Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ανέκαθεν αποτελούσαν το βασικό μέλος και σύμμαχο του ΝΑΤΟ, της βορειοατλαντικής συμμαχίας που δρα στο πλαίσιο της παγκόσμιας πολιτικής και άμυνας από το 1949. Οι σχέσεις μεταξύ του διεθνούς οργανισμού και των Η.Π.Α χαρακτηρίζονταν από συνεργατικότητα και αλληλοϋποστήριξη, στις περισσότερες περιπτώσεις, ενώ οι εσωτερικές διαφωνίες επιλύονταν εντός του οργανισμού. Τα μέλη του βορειοατλαντικού συμφώνου έχουν κληθεί αρκετές φορές στο παρελθόν να αντιμετωπίσουν παγκόσμιες κρίσεις και εντάσεις, οι οποίες είτε αφορούσαν τα ίδια τα κράτη-μέλη, είτε άλλες χώρες στη διεθνή σκηνή. Σήμερα, όμως, το ΝΑΤΟ βρίσκεται αντιμέτωπο με μια θεμελιακή απειλή η οποία φαίνεται να έχει αβέβαια αποτελέσματα, και οφείλεται στην αλλαγή της πολιτικής σκυτάλης στις Η.Π.Α., με τον Donald Trump να ανέρχεται στην εξουσία.

Trump και ΝΑΤΟ προεκλογικά

Η προεκλογική εκστρατεία του νέου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών βασίστηκε σε ποικίλες δηλώσεις και διακηρύξεις, οι οποίες αφορούσαν αλλαγές τόσο στην εσωτερική, όσο και στην εξωτερική πολιτική που ακολουθούσε, έως τότε, η Ουάσιγκτον. Η νατοϊκή συμμαχία, δεν ξέφυγε από το γενικό αυτό κανόνα, με τον Trump να υποστηρίζει, προεκλογικά, πως ο οργανισμός αυτός είχε απολέσει το κύρος και την εξουσία του, προσφέροντας στη χώρα του περισσότερες ζημίες απ’ ό,τι οφέλη. Αρχικά, τον Ιούλιο του 2016 είχε δηλώσει πως, σε περίπτωση που εκλεγεί πρόεδρος των Η.Π.Α., δεν θα προχωρούσε στην άνευ όρων υπεράσπιση των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, σε περίπτωση που αυτά βρίσκονταν υπό επίθεση από κάποιο άλλο ξένο κράτος. Επίσης, τόνισε πως η δήλωση αυτή αφορούσε και τις χώρες της Βαλτικής, οι οποίες συνορεύουν με τη Ρωσία, αμφισβητώντας έτσι τη βασική ρήτρα από ίδρυσης του οργανισμού, την προστασία του κάθε κράτους-μέλους από τα υπόλοιπα, σε περίπτωση εξωτερικής απειλής και επίθεσης. Ο επικριτικός τόνος του απέναντι στο ΝΑΤΟ βασίστηκε στο γεγονός ότι οι Η.Π.Α. χρηματοδοτούσαν κατά 70% τον οργανισμό, ενώ οι υπόλοιπες χώρες δεν ξόδευαν το απαιτούμενο για την άμυνα ποσό, με αποτέλεσμα η Ουάσιγκτον να επιβαρύνεται σε μεγάλο βαθμό. Χαρακτηριστικά, δήλωσε πως αν τα υπόλοιπα κράτη μέλη δεν αύξαναν τις στρατιωτικές τους δαπάνες απέναντι στον οργανισμό, σε περίπτωση επίθεσης ίσως απαντούσε “συγχαρητήρια, θα υπερασπιστείτε τους εαυτούς σας μόνοι σας”.

Ο Αμερικανός πρόεδρος, Donald Trump, και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg.

Η στάση του -υποψήφιου τότε- προέδρου προκάλεσε ανησυχίες στον οργανισμό, καθώς και έντονες αντιδράσεις από τις χώρες μέλη, οι οποίες ενδιαφέρονταν για τις συνέπειες που θα είχε η εκλογική νίκη του Trump στο μέλλον του ΝΑΤΟ. Ο προηγούμενος Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Anders Fogh Rasmussen, είχε τονίσει πως “αν ο Trump ακολουθούσε τις προεκλογικές του δηλώσεις, αυτό θα αποδυνάμωνε το ΝΑΤΟ”, καλώντας τα μέλη να πραγματοποιήσουν άμεσα μια σύνοδο κορυφής. Οι δηλώσεις του σημερινού Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg, δεν διέφεραν από του προκατόχου του, υπογραμμίζοντας και εκείνος, με τη σειρά του, τη σπουδαιότητα της βορειοατλαντικής συμμαχίας. Ταυτόχρονα, ο Stoltenberg υπενθύμισε στον Trump πως η Δύση βρίσκεται, σήμερα περισσότερο από ποτέ, αντιμέτωπη με διεθνείς κρίσεις, και το ΝΑΤΟ έχει υποστηρίξει τις Η.Π.Α. σε καθεμία από αυτές, με πιο πρόσφατη τον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Όταν η Ουάσιγκτον ζήτησε τη βοήθεια του οργανισμού για να εισβάλει στο Αφγανιστάν, χιλιάδες στρατιώτες, από όλη την Ευρώπη, βρέθηκαν στο πλευρό των Αμερικανών, μέχρι και σήμερα. Η υπενθύμιση αυτή, αποτελεί τρανταχτή απόδειξη της αναγκαιότητας ύπαρξης του ΝΑΤΟ το οποίο, παρά τις κατηγορίες του Trump, έχει στηρίξει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε πολλές περιπτώσεις. Επιπροσθέτως, οι σύμμαχοι των Η.Π.Α στο ΝΑΤΟ εξέφρασαν ανησυχίες για τυχόν ρωσική επίθεση στις χώρες-μέλη που συνορεύουν με την υπερδύναμη. Οι δηλώσεις του -τότε υποψηφίου- προέδρου έδιναν στο Κρεμλίνο τη δυνατότητα να υποτιμήσει τους δεσμούς της νατοϊκής συμμαχίας, και να φλερτάρει με την ιδέα της παρέμβασης στις συνορεύουσες χώρες.

Trump και ΝΑΤΟ μετά την ανάληψη εξουσίας

Η εκλογική νίκη του Trump σηματοδότησε μια νέα τροπή στις σχέσεις των Η.Π.Α. με το ΝΑΤΟ, καθώς ο νέος πρόεδρος άρχισε να πιέζει όλο και περισσότερο την Ευρώπη και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη του οργανισμού να τηρήσουν τη συμφωνία τους απέναντι στο ΝΑΤΟ. Αναλυτικότερα, το 2014, οι νατοϊκές χώρες συμφώνησαν πως θα δαπανούν το 2% του ΑΕΠ τους, ετησίως, στην άμυνα – συμφωνία την οποία τήρησαν μόνο 5 από αυτές. Η Εσθονία, η Πολωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελλάδα και η Αμερική έχουν καταφέρει να φτάσουν στο ποσοστό αυτό, με αποτέλεσμα η Αμερική να επωμίζεται το βάρος των υπόλοιπων ευρωπαϊκών κρατών που αδυνατούν να ανταπεξέλθουν. Παρόλες, όμως, τις δηλώσεις του Trump για το ΝΑΤΟ, τόσο ο Rex Tillerson, υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, όσο και ο υπουργός Άμυνας, James Mattis, ακούστηκαν καθησυχαστικοί κατά τις ακροάσεις επιβεβαίωσης του διορισμού τους. Ο Tillerson χαρακτήρισε την εγγύηση του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ «απαραβίαστη» και ο Mattis δήλωσε πως «το ΝΑΤΟ είναι ζωτικής σημασίας για τα συμφέροντά μας».

Η κορύφωση της κρίσης μεταξύ του οργανισμού και του Trump προήλθε από τη συνέντευξη που έδωσε ο Αμερικανός πρόεδρος στους Times του Λονδίνου και στη γερμανική εφημερίδα Bild, τον Ιανουάριο του 2017. Ο Trump βρήκε την ευκαιρία να αναδιατυπώσει  τις αμφιβολίες του για τον οργανισμό, ο οποίος υποστήριζε πως αντιμετώπιζε μεγάλα προβλήματα εδώ και καιρό. ”Νούμερο ένα”, είπε, “είναι παρωχημένος, επειδή σχεδιάστηκε πολλά, πολλά χρόνια πριν”. “Νούμερο δυο”, συνέχισε, “οι χώρες δεν πληρώνουν αυτά που υποτίθεται ότι έπρεπε να πληρώνουν”. Το ΝΑΤΟ, το οποίο ιδρύθηκε και για να αντιταχθεί στο μετέπειτα σύμφωνο της Βαρσοβίας μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και να προστατέψει τις χώρες της Δύσης από την -τότε- Σοβιετική Ένωση, χαρακτηριζόταν σήμερα απαρχαιωμένο από τον ηγέτη του μεγαλύτερου κράτους-μέλους και βασικού ιδρυτή του οργανισμού. Η διαφορετική οπτική και αντιμετώπιση του νέου προέδρου των Η.Π.Α., όσον αφορά τη χρησιμότητα του ΝΑΤΟ, δημιούργησε αμφιβολίες στους υπόλοιπους Ευρωπαίους ηγέτες σχετικά με τις προθέσεις και τις σχέσεις της Ουάσιγκτον με το Κρεμλίνο. Ο Stoltenberg εξέφρασε τις ανησυχίες του για τις δηλώσεις του προέδρου ενώ, ταυτόχρονα, υπογράμμισε πως τα λεγόμενά του έρχονταν σε αντίθεση με τη στάση του, προτεινόμενου από τον ίδιο τον Trump, υπουργού Άμυνας, James Mattis. Ταυτόχρονα, η εκπρόσωπος του οργανισμού, Oana Lungescu, απάντησε στον Αμερικανό πρόεδρο, τονίζοντας ότι “ένα ισχυρό ΝΑΤΟ είναι καλό για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως ακριβώς και για την Ευρώπη”.

Σε αυτό το κλίμα, από τις 17 έως τις 19 Φεβρουαρίου 2017, οι ηγέτες του ΝΑΤΟ συγκεντρώθηκαν στην ετήσια Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, προκειμένου να επαναβεβαιώσουν τις δεσμεύσεις τους στην κοινή άμυνα. Για τους Ευρωπαίους, η διάσκεψη αποτέλεσε την κατάλληλη ευκαιρία για μια κοντινή ματιά στην αμυντική πολιτική του προέδρου των Η.Π.Α., ο οποίος είχε προηγουμένως απορρίψει το ΝΑΤΟ ως «παρωχημένο» και είχε εκφράσει αμφιβολία για το κατά πόσο το μέλλον της Ε.Ε. «έχει μεγάλη σημασία για τις Ηνωμένες Πολιτείες». Η σύνοδος, επίσης, έγινε λίγο αφότου ο υπουργός Άμυνας των Η.Π.Α., James Mattis, είπε στους Ευρωπαίους ηγέτες πως «οι Αμερικανοί δεν μπορεί να ενδιαφέρονται περισσότερο για την ασφάλεια των παιδιών σας από όσο εσείς». Όμως, παρά την τεταμένη ατμόσφαιρα, τόσο οι Αμερικανοί όσο και οι Ευρωπαίοι έδειξαν μεγάλη διάθεση να συνεργαστούν και να ξεπεράσουν τις διαφορές τους. Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Mike Pence, επανέλαβε την δέσμευση της Ουάσινγκτον να «σταθεί με την Ευρώπη σήμερα, και κάθε μέρα», επιβεβαιώνοντας τη στήριξη των Η.Π.Α. στον οργανισμό, και ο Stoltenberg, με τη σειρά του, επανέλαβε την ρήση ότι «η Ευρώπη χρειάζεται την Βόρεια Αμερική, και η Βόρεια Αμερική χρειάζεται την Ευρώπη».

Το μέλλον του διατλαντικού οργανισμού

Οι θέσεις και οι δηλώσεις του Trump, τόσο προεκλογικά αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της μέχρι τώρα θητείας του, έχουν προκαλέσει σε πολλούς αμφιβολίες, αλλά και ανησυχίες για το μέλλον του ΝΑΤΟ. Αν και ο Trump, στη συνάντηση που είχε με τη Γερμανίδα καγκελάριο, Angela Merkel, στις 17 Μαρτίου 2017 στο Λευκό Οίκο, δήλωσε πως θα στηρίξει τον οργανισμό, και επέμεινε πως οι Η.Π.Α., μαζί με το ΝΑΤΟ, «παρέχουν πολύ ισχυρή και πολύ δαπανηρή προστασία στη Γερμανία», η οποία τόνισε πως «οφείλει τεράστια χρηματικά ποσά» και στους δύο. Η στάση αυτή αποδεικνύει περίτρανα ότι η στήριξη των Η.Π.Α. στους νατοϊκούς της συμμάχους δεν πρέπει να θεωρηθεί αδιαμφισβήτητη, ειδικά όσο οι περισσότερες χώρες μέλη συνεχίζουν να μην δαπανούν το 2% του ΑΕΠ τους στην άμυνα. Επιπροσθέτως, ο Trump, με την ουδέτερη και συχνά ευνοϊκή πολιτική που ακολουθεί απέναντι στη Ρωσία, γεννά φόβους σε κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ τα οποία απειλούνται συχνά από την επεκτατική πολιτική του Putin. Η προσπάθειά του να προσεγγίσει το Κρεμλίνο και να ανταγωνιστεί με την ραγδαία οικονομική ανάπτυξη και επικράτηση της Κίνας, την οποία θέλει να απομακρύνει από τη Ρωσία, μπορεί να οδηγήσει τον πρόεδρο σε ριψοκίνδυνες αποφάσεις.

Το μέλλον των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων, όμως, φαίνεται να περνά από δοκιμασία για άλλη μια φορά, με την επιθυμία ένταξης του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ. Η Μόσχα είναι αποφασισμένη να σταματήσει την εξάπλωση του ΝΑΤΟ, ενώ η ένταξη του Μαυροβουνίου στον διατλαντικό οργανισμό θα εξαρτηθεί, μεταξύ άλλων, και από την απόφαση του Trump. Ποια πλευρά θα επιλέξει εν τέλει ο αμφιλεγόμενος πρόεδρος; Η αλήθεια είναι ότι, παρά την ανανέωση των όρκων, οι διατλαντικές σχέσεις αντιμετωπίζουν την μεγαλύτερη πρόκλησή τους εδώ και δεκαετίες, με μια αναδυόμενη Ρωσία στα ανατολικά, μια Ευρωπαϊκή Ένωση που υποβάλλεται στην μεγαλύτερη εσωτερική κρίση των τελευταίων χρόνων, καθώς και μια κυβέρνηση των Η.Π.Α. η οποία είναι προφανώς ανυπόμονη με τον παρασιτισμό των συμμάχων της, και φιλοδοξεί σε μια πολιτική απομόνωσης της Κίνας και μια φιλική σχέση με τη Ρωσία. 

Πηγές:

1. James Masters and Katie Hunt (2017) Trump rattles NATO with ‘obsolete’ blast. Available at: http://edition.cnn.com/2017/01/16/politics/donald-trump-times-bild-interview-takeaways/(Accessed 15 March 2017)
2. Edward P. Joseph and Siniša Vuković (2016) Montenegro’s NATO Bid: A Litmus Test for Trump’s Russia Policy. Available at: https://www.foreignaffairs.com/articles/southeastern-europe/2016-12-22/montenegros-nato-bid(Accessed 15 March 2017)
3. Ken Thomas, David Rising, Geir Moulson (2017) Mike Pence says US to hold Russia acountable, stand with NATO. Available at: http://www.independent.co.uk/news/world/americas/mike-pence-nato-hold-russia-accountable-munich-angela-merkel-vladimir-putin-a7587891.html(Accessed 15 March 2017)
4. Samuel Osborne (2017) Nato told by Defence Secretary James Mattis to increase military spending or US will ‘moderate its commitment’. Available at: http://www.independent.co.uk/news/world/americas/us-politics/nato-defence-secretary-james-mattis-increase-military-spending-us-moderate-commitment-russia-eastern-a7581981.html(Accessed 10 March 2017)
5. Jonathan Eyal (2017) The Real Problems With NATO. Available at: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-03-02/real-problems-nato(Accessed 10 March 2017)
6. Elisabeth Braw (2016) Next Steps for NATO. Available at: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-11-27/next-steps-nato(Accessed 10 March 2017)
7. Ben Farmer (2017) Trump’s ultimatum to Nato: Spend more or we will ‘moderate commitment’. Available at: http://www.telegraph.co.uk/news/2017/02/15/trumps-ultimatum-nato-allies-spend-will-moderate-commitment/ (Accessed 10 March 2017)