Η έννοια του πληθωρισμού (inflation) παραπέμπει στην ποσοστιαία ανοδική μεταβολή του επιπέδου των τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών που έχει χρονική διάρκεια. Ο προσδιορισμός της μεταβολής αυτής πραγματοποιείται μέσω της στάθμισης των προϊόντων, ανάλογα με τη σημασία τους για το προϋπολογισμό των νοικοκυριών. Όταν συζητάμε για πληθωρισμό θα πρέπει να αναφερθούμε σε δύο ακραίες εκφάνσεις του, τον υπερπληθωρισμό (hyperinflation) και τον αποπληθωρισμό (deflation). Τελικά ποιο είναι το πιο καταστρεπτικό για τον πολίτη, ή μήπως είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος;

Η έννοια του Υπερπληθωρισμού

Ο Υπερπληθωρισμός ισοδυναμεί με υψηλό πληθωρισμό ο οποίος, συνήθως, πηγάζει από μία αύξηση στην προσφορά χρήματος και της πιστωτικής επέκτασης, χωρίς αυτά να συνοδεύονται με παράλληλη αύξηση στην προσφορά αγαθών στην αγορά. Η επερχόμενη αύξηση στις τιμές δύναται να πραγματοποιηθεί είτε άμεσα, με την αύξηση χρήματος από την Κεντρική Τράπεζα, είτε έμμεσα, με την έκδοση κρατικών ομολόγων και την πώλησή τους στις τράπεζες. Ακόμη, υπερπληθωρισμός μπορεί να δημιουργηθεί όταν η κυβέρνηση πρέπει να εισπράξει μία πληθωριστική φορολογία για την κάλυψη δημοσιονομικών ελλειμμάτων.

Ας λάβουμε υπόψη μας το παράδειγμα της Γερμανίας του 1920-1923. Τη περίοδο μετά τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο παρουσίασε υψηλό πληθωρισμό(περισσότερο από 1δισ.% το χρόνο), καθώς πραγματοποίησε εσωτερικό δανεισμό για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του πολέμου. Παράλληλα, οι πολεμικές αποζημιώσεις για την ήττα της ήταν σε χρυσό ή ξένο νόμισμα. Στη συνέχεια,καταργήθηκε η κάλυψη του νομίσματος σε χρυσό και το Γερμανικό κράτος δανείστηκε από τη τράπεζα Reichsbank με πληθωριστικό χρήμα. Η κατάρρευση του παραγωγικού ιστού, σε συνδυασμό με την κατοχή της περιοχής του Ruhr από τους Γάλλους, συνέβαλλε στην υποβάθμιση της Γερμανικής οικονομίας. Τα αποτελέσματα ήταν η υποτίμηση του νομίσματος (το 1923  η ισοτιμία ανήλθε σε 1$= 4.200.000.000.000 μάρκα) και η μείωση της κατανάλωσης των σταθερών εισοδηματιών λόγω της μείωσης του εισοδήματός τους και της αγοραστικής δύναμης του χρήματος. Ο υπερπληθωρισμός από τότε αποτελεί τον εφιάλτη της Γερμανίας, και για αυτό προσπαθεί να βρίσκεται πάντα σε επίπεδα χαμηλού πληθωρισμού. Ωστόσο, ο υπερπληθωρισμός του 23′ οδήγησε σε αποπληθωρισμό, όπως θα δούμε παρακάτω.

Η έννοια του Αποπληθωρισμού

Ο αποπληθωρισμός – φαινομενικά – είναι το ανάποδο του υπερπληθωρισμού, αφού ισοδυναμεί με πτώση τιμών.  Αποπληθωρισμός μπορεί να προκληθεί από μία πτώση της ζήτησης, καθώς οι καταναλωτές είναι πρόθυμοι να καθυστερήσουν μία ενδεχόμενη αγορά για χάρη μίας κατώτερης τιμής. Παράλληλα, ο αποπληθωρισμός συνδέεται με τη μείωση της κυκλοφορίας χρήματος. Το 1960 ο Friedman διατύπωσε τη ριζοσπαστική θεώρηση περί βέλτιστου δείκτη αποπληθωρισμού, ο οποίος είναι αρνητικός. Το επιχείρημά του βασιζόταν στο ότι ακόμη και με χαμηλό πληθωρισμό, περίπου 0%, οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν οικονομία στη χρήση του χρήματος για να αποφύγουν το κόστος ευκαιρίας του τόκου. Οι προσπάθειες περιορισμού κατοχής χρήματος, προς όφελος της κατοχής χρηματοοικονομικών στοιχείων, οδηγεί σε πλήρη αναποτελεσματικότητα. Για αυτό πρότεινε την υιοθέτηση του αρνητικού δείκτη πληθωρισμού, ο οποίος περιελάμβανε την μείωση του ονομαστικού επιτοκίου στο 0%. Ωστόσο υφίσταται το όριο του μηδενός, σύμφωνα με το οποίο το ονομαστικό επιτόκιο δεν μπορεί να πέσει κάτω από αυτό. Αν μία οικονομία βρίσκεται σε κρίση με πολύ χαμηλή παραγωγή και αυξημένη ανεργία, και υφίσταται ήδη το 0% στο ονομαστικό επιτόκιο, οι τράπεζες δεν μπορούν να το μειώσουν περαιτέρω ώστε να ωθήσουν προς τα πάνω τη ζήτηση.  Όταν η νομισματική πολιτική δεν μπορεί να λειτουργήσει, λόγω του υπερβολικά χαμηλού ονομαστικού επιτοκίου, συζητάμε για παγίδα ρευστότητας.

Λόγου χάρη η περίπτωση της Γερμανίας, η οποία πέρασε από τον υπερπληθωρισμό στον αποπληθωρισμό. Το 1929, το κράχ στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έπληξε την οικονομία της Γερμανίας. Η οικονομία στηριζόταν στη χορήγηση των δανείων μέσω του Σχεδίου Dawes (1924). Όταν οι αμερικανικές τράπεζες απέσυραν τα δάνειά τους προς τις γερμανικές επιχειρήσεις, η Γερμανία οδηγήθηκε σε τεράστια ανεργία και φτώχεια, ενώ η αξία των δανείων αυξήθηκε εφόσον υπήρξε άνοδος στην αγοραστική αξία του χρήματος.

Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι η αποπληθωριστική πολιτική της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης οδήγησαν τον Χίτλερ στην εξουσία, καθώς πληγώθηκαν οι προσδοκίες των Γερμανών πολιτών. Ωστόσο, νομίζω πως ο συνδυασμός δύο τέτοιων φαινομένων, που συνόδευσε την μακρά ύφεση του Γερμανικού κράτους, ώθησε το Ναζιστικό κόμμα στην εξουσία. Χωρίς τον υπερπληθωρισμό δεν θα οδηγούμασταν σε αποπληθωρισμό.

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας , τα δύο οικονομικά αυτά φαινόμενα μπορούν να αποδειχθούν κόλαφος για τις κοινωνίες. Από την μία πλευρά, η υπερπληθωριστική πολιτική αυξάνει το κίνδυνο υποτίμησης του νομίσματος, σε συνδυασμό με την μείωση ανταγωνιστικότητας των εγχώριων αγαθών, καθώς υπάρχει πτώση στην αγοραστική αξία του χρήματος. Συνάμα, υπονομεύει την κατανάλωση και αυξάνει την ανεργία. Από την άλλη πλευρά, και σε περίπτωση υιοθέτησης αποπληθωριστικής πολιτικής, ο χρήστης-πολίτης δεν ευδοκιμεί. Οι οφειλέτες-επιχειρήσεις δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα ληξιπρόθεσμα δάνειά τους και προχωρούν σε περικοπές μισθών και σε βίαιες απωλήσεις, γεγονός που οδηγεί σε εκτόξευση ανεργίας.Η αλληλεπίδραση των δύο φαινομένων είναι εμφανής, καθότι παρουσιάζονται σε περιόδους μεγάλης ύφεσης και κοινωνικοπολιτικής δυσχέριας. Τα δύο αυτά φαινόμενα συνδέονται, καθώς το ένα οδηγεί αναντίρρητα στο άλλο (Παράδειγμα Γερμανίας). Μήπως η Ευρώπη της κρίσης του 2015 πρέπει να προβληματιστεί για τις συνέπειές τους, αντί να υποστηρίζει την μία ή την άλλη πλευρά;

Βιβλιογραφία:
1. Deflation: What Happens When Prices Fall, Farrell C., Collins, First Printing edition May 1, 2004
2. Μακροοικονομική, Krugman P./Wells R., Eπίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2009
3. Διεθνείς Οικονομικές Κρίσεις : Kρίσεις του συστήματος ή της πολιτικής;, Κότιος Α./Παυλίδης Γ., Rosili, 2012
4.http://www.economist.com/blogs/economist-explains/2015/01/economist-explains-4

5.http://krugman.blogs.nytimes.com/2010/08/02/why-is-deflation-bad/?_r=0

6. An Analysis and History of Inflation, Paarlberg D., Praeger, 1993