έναντι της ισχυρής και ολοένα αυξανόμενης Ρωσικής επιρροής

Ο Πρόεδρος του Μαυροβουνίου, Μίλο Τζουκάνοβιτς

Η πορεία προς την ένταξη

Παρά τις αντιδράσεις των φιλο-ρωσικών και φιλο-σερβικών ομάδων στη χώρα, το Μαυροβούνιο ακολούθησε την πορεία ένταξης βάσει των πρωτοκόλλων της Συμμαχίας. Το 2006 εντάχθηκε στη “Συνεργασία για την Ειρήνη” κατόπιν πρόσκλησης της Συμμαχίας, ενώ το 2008 συμφώνησε στο Σχέδιο Συνεργασίας και Δράσης με το ΝΑΤΟ ως προθάλαμο της ένταξης στην Συμμαχία. Έπειτα από δύο χρόνια, το 2010, το Μαυροβούνιο παρουσίασε το πρώτο Σχέδιο Δράσης μέλους και συμμετείχε στην διεθνή ειρηνευτική αποστολή στο Αφγανιστάν. Στα επόμενα έτη το Μαυροβούνιο ακολούθησε όλα τα απαραίτητα βήματα προς ένταξη στην Συμμαχία. Οι διαπραγματεύσεις εντάθηκαν και η χώρα προχώρησε σε σειρά μεταρρυθμίσεων προκειμένου να πληροί τα κριτήρια του ΝΑΤΟ. Στις 2 Δεκεμβρίου 2015 έλαβε επίσημη πρόσκληση προς ένταξη στη Συμμαχία, με τις συζητήσεις να λήγουν επιτυχώς τον Μάιο του 2016. Οι διαδικασίες ένταξης θα ολοκληρωνόταν με την επικύρωσή τους από τα Κοινοβούλια των κρατών. 

Στο ενδιάμεσο διάστημα (31/10 έως 4/12), υλοποιήθηκε επιτυχώς η εκτεταμένη στρατιωτική άσκηση ‘Crna Gora 2016’ με τη συμμετοχή ενόπλων δυνάμεων του ΝΑΤΟ εδραιώνοντας την ενταξιακή πορεία της χώρας, η οποία τέθηκε σε αμφισβήτηση λίγες μέρες νωρίτερα. Στις εκλογές της 19ης Οκτωβρίου συνελήφθησαν Σέρβοι πράκτορες, οι οποίοι είχαν ως στόχο την πρόκληση πολιτικής ανωμαλίας και την Συνταγματική εκτροπή υπέρ της φιλο-ρωσικής αντιπολίτευσης. Η Κυβέρνηση μίλησε για Ρωσική εμπλοκή προκειμένου να παρεμποδιστεί η πορεία ένταξης προς το ΝΑΤΟ, με την Ρωσική κυβέρνηση να απορρίπτει κάθε κατηγορία. Στις 20 Οκτωβρίου συνελήφθησαν 20 πρώην μέλη των Σερβικών δυνάμεων για την απόπειρα δολοφονίας κατά του Τζουκάνοβιτς. Εντούτοις, το ζήτημα παρέμεινε ψηλά στην ατζέντα μέχρι και τις προεδρικές εκλογές του Απριλίου.

Η παρούσα κατάσταση εντός του ΝΑΤΟ

Η ένταξη στις 5 Ιουνίου 2017 αποτέλεσε την επισφράγιση της φιλο-δυτικής πορείας του Μαυροβουνίου, έναντι της αυξανόμενης Ρωσικής επιρροής. Η ένταξη στο ΝΑΤΟ αποτέλεσε πράξη σταθεροποίησης και ειρήνευσης ενός διχασμένου κράτους. Οι αντιδράσεις ήταν έντονες, κυρίως από το Σερβικό και φιλο-Ρωσικό στοιχείο. Οι δημοσκοπήσεις αντικατοπτρίζουν το διχασμό εντός της κοινωνίας, με το 50% να τάσσεται υπέρ και παρόμοιο ποσοστό να τάσσεται κατά. Η κυβέρνηση, όμως, επέμεινε στην εθνική πολιτική, η οποία έχει ως επόμενο βήμα την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ρωσία εξέφρασε την αντίθεσή της στην ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών, ενώ οι χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, θεώρησαν την ένταξη του Μαυροβουνίου ως πράξη διασφάλισης της ανεξαρτησίας της χώρας.

NATO Secretary General Jens Stoltenberg and Prime Minister of Montenegro Milo Djukanovic

Στο επίπεδο των αριθμών, ο στρατός του Μαυροβουνίου είναι ολιγάριθμος, αποτελούμενος από περίπου δύο χιλιάδες μόνιμα μέλη. Η δομή του είναι παρόμοια με αντίστοιχη των άλλων κρατών, ενώ υφίσταται στρατός Ξηράς, Αέρος και Θαλάσσης, παρά την απουσία εναέριων μέσων και την μικρή παρουσία πλωτών μέσων. Ωστόσο, η εκπαίδευση του στρατού είναι η βέλτιστη δυνατή. Πέραν των δυνάμεων που συμμετείχαν στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του Αφγανιστάν, οι δυνάμεις ξηράς έχουν περάσει από τη διαδικασία εκπαίδευσης των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ. Δεδομένου ότι ο στρατός αποτελεί τμήμα του πάλαι ποτέ στρατού της Σερβίας-Μαυροβουνίου, η διοίκηση προχώρησε στην αποστράτευση όλων των αξιωματούχων του πρώην ομόσπονδου στρατεύματος, προκειμένου να επιτύχει την ομοιογένεια και την αποφυγή έκνομων πράξεων, παρόμοιων με αυτών της 19ης Οκτωβρίου.

Μέσα στον χρόνο αυτό επετεύχθη η σταθεροποίηση της χώρας ως απόρροια της προσπάθειας ειρήνευσης στην ευρύτερη περιοχή των δυτικών Βαλκανίων. Σειρά επιχειρήσεων πραγματοποιούνται στο έδαφος του Μαυροβουνίου με στόχο την εκπαίδευση του στρατού. Προς το παρόν, δεν υφίσταται σχέδιο εγκατάστασης Συμμαχικών βάσεων εντός της επικράτειας του, το οποίο διαψεύστηκε από τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ. Το Μαυροβούνιο έχει δεσμευτεί για την ενίσχυση των αμυντικών δαπανών στο 2% του ΑΕΠ έως το 2024 και την αύξηση της χρηματοδοτικής και στρατιωτικής ενίσχυσης των ειρηνευτικών επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν.

Κατά την επέτειο συμπλήρωσης ενός έτους από την ένταξη του Μαυροβουνίου, πραγματοποιήθηκε ευρείας κλίμακας επιχείρηση στο ορεινό πεδίο του Πιρλίτορ, παρουσία αξιωματούχων από κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ. Πέραν τούτου, σε απάντηση προηγούμενου αιτήματος της κυβέρνησης, η Συμμαχία ενέκρινε την εναέρια περιπολία και άμυνα από δυνάμεις κρατών-μελών, δεδομένης της απουσίας μαχητικών αεροσκαφών. Πιο συγκεκριμένα, από τις 6 Ιουνίου, η εναέρια άμυνα έχει ανατεθεί στην Ελλάδα και την Ιταλία, οι οποίες οφείλουν 24 ώρες την ημέρα και 7 ημέρες την εβδομάδα να έχουν σε επαγρύπνηση δύο αεροσκάφη και 12 σε γενική επιφυλακή, ενώ παρόμοια συμφωνία ισχύει και για την αεράμυνα της Αλβανίας. Τα αεροσκάφη μπορούν να βρίσκονται σε Ελληνικό και Ιταλικό έδαφος αντίστοιχα, όμως η κίνηση αυτή ενέχει υψηλούς συμβολισμούς. Ο Πρόεδρος της χώρας ευχαρίστησε βαθύτατα τις δύο χώρες και επιβεβαίωσε την βαθύτατη προσήλωση στους στόχους της Συμμαχίας, με την ταυτόχρονη επιτάχυνση υλοποίησης των δεσμεύσεων έναντι των συμμάχων.

Η κυβέρνηση εμμένει στην υλοποίηση των δεσμεύσεών της, δίνοντας έμφαση στο αίσθημα της σταθερότητας και ασφάλειας, ωστόσο σημαντική μερίδα του πληθυσμού έρχεται σε αντίθεση. Οι Σέρβοι καθώς και σημαντική μερίδα των Χριστιανών Ορθοδόξων αντιτίθενται στην συμμετοχή της χώρας στο ΝΑΤΟ. Η επιρροή της Ρωσίας στο επίπεδο της θρησκείας αλλά και των επιχειρήσεων παραμένει ισχυρή. Η κυβέρνηση κατηγορεί την αντιπολίτευση πως χρηματοδοτείται από την Ρωσία, ενώ στελέχη της μιλούν για στασιμότητα και απουσία οποιουδήποτε οφέλους από την συμμετοχή στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως πάνω από το 40% έχει αρνητική γνώμη και δεν λησμονεί τα γεγονότα του 1999. Κριτικές έναντι της παρουσίας του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ μιλούν για την εκμετάλλευση της χώρας λόγω της στρατηγικής της θέσης, καθώς αποτελούσε το μόνο τμήμα της Ευρωπαϊκής Μεσογειακής ακτής που δεν ήταν μέλος της Συμμαχίας, και την αποσόβηση του Ρωσικού κινδύνου από μία επιπλέον χώρα στα Βαλκάνια. Ωστόσο, μπορεί κανείς να πει πως η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση.

Πηγές:

1. Μαλαβάκης Σ. (2017). Το Μαυροβούνιο πάει ΝΑΤΟ και εγκαταλείπει τη Ρωσία. http://www.tovima.gr/world/article/?aid=882140
2. Καθημερινή. (2017). Μαυροβούνιο: Το κοινοβούλιο ενέκρινε την είσοδο της χώρας στο ΝΑΤΟ. http://www.kathimerini.gr/907350/article/epikairothta/kosmos/mayrovoynio-to-koinovoylio-enekrine-thn-eisodo-ths-xwras-sto-nato
3. Δρούγκα Ν. (2017). Και επίσημα στο ΝΑΤΟ το Μαυροβούνιο. http://gr.euronews.com/2017/06/05/maurovounio-melos-nato
4. Delauney G. (2016). Montenegro and Nato: Foes to friends? https://www.bbc.com/news/world-europe-35563081
5. Tomovic D. (2017). Montenegro Army to Retire Ex-Yugoslav Army Officers. http://www.balkaninsight.com/en/article/montenegro-army-to-retire-ex-yugoslav-army-officers-10-12-2017
6. Crisis Monitor. (2016). Ετοιμο να εκραγεί το Μαυροβούνιο μετά την απόπειρα δολοφονίας του πρωθυπουργού. https://crisismonitor.gr/2016/11/08/etimo-na-ekragi-to-mavrovounio-meta-tin-apopira-dolofonias-tou-prothypourgou/
7. Drobnjak A. (2018). One year anniversary of Montenegro’s membership in NATO. http://www.total-montenegro-news.com/politics/1304-one-year-anniversary-of-montenegro-s-membership-in-nato
8. NATO (2017). Relations with Montenegro. https://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49736.htm
9. NATO (2018). Montenegro, a valuable Ally after one year of NATO membership. https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_155113.htm
10. NATO (2018). NATO starts Montenegro air patrols. https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_154999.htm?selectedLocale=en
11. Tomovic D. (2018). NATO Anniversary Highlights Divisions in Montenegro. http://www.balkaninsight.com/en/article/nato-anniversary-highlights-divisions-in-montenegro-06-04-2018
12. Ministry of Defense, Montenegro. (2017). Minister Bošković at NAC meeting: Montenegro will be committed to working on key tasks of Alliance. http://www.mod.gov.me/en/news/178250/Minister-Boskovic-at-NAC-meeting-Montenegro-will-be-committed-to-working-on-key-tasks-of-Alliance.html